Advies van de RRKC over Boijmans’ Collectiegebouw is onbruikbaar

Nogmaals het advies van de RRKC over het Collectiegebouw. Op 15 april wordt het in de Commissie Bouwen, Wonen en Buitenruimte behandeld, op 28 mei valt de beslissing. Sleutelzin is wat het op p. 16 zegt over het Museumpark: ‘De wijze waarop de projectorganisatie het plan heeft ontwikkeld – geïsoleerd en zonder consultatie van de omgeving of andere belanghebbende partijen –, heeft veel onbegrip en weerstand opgeroepen bij zowel omliggende instellingen en buurtbewoners als bij andere instellingen in de stad.’ De zin vat in toon en inhoud het advies samen. Niet ‘onbegrip’ maar ‘veel onbegrip’, niet ‘kritiek’ maar ‘weerstand’.

Inhoudelijk kiest het advies ervoor om kansen klein te maken en risico’s te vergroten. Zonder dat voldoende te onderbouwen. Opvallend is dat de RRKC beweert niet over relevante documenten te beschikken (p. 7) om vervolgens uitspraken te doen over de financiële onderbouwing, in het bijzonder de investeringskosten. Nog bevreemdender wordt het als het eerst schetst (p. 9) dat het concept van ’n multifunctioneel Collectiegebouw vernieuwend is om te constateren: ‘Het is niet te voorspellen hoe lang deze tendens aanhoudt en door welke nieuwe inzichten deze mogelijk al weer snel wordt ingehaald.’ Dat is geen open, onpartijdige houding die vergelijkt en afweegt, maar wordt een executie met voorbedachte rade. Dit zegt vooral iets over het handelen en de kleuring van leden van de RRKC. En weinig over de argumentatie en kansen van het Collectiegebouw.

Op de geciteerde zin op p.16 volgt: ‘Wil het Collectiegebouw echt een katalyserende functie krijgen voor het Museumpark, dan zullen alle betrokkenen veel meer in gemeenschappelijke doelen en ambities moeten gaan denken. Nu prevaleert het eigenbelang nog te veel. Deze omslag maken zal, gezien de op scherp gestelde verhoudingen, geen eenvoudige opgave zijn.’ Iedereen die zich bouwoverleggen, vergaderingen met wethouders, raadscommissies en gemeenteraad van een 9 jaar lopend project voorstelt zal de constatering over het eigenbelang onwaarachtig vinden. In alle opzichten drukken omgevingsfactoren een stempel op de opstelling van Boijmans. In Nederland poldert iedereen zijn ondanks mee. Daarbij is het een denkfout dat een van de grootste Nederlandse musea om een project van 50 miljoen euro te realiseren het eigenbelang niet zou mogen dienen. Het is niet Museum Boijmans, maar de politiek die het algemeen belang bewaakt en afweegt.

Wat moet de Rotterdamse raad met dit advies? De RRKC kan niet op voorhand serieus genomen worden zoals haar opstelling over het Wereldmuseum duidelijk maakte. De RRKC tracht op de stoel van de politiek te gaan zitten en vergeet daarbij gedegen voorwerk af te leveren om de politiek te dienen. Bestuurlijk en procedureel een merkwaardige situatie. Zo is de entreeprijs van 23,50 euro niet terug te vinden in de documenten en het is de vraag of het de RRKC als hard feit is gepresenteerd. Op dit advies kunnen raadsleden niet blindvaren om hun mening over de haalbaarheid van de exploitatie te bepalen. Dit zal toch een doorslaggevend aspect zijn.

Rotterdam moet laveren tussen ambitie en realisme, tussen verbeelding en het scheppen van voorwaarden, tussen beweging en stilstand. Laat die keuze niet door een valse voorstelling van zaken bepaald worden.

Foto: ‘Museum Boymans van Beuningen aan de Mathenesserlaan’, 28 september 1935. Collectie: Stadsarchief Rotterdam.

Advertentie

Groen licht voor Museum Oud-Amelisweerd ondanks bezwaren

Update 28 juni: Geen besluit zonder spin. De slag in de publiciteit gaat niet over gelijk hebben, maar over gelijk krijgen. Op radio 1 (26 juni: 7.20/8.20/9.20) claimt de beoogd directeur van Museum Oud-Amelisweerd haar gelijk, samen met wethouder Lintmeijer die niet over de inhoud gaat, maar wel over de inhoud praat. Oud-hoofdconservator en vriend van Armando Rini Dippel ziet de combinatie Armando en Oud-Amelisweerd als ongelukkig. Hier geven raadsleden en fractiemedewerkers van PvdA-Utrecht, GroenRechts-Utrecht en Trots-A’foort hun mening. Ieder denkt het zijne of hare. Het gelijk bestaat niet. Gelijk krijgen blijkbaar wel. 

De Utrechtse gemeenteraad heeft gisteravond met een onverwachts grote meerderheid ingestemd met de kredietaanvraag Oud-Amelisweerd. Ter elfder ure voegden VVD en D66 zich bij een meerderheid die mogelijk werd door het CDA. Omdat cultuurwethouder Frits Lintmeijer de restauratie van dit rijksmonument koppelde aan de Stichting Museum Oud-Amelisweerd wordt aan deze de exploitatie gegund. Maar er bestaan in de raad twijfels over de onderbouwing van het ondernemingsplan, de concurrentiekracht en dus de levensvatbaarheid van dit museum. VVD en D66 legden dit in moties vast die door de wethouder werden overgenomen. Hij zegt toe dat Utrecht via de huur of steun geen cent aan de exploitatie zal bijdragen. Ook niet bij een faillissement.

Het nieuwe museum is een voortzetting van het Armando Museum dat in 2007 na de brand in de Elleboogkerk uit Amersfoort moest verdwijnen omdat een nieuw college om economische redenen eenzijdig een contract uit 1998 met Armando, zijn ex-echtgenote Tony de Meijere en de Stichting Armando verbrak. Toenmalig cultuurwethouder van Amersfoort Mirjam Barendregt belde wethouder Lintmeijer om hem over een alternatieve locatie te polsen. Ervoor en erna waren er allerlei sondaties, intenties, plannen en onderzoeken van een stevige lobby die parallel liep aan de besluitvorming van de Utrechtse raad. En deze feitelijk verving.

In het slotdebat hadden raadsleden de mond vol over ‘cultureel ondernemerschap‘ van een exploitant op afstand. Het CDA vergeleek het met een snackbar waarover de gemeente ook niets te zeggen heeft. Een rare vergelijking omdat Utrecht geen snackbars in eigendom heeft en Oud-Amelisweerd een rijksmonument is met zeldzaam 18de-eeuws behang. Het mooiste wat Utrecht te bieden heeft. De verwijzing naar ‘cultureel ondernemerschap‘ is dubbelzinnig omdat de raad er bij de wethouder nooit op heeft aangedrongen om actief ondernemers te interesseren. Vanaf eind 2010 was duidelijk dat het Armando Museum het moest worden.

De debatten over Oud-Amelisweerd hebben de kunstenaar Armando beschadigd. Hoewel betrokken bestuurders het ongetwijfeld goed bedoelden hadden ze zich zijn positie beter moeten beseffen toen ze met elkaar hun plannen bespraken. Er was sprake van een dubbele gijzeling. Armando werd gegijzeld door het Armando Museum en had geen behoefte om na Amersfoort nog een nieuwe stap te zetten. Tony de Meijere haalde in 2011 haar eigen collectie weg bij het Armando Museum en gaf het in bruikleen bij het Kröller-Müller Museum. Zijn ongenoegen liep zo hoog op dat Armando voorjaar 2011 ook zijn collectie weghaalde bij het Armando Museum. Dat betekende het einde aan alle plannen. Armando ging na druk uiteindelijk overstag. Vanuit die positie kon het Armando Museum als enige kandidaat de gemeente Utrecht gijzelen.

Kranten als NRC en de Volkskrant hebben nauwelijks aandacht besteed aan de huisvesting van de Armando Collectie. Toch een interessant cultuurpolitiek onderwerp. Alleen toen het om de poppetjes ging besteedde de Volkskrant aandacht aan de belangenverstrengeling tussen twee hoofdrolspelers en partners. Edwin Jacobs, de directeur van beheerder Centraal Museum en Yvonne Ploum, directeur Armando Museum. Het AD deed het beter door het te coveren vanuit het lokale nieuws. Het typeert waar het de politiek en media om gaat. Niet de zaak is van belang in publiciteit en gemeenteraad, maar de macht en de poppetjes. Cultuur is een bijzaak.

Foto: Armando (links) en Jan Cremer, 1960

AD: ‘Armando wordt fiasco’

Het AD is in een kritisch artikel negatief over de kansen van Museum Oud-Amelisweerd, wat het het Armando Museum noemt. De verdienste van Peter van de Vusse is dat-ie voor het eerst museummensen uit de praktijk over de levensvatbaarheid ervan laat spreken. Tot nu toe zwegen ze op een enkeling als Rini Dippel na. Maar haar kritiek ging over de ongelukkige combinatie van Armando en Oud-Amelisweerd in de Bunnikse bossen.

Waarom het CDA in een opvallende overstap de collegepartijen aan een meerderheid gaat helpen heeft Van de Vusse jammergenoeg niet boven water weten te halen. Het lijkt de sleutelvraag voor de start en afloop van dit project. Vanavond wordt in de Utrechtse raad een kredietaanvraag behandeld. Aanname daarvan wordt als het groene licht gezien in een verknoping van vastgoed en de vestiging van Museum Oud-Amelisweerd.

Aan de hand van de uitspraken van drie praktijkmensen wordt geschetst waarom het museum bedrijfsmatig moet mislukken. Directeur van het Spoorwegmuseum Paul van Vlijmen zegt: ‘Ik zou bedrijfsmatig nooit in zo’n avontuur stappen. Want het museum -zonder subsidie- is niet rendabel te krijgen.’ Dit is in lijn met eerdere kritiek van D66 en VVD, maar ook van de SP en GroenRechts. En al op 6 februari 2012 stelde de Amersfoortse raad: ‘De raad heeft de nodige reserves bij de haalbaarheid van het Ondernemings- en huisvestingsplan van Museum Oud Amelisweerd’. Van Vlijmen vindt vooral de onderbouwing van het begrote bezoekersaantal wankel en ziet niet in hoe dat met een laag marketingsbudget gerealiseerd kan worden.

Ook anderen wijzen op het doorbuigende bedrijfsmodel dat geen kosten toelaat om inkomsten te genereren. Directeur Eymert-Jan Goossens van Huis Doorn noemt de entreeprijs van 12,50 euro ‘te hoog’ en ‘elitair‘. Het systeem van reservering om zowel het Chinees behang als Armando te bezichtigen vindt-ie ‘niet slim’. ‘Hoe meer barrières je opwerpt, hoe ingewikkelder het wordt.’ Mireille Pondman van SUBporter, een stichting die culturele instellingen ondersteunt, noemt het lastig dat er geen ruimte is om geld te verdienen met horeca, feesten en partijen. Beide ‘barrières’ zijn echter geen keuze van de exploitant, maar een voorwaarde voor de exploitatie die direct volgt uit het cultureel erfgoed en de monumentale waarde van het landhuis.

Foto: Artikel ‘Armando wordt fiasco‘ in AD, 21 juni 2012

Knelpunten van Museum Oud-Amelisweerd met Armando Collectie

Het college van Utrecht voegt aan de beschikbaarstelling van een krediet voor landhuis Oud-Amelisweerd en het Koetshuis de voorwaarde toe dat Stichting Museum Oud-Amelisweerd beoogd exploitant is. Het motiveert dit door de claim dat de exploitant bijdraagt aan de kosten. Deze vallen echter weg tegen de meerkosten. Ze ontstaan namelijk door publieksopenstelling en een opgevoerd bedrijfsmodel van een museum met 40.000 bezoekers en de aanpassing van het Koetshuis. Het openstaande cascoherstel van het Koetshuis begroot de gemeente op 948.014 euro, en dat van het landhuis op 541.116 euro. Omdat het Koetshuis losstaat van de restauratie van landhuis Oud-Amelisweerd, voegt de beoogde exploitant Stichting Museum Oud-Amelisweerd niets toe aan inkomsten die geen extra kosten zijn. Wat zijn de knelpunten van de beoogde exploitant?

1. Zowel in de Utrechtse raad als in de publiciteit bestaat verwarring over naam en doelstelling van beoogd Museum Oud-Amelisweerd. Dit komt mede door de Amersfoortse bruidsschat van 1 miljoen euro voor het Armando Museum Bureau dat veel publiciteit kreeg. In de marketing zorgt dit voor een verwarrend beeld.

2. Voor een museum dat het moet hebben van marketing is een jaarlijks budget (vanaf 2014) voor Marketing en Communicatie van 27.500 euro, ofwel 5% aan de lage kant. Free publicity is onvoldoende omdat er drie producten (Armando, Chinees behang, landgoed/historie) ‘verkocht’ moeten worden. Dat vergt eigen actie.

3. Beheer van Oud-Amelisweerd kost menskracht. Dit omvat taken van onderhoud, administratie en beveiliging die nu door de gemeente worden betaald. Dit vraagt om aanstelling van een huismeester, naast of in combinatie met rondleiders, een tentoonstellingsbouwer, een projectmedewerker, een administrateur en een directeur. Beheer lijkt onvoldoende begroot in de 233.000 euro personeelskosten (2014). Tim Schipper (SP) wees in de Commissie M&S al op de naar zijn mening te lage inschatting van de schoonmaakkosten.

4. De directie is afkomstig van het Armando Museum in Amersfoort en niet geselecteerd voor Museum Oud-Amelisweerd dat anders van aard en karakter is. Er was geen procedure met keuze uit meerdere kandidaten.

5. De jaarlijkse kosten voor de Armando Collectie van 50.000 euro in het depot Pot vormen 10% van de lasten. In de overeenkomst rond de bruidsschat zijn deze lasten door de gemeente Amersfoort overgedragen aan de Stichting MOA. Bij ongewijzigde omstandigheden lopen deze kosten in 10 jaar op tot 500.000 euro. Da’s de helft van de bruidsschat die tevens moet dienen om een basis onder de exploitatie te leggen. Na Armando’s overlijden wordt een aantal stukken aan de Collectie toegevoegd zodat de depotkosten mogelijk stijgen.

6. De entreeprijs van 9 of 12,50 euro (rondleiding bel-etage) zal bezoekers afschrikken en voor goedkopere bestemmingen doen kiezen. Los van de elasticiteit zorgt een korting met eenderde van de prijs voor 50.000 euro minder inkomsten (2014). De onderbouwing taxeert dat 3 tot 4% van de bezoekers aan de landgoederen het museum bezoekt. Dit is een slag in de lucht. Daarbij bouwt het voort op kwantitatieve gegevens van de recreatie die ook al ruwe schattingen zijn die niet zozeer door tellingen maar extrapolaties ontstonden.

7. Inkomsten van de entreegelden zijn gemaximaliseerd omdat er vanwege het cultureel erfgoed voorwaarden zijn gesteld aan het maximale aantal bezoekers dat tegelijk naar binnen mag. Ofwel, een tegenvallende dag met weinig bezoek of een vorstdag kan niet gecompenseerd worden door een topdag met extra veel bezoek. Of bijvoorbeeld een museumweekend of -nacht die bij andere musea duizenden bezoekers per dag trekt.

8. Oud-Amelisweerd is een zomerverblijf met ongeveer 40 vorstdagen per jaar die een onaangenaam lage temperatuur voor bezoekers opleveren. De keuze voor ‘conservation heating‘ beperkt het bijverwarmen. Stichting MOA kiest om economische redenen voor openstelling van het museum gedurende het hele jaar.

9. De meeste fondsen die Amersfoort-in-C geworven heeft voor het toenmalige Armando Museum in Amersfoort zijn meerdere jaren terug toegezegd. Sommige zelfs nog voor de herbouw in de Elleboogkerk. In de Commissie M&S wees Jesper Rijpma (VVD) erop dat het hoofdsponsor BMC tegenzit en het aannemelijk is dat deze de sponsoring stopt. Door de crisis zijn vooruitzichten voor cultuursponsoring sowieso versomberd.

10. De restauratie en aanpassing van het Koetshuis moet zorgvuldig gebeuren omdat het ook een gebouw met culturele waarde betreft. Dit kan tot vertraging in de openstelling van Museum Oud-Amelisweerd leiden.

11. Uit onderzoeken blijkt dat de luchtvochtigheid van Oud-Amelisweerd een grotere variatie heeft dan de standaardnorm voor musea toestaat. Dit houdt in dat kwetsbare objecten door de keuze voor ‘conservation heating‘-klimaatbeheersing niet tentoongesteld kunnen worden. Zoals de oudere schilderijen van Armando uit de jaren ’60. Waarmee de exclusiviteit van het Museum Oud-Amelisweerd afneemt als topstukken niet getoond kunnen worden. Elk museum dat om bruiklenen gevraagd wordt zal een degelijk klimaatplan eisen.

Foto: Armando – Zwarte wand met autobanden op de Nultentoonstelling in het Stedelijk Museum, Amsterdam, 9-25 maart 1962. Credits: Oscar van Alphen