IX laulupidu. Tallinn, 1928 (9de songfestival, 30 juni tot 2 juli 1928). Collectie: Tartu Linnaajaloo Muuseumid / Tartu Linnamuuseum Estland.
In 1928 bracht het 9de Songfestival in Tallinn een grote ‘volkszee’ op de been die het nog nooit had gegeven. Zoals de Estse schrijver Jaan Kross zou zeggen, met liederen in de boerentaal.
Dat was in de geschiedenis ook wel nodig met de afwisselde Duitse, Deense, Zweedse, Poolse, Litouwse en Moskovische machten die aasden op het toenmalige Lijfland met als kroonjuweel Reval (Duitse naam van Tallinn).
Een songfestival is een uiting van nationalisme. Met solidariteit als steunbetuiging, de nationale taal als vehikel voor nationaal bewustzijn en massaliteit als teken aan buitenlandse invloeden om het niet te wagen.
Maar het hielp niet, in 1940 vielen de Moskovieten Estland binnen. Dat was voorlopig het einde van het lied. Een songfestival als zwanenzang. Een laatste manifestatie vóór het sterven. Pas in 1991 herwon Estland autonomie na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie en kwam als land weer tot leven.
Het is een tamelijk terughoudend spotje. De claim is dat 145 Canadezen van Oekraïense herkomst zijn gestorven bij de bevrijding van Nederland in de Tweede Wereldoorlog. Niet meer en niet minder.
Dat soort claims zijn altijd wat krom omdat het historische lijnen doortrekt naar het heden. Maar dat gaat zomaar niet. Dat valt ook te zien in de reacties waar het huidige Rusland (of: de Russische Federatie?) wordt gelijkgesteld aan de Sovjet-Unie, en het Rode Leger aan het leger van de Russische Federatie.
Dat klopt echter niet. In werkelijkheid zijn er relatief meer Wit-Russen en Oekraïeners in de strijd tegen Nazi-Duitsland gestorven dan etnische Russen. De verklaring daarvoor is niet zo moeilijk, de strijd tegen het Derde Rijk concentreerde zich immers in de gebieden waar Wit-Russen en Oekraieners woonden.
Het Kremlin voedt de onkunde van een slecht geïnformeerd westers publiek door daar op in te spelen. Dan wordt onder tafel geschoven dat Wit-Russen, Oekraïeners en Baltische volkeren meevochten in het Rode leger en in de frontlinie het hardste getroffen werden. Achteraf poetst het Kremlin dat weg, zoals het een Stalinistisch traditie is om de geschiedenis te herschrijven. Denk aan Leon Trotski die het Rode Leger op poten zette, maar na zuiveringen niet meer genoemd mocht worden en van foto’s werd geretoucheerd. Wie dat niet weet, kan die geschiedenis niet lezen.
Het spotje is te patriottisch om een Nederlands publiek aan te kunnen spreken. Nederlanders houden niet van uniformen, legers, heldenmoed en krijgshaftigheid. Misschien omdat het Nederlandse leger sinds de 17de eeuw nooit meer een oorlog gewonnen heeft. We hebben niets om trots op te zijn. Voor een Nederlands publiek slaat het daarom behoorlijk de plank mis. Het lijkt eerder voor een Oekraïens publiek bedoeld, dat wel van krijgshaftigheid houdt en zich nu al 3 jaar -van onderop- succesvol verzet tegen een Russische overmacht die het land bedreigt.
Het is het verschil tussen Oost en West. Tussen Nederland dat nooit bezet is geweest door de Sovjet-Unie en landen als Polen, Esland, Letland, Litouwen, Wit-Rusland en Oekraïne die in 1945 als Nederland niet bevrijd werden, maar juist bezet werden door de Sovjet-Unie. Stel dat Nederland van 1945 tot 1990 na de Duitse bezetting opnieuw bezet was geweest door een vreemde mogendheid. Dan hadden we nu heel anders tegen onze recente geschiedenis aangekeken.
Wat het na 1945 extra zuur maakte was dat Polen of Oekraïense Canadezen vol overgave meevochten bij de bevrijding van Nederland in 1944-45, maar vervolgens niet terug konden keren naar hun land van herkomst dat door de Soviet-Unie was bezet. Als gevolg van de koehandel in Jalta tussen Britten, Amerikanen en de Georgische Sovjet-leider Josef Stalin.
Wat doet dat met een volk zoals het Oekraïense? Van alles, het geeft onder meer een dubbel gevoel van trots en vernedering over een slecht verwerkt verleden dat nog nauwelijks afgesloten is. En maar door blijft malen in de hoofden. West-Europeanen die die worsteling niet beseffen en er zelfs met ‘leuke stukjes’ voordeel voor partijpolitieke doeleinden uit proberen te halen hebbn de fijngevoeligheid van een loden deur die met een klap dichtslaat. Lachen!
Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Pro-Oekraïne-activisten zetten WOII-veteranen in voor Oekraïnereferendumhaat; Als al het andere faalt is er altijd nog de Tweede Wereldoorlog’ van Bert Brussen op TPO, 23 mei 2017.
Wat er gebeurt in de Amerikaanse verkiezingsstrijd is nog nooit vertoond. De Republikeinse kandidaat Donald Trump roept de Russen op om 30.000 e-mails van Hillary Clinton die van haar privé server zijn verdwenen (EMAILgate) boven water te halen. Trump roept dus een buitenlandse mogendheid op zich actief te mengen in de Amerikaanse verkiezingsstrijd. De Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden Paul Ryan neemt hier afstand van en heeft de Russische president Putin in een verklaring juist opgeroepen om buiten de Amerikaanse verkiezingstrijd te blijven, volgens een bericht in The Hill: ‘Rusland is een wereldwijde dreiging geleid door een sluwe misdadiger. Putin moet buiten de verkiezingen blijven’. Is Trump te ver gegaan?
De ontwikkelingen volgen elkaar snel op. Het kan dat Trump zijn eigen graf graaft door zich pro-Putin uit te laten. In zekere zin brengt dat het Kremlin ook in verlegenheid omdat het beginsel van Maskirovka niet toelaat om die inmenging te bevestigen. Het geeft Trumps tegenstanders de gelegenheid om vragen bij zijn loyaliteit te zetten. Zoals de oud-directeur van de CIA en Democratische politicus Leon Panetta die volgens een tweet van CNN’s Christiane Amanpour niet vindt dat Trump Putin kan vragen zich met de Amerikaanse politiek te bemoeien: ‘Ik denk dat dat grenzen te buiten gaat. Ik denk dat soort uitspraken slechts weergeeft dat hij echt niet gekwalificeerd is om president van de Verenigde Staten zijn.’ De Clinton-campagne sluit zich bij monde van woordvoerder Brian Fallon aan bij de woorden van Paul Ryan. Fallon noemt de lovende woorden van Trump voor Putin ‘Al geruime tijd nogal vreemd’.
Marc Jansen retweet tweets van David Frum van The Atlantic die de Putin-politiek van Trump samenvatten:
The Young Turks gaven op de Democratische conventie in Philadelphia hun idee hoe Trump gekocht wordt met geld van het Kremlin. En Estland weggeeft aan de Russen door de Navo-verplichtingen bij het oud vuil te zetten. Maar als Trump zo handelt als president kan dat leiden tot zijn afzetting (impeachment) door de elite van de Republikeinse partij. En is er met vice-president Mike Pence een weg ’terug naar normaal’.
Donald Trump gaf een afsluitende toespraak van 75 minuten op de Republikeinse conventie in Cleveland. Gitzwart en negatief, zonder hoop en met weinig beleidsvoornemens hoe het land gerepareerd kan worden om het weer op de rails te zetten. Nog los van het feit dat Trump geen idee heeft hoe een democratie werkt, welke instituties daarin samenwerken en waaruit het politieke handwerk bestaat om iets voor elkaar te krijgen. Het blijven grote woorden. De macht van de president is relatief klein, zoals president Obama ervaren heeft. Hoewel hij zich soms verschool achter die machteloosheid vanwege zijn besluiteloosheid. Maar in de praktijk zijn de marges voor een president klein en rechtvaardigen ze niet het beeld van almacht dat Trump schetst.
Als Trump al beleidsvoornemens schetst, zoals over de NAVO, dan zijn ze zo wereldvreemd en onrealistisch dat ze nooit gerealiseerd kunnen worden omdat internationale verdragen en afspraken ze in de weg staan. Intussen zorgen ze voor onrust en onzekerheid. Trump zaait verdeeldheid. Zijn toespraak ging niet over het bereiken van een ideale wereld (utopie), maar over het schetsen van een wereld met akelige kenmerken (dystopie). Hij begint steeds meer te lijken op de hoofdpersoon Charles Lindbergh uit de roman ‘The Plot Against America‘ (2004) van Philip Roth. Diens antisemitisme uit 1940 is vervangen door Mexicanen- en moslimhaat. De roman die 12 jaar geleden als waarschuwing opgevat kon worden dreigt realiteit te worden.
Trump wordt door vele Amerikanen gehaat, maar hetzelfde geldt voor zijn belangrijkste opponent Hillary Clinton die in de peilingen geen afstand van hem kan nemen. Volgende week is de Democratische conventie en te verwachten valt dat de Democraten wel hoop bieden en Trumps ongeschiktheid zullen benadrukken. Maar toch tekent zich het onheilsscenario af van een Amerikaanse president die alle kenmerken van een fascistische leider vertoont. Europese rechts-nationalistische politici als Geert Wilders en Nigel Farage steunen Donald Trump en zeggen zich met hem te identificeren. Die identificatie verraadt wie ze werkelijk zijn.
Het blijft jammer dat Bernie Sanders geen kandidaat namens de Democratische partij is. Dan zou tegenover Trump met zijn historische lage favorable ratings een kandidaat in het veld gebracht worden die positieve gevoelens bij grote delen van het electoraat losmaakt. Niet zo gehaat wordt als Trump en Clinton. Amerikanen moeten in november hun president kiezen. Dat kan zomaar Trump worden. De strijd binnen de Republikeinse partij kan het verschil maken. Veelzeggend is dat de Koch broers die 900 miljoen in de campagnes stoppen zich distantiëren van lokale kandidaten die zich met Trump verbinden, zoals Ron Johnson ervoer volgens een bericht in de Huffington Post. Een derde kandidaat als Gary Johnson kan zich ook nog in de race mengen.
Nate Silver zegt in een afrondende reactie op Trumps toespraak dat er geen peil is te trekken op de uitkomst: ‘Trump could become president, obviously. Or he could lose by 15 points. I’m not sure we really know a lot more than when the general election unofficially started six weeks ago.’ De race is onvoorspelbaar met een onvoorspelbare kandidaat en twee kandidaten die door grote delen van het electoraat diep gehaat worden. Europa moet op het ergste voorbereid zijn: een presidentschap van Trump. Een dictator als vriend. Awesome.
Estland, Letland en Litouwen zijn sinds 29 maart 2004 lidstaten van de NAVO. De bevolking van die landen heeft daarvoor in meerderheid gekozen, en staat nog steeds achter de keuze. Soevereiniteit van landen houdt in dat ze eigenstandig kunnen kiezen om zich bij een supranationale organisatie aan te sluiten. Op de voorwaarde dat ze geaccepteerd worden. Estland, Letland en Litouwen zijn zowel lid van de EU als NAVO. Er bestaan geen internationale afspraken of verdragen die dit soort militaire verdediging reduceert of verhindert. Omgekeerd bieden de niet-bindende Helsinki-akkoorden (1975) Europese landen recht op soevereiniteit.
De framing van dit item door Euronews is daarom onbegrijpelijk. De minister van Buitenlandse Zaken van de Russische Federatie Sergej Lavrov zegt ‘niet nader omschreven maatregelen’ te zullen nemen als reactie op de verhoogde aanwezigheid van de NAVO in de Baltische landen. Maar Lavrov draait het om. De Russische Federatie heeft volstrekt niets te zeggen over de soevereiniteit van Estland, Letland en Litouwen. Zijn dreiging om maatregelen te nemen bewijst juist het gelijk van landen om rekening te houden met de agressie van derde landen en zich daar militair op voor te bereiden. Vooral de inname van de Krim door reguliere onderdelen van de krijgsmacht van de Russische Federatie in 2014 en de militaire inmenging van het Kremlin in Oost-Oekraine hebben landen als Polen, Estland, Letland en Litouwen alert gemaakt op Russische agressie.
De oorlog, houdt het nooit op, ook niet na 70 jaar? Of is het: de oorlog houdt nooit op, ook niet bij de derde generatie? De 19-jarige Thijs Verberne uit het Brabantse Valkenswaard maakt Het Achterhuis van Anne Frank tot een spel. En een bedrijf. Bezoekers kunnen onderduiken in de escaperoom. Er kan in de boerderij nog een ander spel gespeeld worden: De Ondergrondse, waarin spelers tegen Duitsers kunnen vechten. Zogenaamd dus. De Anne Frank Stichting die het gedachtengoed en ook de naamsexploitatie van het ‘merk‘ Anne Frank bewaakt vindt wat Verberne doet van weinig respect getuigen, aldus een bericht in Het Parool. Verberne haalt de schouders erover op. Is het een strijd en een generatieconflict tussen de ene en andere uitbater van het gedachtengoed van Anne Frank? Ontstaat hier een cultuurpatroon of zinkt een oud cultuurgoed af? Dit soort berichten zorgt in Nederland voor opschudding waarbij altijd weer de woorden ‘respect’ en ‘kwetsen’ vallen.
In Leiden is tot en met 5 oktober 2015 op verschillende plekken de door Museum De Lakenhal georganiseerde tentoonstelling ‘Global Imaginations’ te zien. Een onderdeel ervan roept controverse op zoals blijkt uit kritiek op Jonet. Het gaat om de installatie ‘Monument to the Dutch’ in De Meelfabriek van het collectief ‘Ghana ThinkTank’. Het Achterhuis van Anne Frank is nagebouwd en deels ingericht als islamitische gebedsruimte.
Jonet zet vragen bij de toeeigening en het ‘bezit’ van de herinnering aan het leed uit de Tweede Wereldoorlog: ‘De vraag dringt zich op of het gepast is om Anne Frank, symbool van de moord op zes miljoen Joden, te koppelen aan het huidige islamdebat.’ Museumdirecteur Meta Knol antwoordt daarop dat indirect de Sjoa en islamofobie wel degelijk met elkaar te maken hebben. Want: ‘Op de website van de Anne Frank Stichting is ook te lezen dat zij hun werk doen om hedendaags racisme te bestrijden. Dit kunst werk is bedoeld als pleidooi voor tolerantie.’ De impliciete claim van Knol is dat zo’n pleidooi dan per definitie toelaatbaar is.
Het aanwenden van onderdelen van de Sjoa voor het inrichten ven tentoonstellingen roept al snel controverse op. Zoals eerder dit jaar in Estland bij de tentoonstelling ‘Mijn Polen’ in het Kunstmuseum Tartu. Zie hier voor commentaar. Meta Knol doet wat logisch van haar verwacht kan worden door te verwijzen naar de sfeer van hedendaags extremisme en racisme, vreemdelingenhaat en de positie van minderheden. De gebruikelijke en wat automatistische uitleg van curatoren en museumdirecteuren om de kou uit de lucht te halen. Ik schort mijn oordeel over de installatie ‘Monument to the Dutch’ op tot ik het gezien heb. Want de duivel zit in de details. Daarmee staat of valt het oordeel of de installatie aan de goede kant van de geschiedenis blijft.
Over iets anders wil ik me wel uitspreken en dat is de begeleidende tekst van De Lakenhal over Ghana ThinkTank omdat het collectief hierin als een stap voorwaarts wordt gepresenteerd, terwijl het me eerder een stap terug in de tijd lijkt. Daarnaast rijgen pretenties en clichés zich aaneen: ‘Wat in eerste instantie lijkt op een ludieke omkering van traditionele machtsverhoudingen en rolpatronen, wordt al snel een confrontatie met de vraag hoe mensen zich verhouden tot de wereld om hen heen.’ Is dit het beste wat de educatieve afdeling van De Lakenhal in huis heeft? Nog een: ‘De oplossingen van de denktanks zijn verwerkt in een opzienbarende installatie die bruggen bouwt tussen schier onverenigbare grootheden.’ Wie dit leest betreedt een parallelle wereld van islam en jodendom waar niets anders lijkt te groeien. En dat in het Leiden van Baruch Spinoza.
Foto: ‘GHANA THINKTANK, MONUMENT TO THE DUTCH, 2015 (INTERIEUR) An installation that brings together sacred symbols of tolerance. Diverse materialen. Courtesy Ghana ThinkTank. Ontwerp Ghana ThinkTank. Uitvoering José Warmerdam-van Beek’. Juni, 2015.
The Jerusalem Post bericht dat het Simon Wiesenthal Centrum gisteren heeft opgeroepen de tentoonstelling ‘Polen. Over herinneren en vergeten’ in het Tartu Kunstimuuseum in Estland te sluiten omdat het meent dat deze ‘spot met de slachtoffers van de Holocaust en hun herinnering beledigt’. Het Kunstmuseum Tartu ontkent deze aantijging en zegt in een verklaring dat het weliswaar lastig is om te praten over de Holocaust, maar het toch mogelijk moet zijn om het bespreekbaar te maken. Ook omdat de geschiedenis inzicht kan bieden in extremisme, vreemdelingenhaat, de positie van minderheden en oorlogen.
De curator van het museum Rael Artel verklaart tegen AFP dat het Wiesenthal Centrum volledig de essentie gemist heeft en het niet om grappenmakerij gaat. Maar juist om een respectvolle basis voor debat. Op de achtergrond speelt een onder de oppervlakte sudderend ongenoegen bij met name Europese moslims -maar zij niet alleen- waarom meer dan 70 jaar na het einde van de Tweede Wereldoorlog de nagedachtenis van de slachtoffers van die oorlog zo strikt moet worden afgeschermd. Het idee ontstaat hierdoor dat Joden extra beschermd worden in het publieke debat. Invloedrijke joodse belangenorganisaties als het Simon Wiesenthal Centrum voeden dit idee door intolerant te zijn voor wat ze als intolerantie zien. Zo botsten er werelden.
Aan de hand van de berichtgeving in de Jerusalem Post en de tentoonstellingcsatalogus blijken de gewraakte werken ‘Residents’ van de Poolse kunstenaar Zbigniew Libera en ‘Tikkertje’ (Berek) ui 1999 van de Poolse kunstenaar en filmregisseur Artur Zmijewski dat zich afspeelt in een gaskamer vol naakte mensen. Deze film werd in 2011 na protest van de Joodse gemeenschap verwijderd van de tentoonstelling ‘Side by Side. Poland – Germany. A 1000 Years of Art and History’ in de Berlijnse Martin-Gropius Bau. De onderdirecteur van het museum noemde dat toentertijd geen censuur of ingrijpen in de vrijheid van meningsuiting, maar een gebaar van respect jegens degenen die zich beledigd voelen. Zmijewski veroordeelde in 2012 in een verklaring de uitsluiting van zijn film van de tentoonstelling en meent dat dat een open debat in de weg staat.
Perceptie is de essentie. En macht. Want degene die mag vaststellen wat een belediging is en welke belediging geaccepteerd wordt als belediging heeft de macht om dat wat als ongewenst wordt ervaren uit te sluiten van de publieke ruimte. Berek stelt volgens Zmijewski aan de orde hoe we met de brute geschiedenis om kunnen gaan en we ons van de trauma’s ervan kunnen bevrijden. Men kan het daar mee oneens zijn, maar een oproep om deze film die vertoond wordt binnen een Ests museum uit te sluiten is een te eenzijdige perceptie van de geschiedenis die niet door een lobbygroep gedomineerd kan blijven worden. Debat gevraagd. Geen verbod.
Foto 1: Foto ‘Residents’ van de Poolse kunstenaar Zbigniew Libera. Onderdeel van de serie Positives dat iconische foto’s van belangrijke gebeurtenissen uit de 20ste eeuw reconstrueert.
Foto 2: Still uit Berek (1999) van Artur Zmijewski.
Garry Kasparov gaat lekker tekeer in de talkshow van Bianna Golodryga voor Yahoo News. Het is niet nodig om het met Kasparov eens te zijn om zijn interessante kijk op president Putin en Rusland toch te erkennen. Nadeel is dat hij geradicaliseerd is en wel erg vanuit een rechts-conservatieve hoek praat. Maar daarmee is wat hij zegt nog geen onzin. Kasparov meent dat Putin een groter gevaar is voor de wereld dan ISIS. Een waarheid als een koe omdat Rusland een groot aantal nucleaire wapens heeft. Wie de Nederlandse media en de paniekreacties over ISIS volgt zou bijna denken dat ISIS de grootste bedreiging voor de wereldvrede is.
De wetmatigheid van een niet-democratische leider als Vladimir Putin is volgens Kasparov het continu creëren van onrust en onveiligheid. Om als sterke man aan de macht te blijven. Hij meent ook dat door staatscontrole en staatspropaganda het lastig te zeggen is wat de exacte steun voor Putin is. Volgens hem zeker geen 80 of 85%. Putin die het na-oorlogse systeem van Europese veiligheid verbrak. Kasparov ziet bij het Europese establishment zwakke knieën en een gebrek aan ruggengraat wat het indammen van de Russische agressie betreft. De reactie van de VS en de EU was te laat en te zwak. Maar als het de bestaande sancties tot maart 2015 in stand weet te houden, dan vermoedt Kasparov dat de sancties invloed op de bevolking zullen hebben.
Foto: Schermafbeelding uit interview van Bianna Golodryga voor Yahoo News met Garry Kasparov. Zie voor interview hier (onderin).
Vertegenwoordiger mensenrechten, democratie en rechtsstaat van het ministerie van Buitenlandse Zaken van de Russische Federatie Konstatin Dolgov trok in een toespraak van 13 september de nationalistische kaart. Deze keer niet over de Krim of Oost-Oekraïne maar over de Baltische staten. Dolgov zoekt de vlucht vooruit.
Dolgov vergeet dat niet-Russische nationaliteiten binnen de Russische Federatie de Russische cultuur en taal opgelegd krijgen. Op de openbare scholen in de Russische Federatie krijgt 97% Russisch onderwijs. Het is onbegrijpelijk dat vertegenwoordigers van de Russische Federatie denken zonder consequentie en reactie zo selectief met zelfbeschikking, minderheids- en taalrechten om te kunnen gaan. Hoe kunnen ze denken dat niet-Russisch etnische minderheden binnen de Russische Federatie hierdoor niet wakker geschud worden? Hoe geloofwaardig is het als de Russische regering aan etnische Russen in Letland of Oekraïne rechten zegt te willen geven als het dezelfde rechten die nationale minderheden binnen de Federatie claimen afwijst?
China, de VS, Finland, Duitsland, Turkije of Zuid-Korea kunnen in de inmenging van de Russische Federatie met de ‘eigen’ minderheden buiten de federatie een legitimatie zien om de Kareliërs, Basjkieren, Tsjoevasjen, Jakoeten, Avaren, Tsjetsjenen, Krimtataren, Tataren, Wolgaduitsers, Sachalin-Koreanen of minderheden die zo’n 20 procent van de bevolking uitmaken te ondersteunen als reactie op wat Dolgov nu doet.
De Russische Federatie speelt een gevaarlijk spel. Het opent een doos van Pandora die vele openingen heeft. Niet alleen in de confrontatie met het Westen, maar nog meer in de confrontatie met de eigen minderheden. Dat is haar achilleshiel. De Russische Federatie is een immens, divers rijk dat zo ontvlambaar is als een tondeldoos. Arbeidsonrust inclusief stakingen neemt al sinds ruim een jaar toe, de voedselprijzen staan door de sancties onder druk, de economie stagneert en politieke rechten en zelfbeschikking compenseren dat niet.
De vraag is wat eerder komt: een implosie van de Russische Federatie door de optelsom van interne etnische, politieke en economische confrontaties of een explosie met het Westen door de externe confrontaties in Oekraïne, Moldavië, de Baltische staten of Polen? Vanuit machtspolitiek denken lijkt het onvermijdelijk dat landen uit politieke bedoelingen de taal- en minderhedenpolitiek de Russische Federatie gaan aanpakken zoals het nu op dezelfde manier andere landen aanvalt. Vraag is welk scenario schadelijker is voor Europa.
George Knight 
