Toenemende kritiek op ‘appeasement’ met Poetin

De Britse premier Neville Chamberlain ‘Declares “Peace for Our Time”. On September 30, 1938, British Prime Minister Neville Chamberlain received a rowdy homecoming after signing a peace pact with Nazi Germany.’ Bron: History.

Naar aanleiding van een hoofdredactioneel in de NYTimes (achter betaalmuur, kopie bij reacties) van 19 mei 2022 en de recente verzoenende opstelling van Franse, Duitse en Italiaanse regeringsleiders wordt het woord ‘appeasement’ weer gebruikt in de publieke opinie als het om het eindspel in de Russisch-Oekraïense oorlog gaat.

Onvermijdelijk gebeurt dat onder verwijzing naar München 1938 toen de Duitse kanselier Hitler concessies kreeg van de Britse premier Chamberlain die dacht dat hiermee de vrede in Europa verzekerd was. Het omgekeerde was waar. Achteraf is Chamberlain belachelijk gemaakt om zijn naïviteit omdat hij zich door Hitler in de luren had laten leggen. Laten Macron, Scholz en andere Europese regeringsleiders zich nu om de tuin leiden door Poetin? ‘Appeasement’ is een schrikbeeld.

Zowel de opstelling van het hoofdredactioneel in de NYTimes als de Europese regeringsleiders heeft kwaad bloed gezet. Hoe denken ze van een veilige afstand te kunnen oordelen over een oorlog en de ware aard van de Russische Federatie waar ze aantoonbaar geen goed zicht op hebben?

‘Appeasement’ geeft het slecht presterende Russische leger een rustpauze om in de toekomst hard terug te komen, terwijl het Oekraïense leiderschap meent dat de Russische krijgsmacht nu is verzwakt en op de knieën kan worden gedwongen. Tevens is de Russische economie door westerse sancties verzwakt.

In de publieke opinie wordt het idee gepusht dat Oekraïne de oorlog met de Russische Federatie wel degelijk kan winnen. Inclusief de teruggave van Krim en Donbas. Indien het van voldoende materiaal e.d. wordt voorzien. De titel van een interview in The Kyiv Independent spreekt boekdelen: ‘Andriy Zagorodnyuk: ‘Those who say Ukraine can’t win don’t understand the situation’

Het idee van Kyiv is dat Oekraïne met militaire steun van het Westen de unieke kans heeft om zich voorgoed te onttrekken aan de greep van het Kremlin dat het bestaan van Oekraïne als autonome staat niet erkent. Dat zal de stabiliteit in Oost-Europa bevorderen. Tevens geeft het China het signaal dat het niet moet proberen Taiwan met een militaire invasie te veroveren.

De voorstanders van ‘appeasement’ pleiten voor een territoriale tegemoetkoming aan Poetin. Het idee daarachter is dat Oekraine de oorlog niet kan winnen en Poetin om binnenlandse redenen zonder gezichtsverlies een wapenstilstand met redelijke voorwaarden moet kunnen tekenen. Poetin zou vernederd zijn en daarom een uitweg geboden moeten worden. Op de achtergrond sluimert de angst dat de Russische krijgsmacht tactische kernbommen in Oekraïne inzet.

Een nieuwe vorm van ‘appeasement’ met Poetin wijzen commentatoren, het Oekraïense leiderschap en de belangrijkste bondgenoten als Polen, de VS en het VK af. Het wordt gezien als een halfslachtige oplossing die het conflict tussen Oekraïne en de Russische Federatie niet oplost, maar verlengt.

Op mediaite zijn enkele afwijzende reacties te lezen op het hoofdredactioneel van de NYTimes dat het zelf trouwens geen houding van ‘appeasement’ noemt, maar dat volgens critici wel degelijk is. De schrandere juridische journalist Benjamin Wittes zegt:

Schermafbeelding van deel artikel ‘NY Times Editorial Board Sparks Fury With Suggestion Ukraine Cede Territory to Russia: ‘Really Shameful, Guys’’op mediate, 20 mei 2022.

Sommige critici wijzen ook naar Timothy Snyder die in een opinieartikel in dezelfde NYTimes van 19 mei 2022 de Russische staat onverbloemd fascistisch noemt: ‘A time traveler from the 1930s would have no difficulty identifying the Putin regime as fascist.’ Het achterliggende idee is: fascisten moet je militair verslaan omdat ze verderfelijk en onbetrouwbaar zijn en er met hen geen afspraken zijn te maken.

Aanvullende argumenten om ‘appeasement’ met de Russische Federatie af te wijzen omdat het geen antwoord is op de dieperliggende oorzaak voor de huidige Russisch-Oekraïense oorlog en de Russische agressie geeft Dennis Soltys in een opinieartikel van 21 mei 2022 voor Atlantic Council. Hij meent dat appeasement ‘het slechtst mogelijke beleid voor zowel Oekraïne als Rusland’ is. De oorzaken voor de Russische-Oekraïense oorlog liggen volgens hem in een imperialistische houding van de Russische centrale macht die al eeuwenlang bestaat. Daarmee zegt Soltys dat het futiel en misleidend is als het Westen tegemoetkomingen aan Poetin doet omdat ze het onderliggende probleem van het Russische imperialisme buiten beschouwing laten:

Schermafbeelding van deel artikel ‘Appeasement is the worst possible policy for both Ukraine and Russia‘ van Dennis Soltys voor Atlantic Council, 21 mei 2022.

Franse regering opent aanval op woke-isme. Pleidooi voor het centrum. Tijd voor een Bataafs laboratorium?

Schermafbeelding van deel artikel ‘French education minister’s anti-woke mission‘ op Politico, 19 oktober 2021.

Actie roept reactie op. In de politiek bestaat het besef bij middenpartijen dat het woke-gedachtengoed uit de VS radicaal-rechts in de kaart speelt. Woke is begonnen als een billijk pleidooi voor meer bewustzijn en minder onrecht, maar is gekaapt door een radicale minderheid en veranderd in een afrekencultuur die leidt tot apartheid en fragmentatie. De beperkte opvatting van het begrip diversiteit wordt als breekijzer gebruikt voor selectieve identiteitspolitiek.

Een deel van de zwijgende meerderheid wordt door de actie van radicaal-links naar radicaal-rechts gejaagd dat zich er publiekelijk het duidelijkst tegen uitspreekt. Daarom is het in het belang van Europese middenpartijen om het woke-gedachtengoed de pas af te snijden om radicaal-rechts niet in de kaart te spelen en zichzelf electoraal te redden. Het gevolg is dat er een dunne lijn ontstaat tussen centrum-rechts en radicaal-rechts waar radicaal-links vervolgens weer tegen ageert zonder te beseffen of toe te willen geven dat het zelf dat proces in gang heeft gezet.

In de VS heeft de Democratische partij zich grotendeels vervreemd van de gewone kiezer. Dat Joe Biden in 2020 president werd had hij te danken aan twee aspecten: zijn gematigde opstelling en de afkeer bij gematigde Republikeinen en Onafhankelijken van Trump. Ze bleven thuis zodat Biden met klein verschil enkele beslissende swingstates kon winnen omdat de Republikeinen Trump afwezen of op Biden stemden. Buiten een progressieve kern ontbreekt de liefde voor de Democratische partij die radicaler is dan Biden en zich onverdraagzaam en uit de hoogte gedraagt tegenover de kiezer.

Overigens is in 2024 de beste hoop voor Biden een herhaling van 2020: de strijd tegen Trump. Wie er dan wint hangt af van het antwoord op de vraag welke partij het meest gehavend uit die strijd komt. Want dat beide grote partijen aan geloofwaardigheid en samenhang inleveren is ontegenzeggelijk.

In Frankrijks is Jean-Michel Blanquer de minister van Nationaal Onderwijs en Jeugd. Hij is lid van president Emmanuel Macrons middenpartij LREM. Hij heeft er sinds kort een taak bij als coördinator van Le Laboratoire de la République dat zichzelf presenteert als ‘Club (of plek) van reflectie en actie ten gunste van de Republiek’. Tweets verschijnen sinds 13 oktober 2021 en zien er zo uit:

Tweet van Le Laboratoire de la République, 13 oktober 2021.

Er staat: ‘Deze woke/ anti-woke-kloof mag niet generationeel worden. @NatachaQS en @Valent1Pierre zullen de Jeugdcommissie van dit Laboratorium van de Republiek coördineren’.

Het ‘Labo’ is tegelijk publiciteitsmachine, denktank en campagnemiddel dat is bedoeld om het initiatief terug naar Macrons partij te brengen en niet gesandwicht te worden tussen de partijpolitieke waarheden over migratie, COVID-19, rechtsstaat en EU van radicaal- en nationalistisch-rechts en de culturele, metapolitieke waarheden van radicaal-links dat zoveel invloed heeft op universiteiten, media en in de intellectuele wereld. Blanquers beseft dat dit mede speelt op het niveau van ideeën als hij zegt dat het Republikeins laboratorium ‘verder gaat dan partijpolitiek’.

Een artikel van 19 oktober 2021 in Politico schetst dit Republikeinse laboratorium en verbindt het met de Franse versie van het secularisme. Aanleiding zijn uitingen van Blanquer zoals: ‘De Republiek is volledig in strijd met het woke-isme’. Die verwijzing lijkt vergezocht, maar wordt door Politico verklaard: ‘Voor een groot deel van het politieke establishment overstijgt het Franse secularisme – laïcité – ras, geslacht en religie en is het echt egalitair. Voor zijn critici bevordert datzelfde secularisme een wit en christelijk ideaal dat discriminatie van minderheden in stand houdt’.

Er lijkt een gat te zitten tussen het woke-isme dat vooral aan Amerikaanse. maar ook West-Europese universiteiten leidt tot (zelf)censuur en een reductie van onderzoek en waarheidsvinding die haaks staat op een open academische geesteshouding en de Frans-Republikeinse versie van het secularisme dat niet zo neutraal en kleurenblind is als het zelf suggereert. Ofschoon president Macron Frankrijk probeert te moderniseren, maar het land dat in de kern behoudend is tot nu toe slecht meekrijgt.

Mogelijk is het streven van het Republikeins laboratorium niet puur oprecht en vooral een stunt om het kiezersvolk bij de les te houden. Toch getuigt het van lef om het woke-isme waar radicaal-links en radicaal-rechts zo van profiteren frontaal aan te vallen. Het tekent de noodzaak voor middenpartijen om in actie te komen. Ze moeten veranderen om hetzelfde te blijven.

In Nederland zou een taak weggelegd zijn voor met name D66 en VVD om de tolerantie weer centraal te zetten in het publieke debat over diversiteit, academische vrijheid, complotdenken en culturele waarden. Het is de strijd om de geest. Het verhaal over identiteit legt een culturele basis onder de samenleving en kan door de politiek niet genegeerd worden. Een niet-partijpolitieke projectminister zou in het komende kabinet op het snijvlak van onderwijs, jeugd, emancipatie en media daarmee belast kunnen worden. In een Bataafs laboratorium.

Macron belooft extremistische islam te bestrijden met hard optreden tegen buitenlandse invloeden. Einde aan de naïviteit?

Het is het probleem van een godsdienst die vele verschijningsvormen kent. Van verzoenend tot radicaal en ondermijnend. Hoe daarin te onderscheiden? Valt het karakter, het wezen van zo’n godsdienst daar nog uit af te leiden? In landen met een functionerende rechtsstaat beroepen godsdiensten als de islam zich op de vrijheid van godsdienst en subsidies waar ze recht op hebben, maar tegelijk kunnen de ondermijnende verschijningsvormen ervan tegen de democratische rechtsstaat in blijven handelen. Dat is geen houdbare situatie. Een democratie moet weerbaar zijn en de krachten die de democratie ondermijnen de pas afsnijden.

De vrijheid van godsdienst kan daar geen excuus voor zijn. Complicatie is dat gevestigde godsdiensten als het christendom dat islamitische extremisme niet ondubbelzinnig veroordelen omdat ze bevreesd zijn dat ze in een seculariserende samenleving de volgende domineesteen zijn die omvalt. Dat is uiteraard een misvatting omdat het bestaan van religies en levensovertuigingen die binnen de wet blijven gegarandeerd is en op geen enkele manier gevaar loopt. Het zijn de Jihadisten van ISIS, de extremistische Saoedisch ideologen van het Wahabisme en het Salafisme die verdreven moeten worden. Men zou bijna zuchtend zeggen, ‘eindelijk’.

Ze hebben niks te zoeken in een westerse rechtsstaat omdat ze de werking ervan niet erkennen. President Macron meent dat de islam in crisis is. Dat lijkt een terecht verwijt. Maar men kan evengoed beweren dat de westerse democratieën die vanwege koudwatervrees én de macht van landen als Saoedi-Arabië in decennia geen antwoord hebben weten te formuleren op het islamitische extremisme in crisis zijn. Het is de hoogste tijd dat Europa durf en ambitie toont om voor zichzelf op te komen en de extremisten de deur te wijzen.

Zes aanklachten tegen Tariq Ramadan wegens grensoverschrijdend seksueel gedrag leiden nog niet tot afronding van zijn rechtszaak

De zaak van seksueel geweld tegen vrouwen waar de Zwitsers-Egyptische islamoloog en cultfiguur Tariq Ramadan zich schuldig aan zou hebben gemaakt is in Nederland naar de achtergrond verdwenen. In 2007 genoot Ramadan in Nederland een zeker bekendheid toen hij in Rotterdam aan de slag ging als hoogleraar en ‘bruggenbouwer’ in dienst van de gemeente. Vanaf het begin was hij een controversiële figuur met voor- en tegenstanders. Hij werd in 2009 de laan uitgestuurd. Maar in Frankrijk en Zwitserland haalt hij nog steeds de voorpagina’s. Aangejaagd door het MeToo-debat dat sinds oktober 2017 aan kracht gewonnen heeft.

Ramadan werd in februari 2018 in detentie genomen na de aanklacht twee vrouwen verkracht te hebben. De ene is de feministe Henda Ayari (zie hier) die in oktober 2017 Ramadan aanklaagde, de ander noemt zich ‘Christelle’. Ramadan ontkent verkrachting, maar geeft via zijn advocaat toe seksueel contact met de twee vrouwen te hebben gehad. Maar dat zou volgens Ramadan met hun instemming (‘relation consentie’) zijn gebeurd. In november 2018 werd Ramadan onder voorwaarden vrijgelaten wegens zijn slechte gezondheid (multiple sclerose), maar hij mag van de autoriteiten Frankrijk niet verlaten, moet zich wekelijks melden en zijn paspoort is ingenomen. Hij heeft een boeten van 300.000 euro betaald. Inmiddels zijn er door zes vrouwen aanklachten wegens seksueel geweld of verkrachting tegen Ramadan ingediend.

De affaire Ramadan is omgeven door complottheorieën die veel ruis geven. De Israëlische inlichtingendienst Mossad zou er een rol in hebben gespeeld. Vele islamitische aanhangers van Ramadan kunnen het blijkbaar niet verteren dat hun boegbeeld van zijn voetstuk is gestoten. Zij nemen het nog steeds voor hem op en verspreiden geruchten over een joods complot. De Franse president Emmanuel Macron zou het brein zijn om alle opposanten in het gevang te gooien, zoals onderstaande still van een YouTube-video aangeeft. De eerste aanklager Henda Ayari die haar hoofddoek afdeed en zich afwendde van het salafisme neemt stelling tegen het islamisme dat ze met het nazisme gelijkstelt, wat haar weer bedreigingen uit islamistische hoek oplevert.

De waarheid over Tariq Ramadan is alledaagser, simpeler en minder vergezocht. Hij gedroeg zich als rokkenjager met vele romantische affaires en heeft in bepaalde gevallen beestachtig, grensoverschrijdend gedrag jegens vrouwen vertoond waarvoor hij jaren later de rekening gepresenteerd krijgt. Aangejaagd door het omgeslagen denken over grensoverschrijdend gedrag dat niet langer getolereerd wordt heeft hem dat in de verdediging gedrongen. Kritiek waarom hij de aanklacht aanvankelijk niet thuis mocht afwachten lijkt terecht. Hij staat niet alleen als ontmaskerde heteroman. Honderden machtige mannen als Harvey Weinstein, Charlie Rose, Mark Halperin, Kevin Spacey, Louis C.K., Al Franken, James Levine, Daniele Gatti, Jappe Claes of Job Gosschalk hebben hun positie verloren wegens grensoverschrijdend seksueel gedrag. Het is te hopen dat Tariq Ramadan tot zelfinzicht komt, de vrouwen zijn verontschuldigingen aanbiedt en zich terugtrekt uit het publieke leven. Anders moeten de aanklachten tegen hem in een rechtszaak in Frankrijk behandeld worden. Het is de hoogste tijd om nu eindelijk eens een streep onder de onzalige kwestie Tariq Ramadan te zetten.

Foto: Still uit YouTube-video ‘ACTE 36 GILETS JAUNES TARIQ RAMADAN PIEGE PAR MACRON ? HENDA AYARI MENT MEDIAPART’ op kanaal Le Croissant de lumière.

Kandidatuur Ursula von der Leyen krijgt kritiek en roept vragen op over de procedure hoe de leiders van de EU worden geselecteerd

De Duitse kanselier Angela Merkel zegt dat de Duitse Defensieminister Ursula von der Leyen vertrouwen geniet en geknipt is om voorzitter van de Europese Commissie te worden. Het Europarlement moet in meerderheid instemmen met de voordracht. Het is geen uitgemaakte zaak dat zij een meerderheid achter zich krijgt. Vooral Sociaal-democraten en Groenen zijn teleurgesteld omdat het systeem van de Spitzenkandidaten in een onderonsje van enkele regeringsleiders is getorpedeerd. Von der Leyen krijgt kritiek en geniet juist geen vertrouwen zoals Merkel suggereert. Als Defensieminister wordt ze beschuldigd van verkwisting en mismanagement, zoals niet toevallig in een artikel in Politico wordt gememoreerd. Zij is geen topkandidaat, maar deelnemer van het B-Team die vanwege haar lidmaatschap van de goede partij wordt genomineerd.

Merkels argumenten dat Von der Leyen pro-EU is en vrouw is klinken zo minimaal dat het erop lijkt dat Merkel evenmin gelooft dat deze Duitse minister een sterke kandidaat is. Naast Von der Leyen zijn andere kandidaten in het pakket evenmin optimaal. Aan Christine Lagarde (voor de ECB) en Josep Borrell (buitenlandcoördinator) hangen zulke nadelen dat het vooral vragen oproept over de procedure om leiders van de EU te benoemen.

Wat nu op tafel ligt is slecht. Als het Europarlement het hard wil spelen en in meerderheid dwars gaat liggen, dan kan de EU terug naar de tekentafel om betere leiders te benoemen. Hoe dan ook was de procedure die naar Von der Leyen leidde verre van optimaal. De leiders van belangrijke West-Europese lidstaten hebben zich gecompromitteerd en bemoeit met een procedure die niet de hunne was en die ze om zeep hebben geholpen. Ze hebben de chaos eerder vergroot dan verkleind. Dit vergroot de roep om democratisering van de EU.

Beschouwingen over onze beschaving naar aanleiding van de brand in de Notre-Dame laten ons naar onszelf kijken. Voor even

De brand in de Parijse Notre-Dame heeft heel wat krachten gemobiliseerd. De spin kwam van alle kanten om het eigenbelang te dienen. Van de Franse president Emmanuel Macron, de katholieke kerk of radicaal-rechtse krachten zoals onderstaande activistische journalist van De Telegraaf die in een tweet de brand een symbool noemde ‘voor onze vermoeide beschaving’. Ik zie daarin het schoppen door alt-right en ultrarechts tegen de westerse beschaving (Baudet: ‘journalisten, cultuurmakers en academici ondermijnen onze cultuur’) die averechts werkt. Het verzwakt die beschaving. De brand in de Notre-Dame drukt ons met de neus op het feit wat de oorsprong, kracht en kern van de westerse beschaving is. Ook voor niet-christenen van belang. Het laat zien wie de vijanden ervan zijn: de nationaal-populisten en rechts-radicalen die zeggen de beschaving te willen redden, maar die in werkelijkheid afbreken. Dus laten we het spiegelen en Duk en de andere rechtse inwoners van Dukstad vragen waarom ze zo graag grossieren in ondergangsfantasieën en zand in de motor van de westerse beschaving willen strooien om op de puinhopen ervan in een vage toekomst hun raszuiver paradijs op te bouwen. Of is Duk tot inkeer gekomen en beseft hij eindelijk wat hij bezig is kapot te maken?

Het is opmerkelijk dat de brand van een iconische kathedraal de afgelopen dagen tot zulke beschouwingen over ‘de‘ of ‘onze‘ beschaving leidde. Dat komt nog zelden voor. Niet toevallig werd er uitgebreid verslag over gedaan in de Amerikaanse en Britse pers waar het sterke besef bestaat dat de lokale politiek de weg kwijt is.

Dat alleen al was een blijk van hunkering naar het vinden van gemeenschappelijke waarden met West-Europa. Hier moest blijkbaar een punt gemaakt worden, namelijk dat ‘we’ in de westerse democratieën (VS, Canada, EU-lidstaten en overige West-Europese landen, Australië, Nieuw-Zeeland) onvoldoende beseffen wat we in handen hebben en we ons af laten leiden door krachten die de beschaving bedreigen. Van buitenaf en van binnenuit. Hoewel ieder daar weer een eigen, specifiek vijandbeeld voor uit de kast haalt. Maar voor even werd de bedreiging als universeel gezien en was de overpeinzing erover mythisch. Totdat het onderscheidend werd wat of wie dat dan wel was en het debat weer afdaalde tot platte politisering of belangenbehartiging. Waaraan we graag ontsnappen omdat dat zo vervelend, voorspelbaar, vermoeiend, geestdodend en contraproductief is.

De boodschap die uit de berichtgeving kan worden gelezen is er een van ontevredenheid en gemiste kansen. Maar het bevat ook het verlangen om terug te keren naar iets wat was. Zo zit er er voor iedereen wel wat bij.

Foto 1: Paul Klemann, ‘De oceaan ontspring onder de ‘Notre Dame’’, Tekening met kleurpotlood en gouache verf, 2002. (Eigen collectie).

Foto 2: Tweet van Wierd Duk van 15 april 2019 (via posting op FB-account van Mihai Martoiu Ticu).

In Europa komt de kritiek op Nord Stream II van links. Ralf Fücks spreekt concreet en Mark Rutte praat in vergezichten

Oud-burgemeester van Bremen Ralf Fücks heeft in 2017 samen met zijn echtgenote Marieluise Beck het Zentrum Liberale Moderne opgericht. Ze zijn niet zoals de naam doet vermoeden afkomstig uit een liberale partij, maar uit Bündnis 90/Die Grünen. Een partij met een liberale stroming. Het Zentrum engageert zich door op te komen voor de Europese eenwording, de transatlantische alliantie en de liberale, kosmopolitische samenleving. Het meent dat van alles bedreigd wordt: ‘Op het spel staat niets minder dan het project van de liberale moderniteit, de combinatie van de rechtsstaat, persoonlijke vrijheid, politiek pluralisme en culturele diversiteit die is ontstaan sinds de Verlichting.’ In het Kremlin ziet het Zentrum ‘het hoofdkwartier van een anti-liberale international wiens netwerken verspreid zijn over heel Europa.’ Dat verklaart Fücks’ betoog.

Hij verzet zich tegen het een-tweetje tussen Duitsland en de Russische Federatie die het gaspijplijnproject Nord Stream II hebben opgezet omdat dat volgens hem de Europese eenwording splijt, de economische en strategische positie van Oekraïne beschadigt en de invloed van het Kremlin in de EU onaanvaardbaar vergroot. Het zendt president Putin het verkeerde signaal dat er niks aan de hand is in de relatie van de EU met de Russische Federatie. Daarbij ondermijnt Nord Stream II de sancties van de EU die als gevolg van de annexatie van de Krim en de inmenging in Oost-Oekraïne door de Russische Federatie zijn ingesteld. Dat land dat sinds 2014 de Europese veiligheid bedreigt wordt door de Duitse politiek en bedrijfsleven beloond voor haar agressieve politiek. De Duits-Russische as wordt in andere landen in Europa afgewezen en niet begrepen. Ralf Fücks pleit ervoor om Nord Stream II alsnog af te blazen. Dat kan omdat het vooral een politiek project is.

De Nederlands premier Mark Rutte sprak op 13 februari 2019 in Zürich de Winston Churchill-Lezing uit. Hierin pleitte hij in algemene termen voor Europese samenwerking en het besef om de macht die de EU-lidstaten hebben beter in te zetten. Zonder Nord Stream II te noemen verwees Rutte naar de machtspolitiek van het Kremlin die het via energie voert: ‘Niets doen betekent dat we steeds meer afhankelijk zullen worden van een paar landen die er geen been in zien via pipeline politics ongewenste invloed uit te oefenen binnen de EU en de lidstaten. Ik vind dat de EU hierin veel strategischer moet opereren. We zijn nog steeds veel te afhankelijk van Rusland en de Golfstaten. (…) Vervolgens moeten we bereid zijn de grote Europese marktmacht in te zetten als tegenwicht tegen landen die zulke ‘pijplijnpolitiek’ bedrijven als instrument in hun buitenlands beleid. De laatste jaren zijn al maatregelen genomen om ervoor te zorgen dat externe staatsgeleide spelers als Gazprom niet de controle kunnen krijgen over vitale energie-infrastructuur op Europees grondgebied.’

Ruttes mooie woorden doen het op een internationaal podium schitterend, maar wat ze voor de opstelling van de Nederlandse regering betekenen is onduidelijk. Hoe strategisch opereert Nederland  op dit moment  inzake energiepolitiek? Op welke manier geeft Nederland het goede voorbeeld? Wil Rutte beweren dat de Nederlandse regering nu en straks de Duitse regering ertoe probeert te bewegen om af te zien van de voltooing van Nord Stream II omdat dit een strategische fout is die de Russische invloed binnen de EU onaanvaardbaar vergroot? Er valt vooralsnog niks van te merken, maar het is mogelijk dat zich dat volledig achter de schermen afspeelt.

Een reden om de woorden van Rutte echter met een korreltje zout te nemen is dat de invloed van het bedrijfsleven, inclusief het Britse-Nederlandse Shell op Rutte’s partij de VVD als groot wordt ingeschat. Shell is een van de deelnemende partners aan Nord Stream II waar Gazprom een meerderheidsbelang heeft.

Als Nederland stilzwijgend aanhaakt bij Duitsland dat vuile zaak maakt met het Kremlin door de aanleg van Nord Stream II dan doet Rutte in de praktijk het omgekeerde van wat hij in prachtige vergezichten zegt. Om zijn woorden van de Churchill-lezing geloofwaardig te maken moet Rutte er concreet naar handelen. Hij kan zich bewijzen door zich aan te sluiten bij de kritiek op Duitsland en daar in een Hanze-coalitie zelfs de leiding in te nemen. Als hij dat nalaat en genoegen neemt met slappe compromissen, die in theorie de energie-infrastructuur losmaakt van de Russische invloed maar in de praktijk daaraan niks verandert, of zogenaamd de voet dwars zet zoals recent Frankrijk deed, dan remt hij de invloed van het Kremlin en Gazprom niet. Maar helpt hij indirect door die te vergroten. Dan kan premier Rutte beter zwijgen en zijn mooie woorden inslikken.

Opinieonderzoek van Elabe over gele hesjes: vermoeidheid doet zich voelen in mening van Frans electoraat. Steun ervoor kalft af

Het bericht zat er al aan te komen, maar in Frankrijk hebben de gele hesjes het momentum verloren. Volgens een opinieonderzoek van bureau Elabe in opdracht van nieuwzender BFMTV keert het electoraat zich geleidelijk van hen af. Het wordt er vermoeid van en wil dat de zaterdagse betogingen stoppen. Volgens een meerderheid zijn ze steeds verder af komen te staan van de aanvankelijke eisen die wel als gerechtvaardigd werden gezien. Ook radicaal-linkse (achterban Jean-Luc Mélenchon) en radicaal-rechtse (achterban Marine Le Pen) kiezers identificeren zich relatief minder met de gele hesjes. Wat de beweging lijkt te zijn opgebroken is dat het geen profiel, programma en door allen gesteunde leider had. Ergens tegen zijn kan een breekijzer zijn om vastgeroeste machtsverhoudingen te doorbreken, maar als dat uiteindelijk een richtingloos negativisme blijkt te zijn, dan slaan vermoeidheid en moedeloosheid toe. Toch is het interessant om de komende tijd te volgen hoe de beweging verandert, zich opsplitst en zich gaat verhouden tot de bestaande partijpolitiek.

Bijna-crisis Nord Stream II lijkt bezworen door Duitse druk

Aldus een passage uit een commentaar van Michael Thumann van 8 februari 2019 in Die Zeit. Het gaat over de Alleingang van Duitsland binnen de EU inzake de aanleg van gaspijplijn Nord Stream II. Naar verwachting wordt die in november 2019 voltooid. Thumann verwijt achtereenvolgende Duitse regeringen geïsoleerd te hebben geopereerd. De eenheid binnen de EU is erdoor beschadigd. Oud-kanselier Gerhard Schröder die op de loonlijst staat van het door het Kremlin gecontroleerde bedrijf Gazprom zou Duitsland het verkeerde pad hebben opgeleid. Nu zit Duitsland in een benarde situatie waarin het hoe dan ook aan invloed en prestige verliest. Het doorzetten van Nord Stream II beschadigt de Europese solidariteit en afblazen zou een politieke slag in het gezicht van de Russische Federatie zijn. Die kritiek op Duitsland loopt gelijk op met de nieuwe rol die van dit land wordt verwacht. Als het al eens de leiding neemt, dan krijgt het kritiek vanwege de slechte afstemming met de EU-partners. Daarnaast was Nord Stream II een politiek project waarvan de Duitse kanselier Angela Merkel tot in 2018 volhield dat het een louter economisch project was. Zij wist beter, maar wilde niet uit de pas lopen met het Duitse bedrijfsleven dat zwaar had ingezet op dit Russisch-Duitse project.

De Russische propagandamachine van RT, Sputnik en sites die als ‘onafhankelijk’ worden gepresenteerd draaide afgelopen dagen op volle toeren. Want Frankrijk bleek ineens bezwaren te delen van critici binnen de EU tegen Nord Stream II. Die bezwaren zijn velerzijds. Door Nord Stream zou Europa nog afhankelijker worden van Russisch gas dan nu al het geval is en dit is in strijd met EU-beleid inzake diversiteit en onafhankelijkheid van energie. Ook zou het 11 miljard euro kostende Nord Stream haaks staan op de transitie van fossiele brandstof (aardgas) naar duurzame energie. Door de Franse overstap leek de balans door te slaan naar de critici en een crisis in het hart van de U dreigde. Dat was van korte duur toen onder Duitse druk van zowel de Franse president, de Europese Commissie als roulerend EU-voorzitter Roemenië een voorstel voor een compromis uit de bus kwam. De Franse kritiek bleek vooral wisselgeld om andere punten binnen te halen. Het komt erop neer dat Duitsland als land waar de pijplijn aan land komt eindverantwoordelijk is, de aanleg geen gevaar loopt en de functies van de pijplijn gescheiden worden zodat het bezit van het netwerk en de toevoer van gas organisatorisch losgekoppeld werden. Hoe het Kremlin daar op reageert is vooralsnog onduidelijk.

Tegelijk gaat de Amerikaanse druk door. Want Nord Stream II is een door en door politiek project. De VS en de Russische Federatie en landen als Polen en Oekraïne hebben dat vanaf het begin beseft. Duitsland niet, of het deed net alsof het dat niet besefte. Er staan grote economische belangen op het spel, maar via de gaspijplijn koopt het Kremlin politieke invloed in Europa. Duitsland heeft met haar Alleingang veel goodwill in Europa en de VS verspeeld. Vraag is of dat een kwestie is van wereldvreemdheid, sterk lobbywerk van Gerhard Schröder, Gazprom en het Duitse bedrijfsleven of van een land dat niet goed beseft hoe economisch machtig het is en wat voor jaloezie van rivalen én verantwoordelijkheden tegenover EU-partners dat met zich meebrengt.

Zie hier voor een commentaar van 13 januari 2019 over Nord Stream II.

Foto: Schermafbeelding van deel commentaar ‘Gerhard Schröders Kuckucksei; Die EU-Staaten haben sich auf einen Kompromiss verständigt, der zu strengeren Auflagen für die umstrittene Gaspipeline Nord Stream 2 führen soll. Gut ist er nicht.’ van Michael Thumann in Die Zeit, 8 februari 2019.

Politieke kleur van de ‘Gele hesjes’ is vooralsnog onbekend

Het is een wetmatigheid dat maatschappelijke basisbewegingen geïnfiltreerd worden. Dat was al zo bij de Franse revolutie die door beroepsrevolutionairen gekaapt werd. Of bij de Russische opstanden van februari en oktober 1917. Er tekent zich een opvallende gelijkenis aan tussen de beweging van de Gele hesjes en een andere recente beweging die doodgebloed, gefragmenteerd, opgebrand, gekaapt en vertrut is: Anonymous.

Hoe deze beweging verburgerlijkte beschreef ik in een commentaar van 2013 over de Belgische kunstenaar Jan Fabre: ‘Anonymous zou zich beter richten op die ontwikkelingen die ons leven voor de toekomst bepalen. Zoals de opbouw van de controlestaat door overheden en de inperking van de burgerrechten. Maar kritiek daarop vraagt inzicht, kennis, een lange adem en het opbouwen van weerstand tegen de invloed van geheime diensten. Een aanval op een individuele kunstenaar is net zo gemakzuchtig als wat overheden doen door de kunstensector bovenmatig te korten. De aanval op Jan Fabre symboliseert de verburgelijking van Anonymous.‘

Anonymous werd een sleets merk omdat het gekaapt werd. Met de Gele hesjes dreigt in snel tempo hetzelfde te gebeuren zoals deze video toont van een ‘Volhardend vader en rechtzoekend burger vecht voor zijn drie dochters en tegen criminele jeug’hulp’verlening & Co!’. Nu lijkt een ‘volhardend vader’ nog een tamelijk onschuldig opererend individu, maar als de Guy Fawkes-maskers worden ingewisseld voor Gele hesjes waarachter gefrustreerde of verwarde individuen of binnen- en buitenlandse actoren zich in betrekkelijke anonimiteit kunnen verschuilen, dan gaat het niet om de politisering van de maatschappij, maar om een poging om de politiek buiten de politiek om te kapen. De instrumenten zijn de gemakzuchtig opgestoken middelvingers van de sociale media die vooral wijzen op het protest om het protest. Niet meer dan dat.

Door de verscheidenheid aan actoren in diverse landen, op sociale media en met opvattingen is lastig te onderscheiden wie namens de Gele hesjes handelt of het woord voert. Een basisbeweging die zich verliest in negativisme, complottheorieën, rellerigheid, onhaalbare doelstellingen, frustratie over zowel de eigen persoonlijke situatie als de huidige maatschappij biedt weinig perspectief. De beste hoop is nog dat door het protest de zittende macht met schrik tot het besef komt dat het in haar eigen belang is om de macht te delen, de verzorgingsstaat niet verder uit te kleden en de economisering van de politiek die wordt aangejaagd door de almacht van financiële instellingen en multinationals terug te dringen. Als het protest van de Gele hesjes als hefboom werkt om de macht in gesprek te brengen met linkse partijen en vakbonden, dan heeft het zin.

In een artikel op BuzzFeed gaat Ryan Broderick in op de rol van Facebook bij de protesten in Frankrijk. Ik schreef er elders over: ‘Interesting analysis that is not about the protest, but about spreading fake news and conspiracy theories via social media and the infiltration of a grassroots movement by professional agitators. Because the latter is the danger for every popular movement that is hijacked by radical elements with other motives. What now? Do the radical yellow jackets push the original and more moderate yellow jackets into the background? You can count on the fact that at the moment the French and friendly (German, British, American) intelligence services are working overtime to chart the political influence and undermining by domestic and foreign actors who have joined the protests to weaken the position of President Macron.’

In een opvallende reeks recente optredens in de Franse media meent de gezaghebbende historica Danielle Tartakowsky dat het lastig is om de beweging van de Gele hesjes te vergelijken met eerdere opstanden of maatschappelijke onrust. Zoals de opstand van mei 1968, de rechtse Poujadisten van de jaren ’50 (‘de gewone man tegen de elites’), het linkse Volksfront van de jaren ’30 of de Revolutie van 1789. Wel constateert ze dat een volksbeweging altijd richting en krediet ontleent aan eerdere bewegingen. De politieke kleur van de Gele hesjes is het onbekende zoals de interviewer Tartakowsky in een interview voorhoudt. Haar bedachtzame antwoord verklaart, maar houdt ook alle opties voor de toekomst open: ‘In alle omstandigheden is het nodig om onderscheid te maken tussen de lidmaatschappen (of liever hier niet-lidmaatschappen) die opgeëist worden door de actoren van een beweging, en de objectieve politieke plaats die deze beweging vandaag, morgen en overmorgen speelt en zal spelen. Daar worden dingen nog ingewikkelder.’ De beweging van de Gele hesjes wacht de verandering waar het tegen zegt te strijden, namelijk fragmentatie en vervlakking.

Foto: Schermafbeelding van artikel ‘Quand une historienne spécialiste des mouvements sociaux analyse les “Gilets jaunes”’ van Mathieu Dejean op lesinrocks, 29 november 2018.