Waarom steunt groen-links Oekraïne en radicaal-links niet?

Tweet van Bas van Apeldoorn en reactie GK, 5 maart 2022 en 7 februari 2023.

Intrigerend in de Europese politiek zijn de verschillen tussen de linkse partijen in hun antwoord op de Russisch-Oekraïense oorlog (2014 .. —-). Groene partijen als de Duitse Die Grünen of het Nederlands GroenLinks zijn voor militaire en andersoortige steun aan Oekraïne, terwijl links-radicale partijen als de Nederlandse SP of de Duitse Die Linke tegen zijn.

Terwijl men juist andersom zou verwachten. Zo was de pacifistische PSP een van de partijen die in 1990 opging in de fusiepartij GroenLinks. In de PSP leefde het gedachtengoed van Bertrand Russell die in principe tegen oorlog was, maar niet tegen elke prijs. Hij muntte daartoe het begrip ‘relatief pacifisme‘: oorlog is altijd slecht, maar in zeer uitzonderlijke gevallen is het het minste van meer kwaden en is het gerechtvaardigd.

Dat geeft GroenLinks politieke ruimte om op de actualiteit te reageren. Politieke ruimte die de SP zichzelf niet gunt.

Overigens waren de Duitse Die Grünen en Nederlands GroenLinks om politieke en ecologische redenen in een vroeg stadium de grootste tegenstanders van de aanleg van de Russische gaspijplijnen Nord Stream I en II die Europa energie-afhankelijk van de Russische Federatie maakten. Hoe afhankelijk dat de Europese samenleving en het bedrijfsleven maakte van Russische energie zagen we na 24 februari 2022 toen het Kremlin energie als wapen inzette.

Politiek-pragmatisch relativisme lijkt nog steeds het verschil te verklaren tussen de Europese groen-linkse en radicaal-linkse politiek. De SP is star in haar standpunten over de oorlog die niet door realisme en oplossingsgerichtheid, maar door ideologie worden bepaald.

Wie op sociale media uitspraken van SP’ers zoals Bas van Apeldoorn bekijkt ziet het tegendeel van relativisme, realisme en het ingrijpen in de politieke situatie van nu. Het blijven herhalen van ideologische kernpunten zoals de macht van de wapenindustrie, de Amerikaanse buitenlandse politiek en de NAVO, de maatschappelijke ongelijkheid en de wenselijkheid van onderhandelingen over de Russisch-Oekraïense oorlog zijn op zich niet onlogisch of verkeerd, maar maken politieke flexibiliteit ondergeschikt aan een permanente politieke campagne. Deze uitgangspunten houden de SP gevangen.

Hoe evenwichtig en intellectueel geloofwaardig is bovenstaande tweet van SP-senator Bas van Apeldoorn die zo begint: ‘Niets kan Poetin’s misdadige en smerige oorlog rechtvaardigen‘. Om dat vervolgens zo af te zwakken dat hij Poetins oorlog tegen Oekraine rechtvaardigt door naar John Mearsheimer te verwijzen. Een politicoloog die steevast kritiek heeft op de buitenlandse politiek van de VS. Logisch dat een SP’er als Van Apeldoorn uitkomt bij Mearsheimer.

Maar hoe kan iemand als Van Apeldoorn geloofwaardig zijn door op John Mearsheimer te vertrouwen? Hoe is het in vredesnaam mogelijk dat Van Apeldoorn denkt dat Mearsheimer een betrouwbare, onpartijdige bron is?

Mearsheimer ontkent dat Poetin permanent delen van Oekraïne behalve Donbass en Krim wil veroveren. Regimewisseling in Kiev ziet hij als iets anders dan het veroveren van Oekraïens grondgebied.

Mearsheimer zit vast in de mentaliteit van de koude oorlog met twee machtsblokken, geen asynchrone en cyberoorlogsvoering, en voorspelbaarheid van de tegenstellingen. Hij vergist zich evenals Van Apeldoorn in zijn selectieve boodschappen die wetenschappelijke legitimatie zoeken, maar die moeilijk vinden.

Overigens was de PSP de eerste partij waar ik ooit op stemde, mede vanwege toenmalig lijsttrekker Fred van der Spek die handig en intellectueel prikkelend was in het verzorgen van zijn publiciteit in onder meer in het VPRO-radioprogramma van Ischa Meijer.

Hij was een onafhankelijke denker evenals types uit de jaren 1980 als de vrijdenkers Anton Constandse en Laurens ten Cate die niet zoals de dwarsdenkers van nu een van boven opgelegd idioom vol tegenstrijdigheden volgen, maar worstelend vanuit zichzelf hun eigen visie op de wereld formuleerden. Dat is het verschil tussen een vrijdenker en een dwarsdenker.

Vrijdenken ontbreekt bij het huidige GroenLinks dat een marketing-machine is die gebouwd is rond lijsttrekker Jesse Klaver en de intellectuele diepte van een drooggevallen sloot heeft.

De huidige SP mist intellectuele diepte door partijdiscipline die creativiteit en individualisme smoort. Het is van een afstand wonderlijk om te zien hoe iemand als Van Apeldoorn meent dat hij door aan te haken bij de SP intellectuele vrijheid kan hebben in een partij die dat niet toestaat. De kronkelingen van de radicaal-linkse partijpolitiek zijn bizar in hun starheid. Juist bij een onderwerp als de Russisch-Oekraïense oorlog komt dat tergend aan de oppervlakte.

Voor inzicht in de werking van de SP is de relatie tussen Constandse en de SP interessant die duidelijk maakt wat de SP in de kern is. Ze kruisten elkaar in 1983 in de brochure Gastarbeid en Kapitaal waar de SP achteraf geen raad mee wist. In die tijd werd de SP door links ervan beschuldigd een crypofascistische partij te zijn. De actuele vraag is of dat hetzelfde is als ‘het stalinistische ‘socialisme in één land’-model van de SP dat nog steeds de context voor zo’n tweet van Van Apeldoorn is.

Een Duitse identiteitscrisis. SPD’ers aarzelen over levering van tanks aan Oekraïne

Wat is er toch mis met de Rusland-politiek van de Duitse sociaal-democraten? Dit interview van DW-correspondent Anja Köhler met het lid van de SPD-fractie in de Bundestag Ralf Stegner is inzichtelijk over hoe delen van de SPD denken. Köhler blijft goede vragen stellen. Stegner wordt beschouwd als een linkse SPD’er. Dat wil zeggen dat hij nog steeds ontvankelijk is voor de standpunten van de Russische Federatie. Hoewel ook hij Poetin als oorlogsmisdadiger beschouwt.

Stegner hamert op samenwerking, maar doet net alsof hij niet weet dat niet de anderen, maar de SPD de spookrijder is binnen de Westerse alliantie en de EU. De SPD staat op de rem om geavanceerd militair materiaal aan Oekraïne te leveren. Hij gaat ook bewust voorbij aan het feit dat in de coalitie de SPD tegenover de Groenen en de FDP staat over de levering van Duitse Leopard-tanks aan Oekraïne. Direct of via een vergunning aan andere landen om die tanks te leveren.

Het is niet zo dat de Duitse regering Oekraïne militair, economisch en humanitair niet helpt. Maar het beeld dat in de laatste 11 maanden is ontstaan is dat SPD-kanselier Olaf Scholz telkens door de VS, Polen, Frankrijk en andere bondgenoten tot de orde wordt geroepen en in beweging wordt gezet om Oekraïne te helpen en dat het initiatief niet vanuit de SPD zelf komt. Hoewel daar geluiden klinken die Oekraïne geavanceerd militair materiaal willen leveren.

De realistische co-voorzitter Lars Klingbeil sprak in een toespraak van juli 2022 over de toekomst van de sociaal-democratie, de Europese veiligheidspolitiek en de transformatie die de SPD zal moeten doormaken om bij de tijd te komen (vertaald): ‘Duitsland moet ernaar streven een leidende mogendheid te zijn. Na bijna 80 jaar terughoudendheid heeft Duitsland nu een nieuwe rol in het internationale systeem. Duitsland heeft de afgelopen decennia een hoog niveau van vertrouwen opgebouwd. Maar met dit vertrouwen komen verwachtingen. Dat hebben we net gezien in de discussies van de afgelopen weken. Duitsland staat steeds meer in het middelpunt van de belangstelling. We moeten aan deze verwachtingen voldoen‘.

Het besef dat Duitsland als belangrijkste Europese land een nieuwe rol heeft te spelen nu de Europese veiligheidspolitiek onder druk staat door de oorlog die de Russische Federatie tegen Oekraïne is begonnen lijkt binnen de SPD nog steeds niet goed ingedaald te zijn. Zeker niet wat de praktische politiek betreft.

Stegner speelt zijn rol als SPD’er die probeert het goede te doen, maar nog niet weet wat dat inhoudt. Zoals Duitsland deed met de aanleg van Nord Stream II waartegen binnen de EU oppositie bestond, maar Berlijn doof en blind een Alleingang ging. Nu lijkt de SPD de fout te herhalen met de Rusland-politiek. Toch lijkt het besef in Berlijn toegenomen dat het zal moeten inschikken. Mede door de rampzalige conditie van de Duitse krijgsmacht. Dat maakt het land afhankelijk van VS en Frankrijk.

Klopt het wat SPD-fractievoorzitter Rolf Mützenich in de Bundestag afgelopen dagen zei en Ralf Stegner in het interview met DW herhaalt: ‘Kriege werden in der Regel nicht auf dem Schlachtfeld beendet‘? Denk aan de Eerste en Tweede Wereldoorlog die op het slagveld beslist werden. Of denk aan kleinere oorlogen zoals de Golfoorlogen die op het slagveld door militair overwicht van de overwinnaar beslist werden. Of denk aan de Napoleontische oorlogen die op het slagveld betwist werden. Wat proberen deze SPD-afgevaardigden te bereiken met een uitspraak waarvan ze weten dat die niet klopt?

Tegelijk zegt Mützenich geen rode lijn te zien om geavanceerde tanks aan Oekraïne te leveren. Loopt hij vooruit op een politiek geïsoleerd Duitsland dat onder Amerikaanse, Franse en Poolse druk zal worden gedwongen om Leopard-tanks aan Oekraïne te leveren?

Het beeld van Duitsland is dat het nog steeds op zoek is naar een eigen identiteit en die nog niet gevonden heeft. Tachtig jaar politieke terughoudendheid in de luwte is niet zomaar overwonnen. Dat vraagt een mentale omslag die tijd vraagt. Zeker bij de oudere generatie politici, zoals de 64-jarige kanselier Scholz. In de tussentijd zullen SPD’ers als Stegner argumenten blijven reciteren om de achterhoede van een verloren slag te dekken. Je zou graag willen weten of hij gelooft wat hij zegt.

Toenemende druk in Duitse politiek om als sanctie te stoppen met de aanleg van het Russisch gaspijplijn project Nord Stream II

Het prominente CDU-parlementslid Norbert Röttgen die minister van Milieu was in de regering Merkel II pleit voor een hard antwoord aan de Russische politiek voor de vergiftiging met zenuwgas van de belangrijkste Russische oppositieleider Alexei Navalny. Röttgen behoort tot de liberale vleugel van de CDU. De Russische bemoeienis met de situatie in Wit-Rusland ziet hij ook als reden voor een stevig antwoord aan het Kremlin.

De ultieme reactie die de Russische president Putin volgens Röttgen begrijpt is stoppen met de aanleg van Nord Stream II. Deze gaspijplijn maakt Europa nog sterker afhankelijk van Russisch gas dan nu al het geval is en is in strijd met het energiebeleid van de EU inzake onafhankelijkheid en diversiteit. De FDP stelt Nord Stream II ook ter discussie en de Groenen die vanwege het milieu en geopolitiek altijd al tegen Nord Stream II waren herhalen hun standpunt dat dit project gestopt moet worden. De SPD en het CDU van kanselier Merkel handhaven tot nu toe hun standpunt dat Nord Stream II afgerond moet worden. Merkel heeft altijd beweerd dat het om een economisch project gaat, hoewel ze later toegaf dat het een belangrijke politieke component heeft. Duitsland heeft afgelopen jaren het verwijt gekregen Nord Stream II er vanwege eigenbelang door te willen drukken. Hoe dan ook neemt in de Duitse politiek de oppositie tegen Nord Stream II toe. Het is de vraag waar dat eindigt en hoe de verwachte ‘overname’ van Wit-Rusland door het Kremlin hierin een rol zal spelen.

Ook in de journalistiek klinken stemmen dat de Duitse regering er niet aan kan ontkomen te stoppen met Nord Stream II. Als het samen met de EU wil reageren op Navalny’s vergiftiging. Stefan Kornelius beweert dat in het artikel ‘Wer von Sanktionen spricht, kommt an Nord Stream 2 nicht vorbei’ in de Süddeutsche Zeitung:

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Wer von Sanktionen spricht, kommt an Nord Stream 2 nicht vorbei’ van Stefan Cornelius in de Süddeutsche Zeitung, 3 september 2020.

Oostenrijkse coalitie met Groenen biedt de conservatieve ÖVP de mogelijkheid om te vechten voor het goede gevecht

Zoals verwacht komt er in Oostenrijk een coalitieregering van rechts met links. Van de conservatieve Oostenrijkse Volkspartij ÖVP met de progressieve Die Grünen. Deze partijen hebben samen 97 van de 183 zetels in het lagerhuis, de Nationalrat. Bondspresident Alexander Van der Bellen is lid van De Groenen.

De ideologie van de ÖVP wordt afwisselend omschreven als christen-democratisch, liberaal, conservatief of zelfs als een soort sociaal-democratie vanwege de economische interventie van de regering. Deze ‘zwart-groene’ coalitie wordt als voorbeeld gesteld voor regeringen in andere landen. Zoals Duitsland waar de CDU/CSU en Die Grünen op elkaar aangewezen lijken te worden door de implosie en radicalisering van de SPD en in Nederland waar GroenLinks al enkele jaren naar het centrum beweegt en aansluiting zoekt bij Rutte III. Hoewel de in de tijd en mentaliteit terugtrekkende bewegingen van het CDA en de VVD op het stikstofdossier het erg lastig maakt om een realistische politiek te voeren. De paradox is dat het op dit moment niet de linkse partijen, maar gematigd rechtse partijen zijn die zich op het klimaatdossier onrealistisch opstellen. Hoe dan ook geeft het Oostenrijkse voorbeeld focus en inspiratie voor politieke partijen in andere Europese landen.

Er bestaat zowel bij links als bij rechts misverstand over wat conservatisme is. Trumpisme, Forum voor Democratie of alt-right met ondergangsfantasieën, racisme en een stop op migratie passen niet binnen de hoofdstroom van het conservatisme en staan er in politiek-filosofisch oogpunt mijlenver vanaf. Daarom is de coalitie van ÖVP en Die Grünen in Oostenrijks een belangrijke ontwikkeling omdat het eraan mee kan helpen dit hardnekkige misverstand uit de weg te ruimen. Want het combineert behoudende met vooruitstrevende politiek binnen de lijnen van de democratie en de rechtsstaat. De intellectuele acrobatiek van opinieleiders op radicaal-links én radicaal-rechts die verkondigen dat het conservatisme in de kern een belangrijke revolutionaire component heeft is onwaarachtig, leugenachtig en zelfs bewust misleidend omdat het het conservatisme tot buiten de eigen bedding oprekt. Dat is conservatisme dat geen conservatisme meer is.

Columnist Tim Carney brak in september 2019 in een belangrijke column in de rechtse Washington Examiner een lans voor herwaardering van het conservatisme. De titel ‘It’s time to create a conservative ecosystem that doesn’t welcome racists’ gaf de opzet en de afbakening goed aan. Carney: ‘Conservatieven zouden er een prioriteit van moeten maken om te vechten voor de fundamentele waardigheid en gelijkheid van raciale minderheden aan wie die waardigheid en gelijkheid is ontzegd. Het zal decennia van onrechtvaardigheid vereisen om dat te overwinnen en zal dus niet snel gebeuren. We zullen links niet ontnuchteren met betrekking tot hun zelfvoldane laster en verwaandheid, maar daar gaat het niet om. Conservatieven zullen troost kunnen vinden in het feit dat we vechten voor het goede gevecht en de racisten opjagen.’ De samenwerking met realistische Groene politiek kan vanwege de veilige politiek omgeving die het biedt eraan helpen meewerken om de conservatieven naar zichzelf te laten terugkeren. Weg van het racisme, weg van een harde migratiepolitiek en weg van het oprekken van rechtsstaat en democratie. Zoals Trump in de VS, Johnson in het VK en Centraal-Europese regeringsleiders in Hongarije en Polen afgelopen jaren deden.

Hopelijk is de samenwerking van traditionele conservatisme met progressief links een wekroep voor Nederlandse opinieleiders om conservatisme en alt-right niet langer gelijk te stellen en het begin van de ontmaskering van radicaal-rechtse columnisten van het type Wierd Duk of Leon de Winter die zich losjes met het conservatisme associeren om zo aan legitimiteit te winnen. Als ze niet begrijpen dat conservatisme het racisme niet oogluikend toestaat of kritiek op migratie billijkt, dan begrijpen ze niet alleen niet wat conservatisme is, maar begrijpen ze evenmin waar ze zelf voor staan. Hopelijk geeft het Nederlandse conservatieven zelfvertrouwen en ambitie om afstand te nemen van Baudet, Wilders en radicaal-rechtse organisaties en opinieleiders die het conservatisme de laatste jaren zo’n slechte naam hebben bezorgd.

Want types als Baudet gebruiken de term conservatisme of leunen daar stilzwijgend tegenaan om hun eigen racisme en witte hegemonie-denken te verhullen. Maar ze vallen eerder te omschrijven als anti-conservatief. Conservatieve principes als behoud van democratische normen, waarden en instellingen en voorlichting van het publiek over conservatieve principes zoals rechtsstaat, vrijhandel en uitbreiding van legale immigratie delen ze niet. Laten we ze daarom geen conservatieven noemen. Overigens hebben universele waarden in wisselende combinaties verschillende kinderen. Iedereen die beweert dat ze exclusief aan één politieke stroming toebehoren zit ernaast. Juist dat geeft conservatieven en Groenen een basis voor samenwerking.

Het conservatisme als ideologie bevat samenhang met min of meer vaste, gemeenschappelijke posities en denkwijzen over de natie, de familie, grondrechten, politieke besluitvorming, verandering en continuïteit. Het politieke verschil met progressieve Groenen is daarom groot, maar overbrugbaar in tegenstelling tot de kloof met partijen als PVV of FvD. In Oostenrijk wordt dat opgelost door uitruil van thema’s. Partijen mogen hun stokpaardjes berijden, zodat de ÖVP op kan komen voor de familie en traditionele verhoudingen, een fiscaal behoudende politiek of een strenge, maar rechtvaardige migratiepolitiek en de Groenen voor natuur, klimaat en sociale rechtvaardigheid. Het is een interessant experiment dat het sentiment van radicaal-rechts buiten de deur houdt en tegelijk het meest prangende probleem van dit tijdperk aanpakt: de klimaatverandering.

Angela Merkel: Das gibt’s nur einmal, das kommt nicht wieder

Angela Merkel danst. Ze heeft met 41,5% van de stemmen een prima resultaat behaald in de verkiezingen voor het landelijke parlement. Haar voorstelling komt niet helemaal van de grond. Het past in de theatertraditie van Bertolt Brecht. Merkel staat op zo’n merkwaardige manier stil bij haar succes dat het lijkt alsof het vooral is bedoeld om er commentaar op te geven. Ze twijfelt tussen genieten van het moment en angst voor overmoed. Reken maar na, volgens de uitslagen hebben de drie linkse partijen in de Bundestag een nipte meerderheid van 319 tegenover 311 zetels voor CDU/CSU. Merkel heeft het geluk dat Die Linke en de SPD elkaar niet liggen. Anders zouden die partijen met de Groenen een regering kunnen vormen. De paradox van haar fijnste uur is dat een grote overwinning haar vooral lastige onderhandelingen brengt. Hoe vertaal je dat in een dans?

Foto: Lilian Harvey in ‘Der Kongreß tanzt‘ (1931). Met de song ‘ Das gibt’s nur einmal, das kommt nicht wieder‘.

Bedrijven en overheden schenden privacy van burger op grote schaal

De Duitse Groene politicus Malte Spitz wilde weten welke persoonlijke gegevens over hem opgeslagen werden, en of de opslag op de voorgeschreven wettelijke wijze gebeurde. In samenwerking met zijn partij verzocht-ie T-Mobile (=Deutsche Telekom) om openbaarmaking van zijn mobiele data. Na een langdurig proces besliste het Federale Constitutionele Hof dat alle gegevens vernietigd moesten worden. Zodat Spitz niets in handen zou krijgen. In een snelle actie werd een schikking met T-Mobile overeengekomen, en werd uiteindelijk een deel van de mobiele gegevens overhandigd aan Spitz. Gegevens van of aan derden ontbraken.

Spitz stelde zijn aldus verkregen mobiele data van zes maanden ter beschikking aan Zeit Online. Data over zijn verblijfplaats worden gecombineerd met vrij beschikbare internetgegevens als tweets, blogs en websites. In een inzichtelijke animatie is het leven van de politicus van de oppositie te volgen gedurende een half jaar.

In Duitsland is er een wet dat er voor zorgt dat mobiele providers, met meer dan 10.000 klanten, 6 maanden lang alle data over hun klanten moeten bewaren, aldus de laagsterekening.nl. Mobiele providers bewaren dus gedurende zes maanden alle gegevens van hun klanten. Ooit bedoeld om het terrorisme te bestrijden is het merkwaardig dat het van toepassing is op een Groene politicus die de regering en de veiligheidsdiensten moet controleren. In werkelijkheid controleert niet zozeer Malte Spitz de overheid, maar de overheid hem.

Er is geen reden om te veronderstellen dat de Nederlandse burger beter beschermd wordt. Ons land is wereldkampioen telefoontaps. Iedereen is verdachte en ieders privacy wordt geschonden. Zonder hiervan op de hoogte te worden gesteld. Wat doen politieke partijen? Halfslachtig grommen ze, maar bijten doen ze niet. Vraag is waarom burgers het normaal vinden als veiligheidsdiensten elke stap in kaart brengen die ze zetten.

Foto: Verblijfplaats en data van Malte Spitz op 13 september 2009 om 15:48 zoals blijkt uit infografische animatie van ZeitOnline

PVV voelt zich aangesproken door Duitse brochure over neonazi’s

Geert Wilders maakt zich kwaad over een brochure ‘Zwischen Propaganda und Mimikry – Neonazi-Strategien in Sozialen Netzwerken‘ van de Amadeu Antonio Stiftung die in opdracht van het Duitse ministerie van Justitie wordt verspreid. De titel suggereert dat neonazi’s door veinzen hun ideologie camoufleren. De brochure moet dienen om een jong publiek van 13 tot 18 jaar hiervan bewust te maken en van tegenargumenten te voorzien.

Media-educatie is niet nieuw en komt mede voort uit de kritische mediatheorie van Hans Magnus Enzensberger en Neil Postman. In het digitale tijdperk verzamelen stammen zich met gebruik van de techniek rond gedachtengoed, komen tot een afgesloten identiteit en trachten anderen te beïnvloeden. Tegen de achtergrond van een continu bombardement van een cultuurindustrie dat ons allen treft. De theorievorming is inmiddels verder, maar in grote lijn kan men zeggen dat de brochure een specifieke groep aanpakt en de status quo laat liggen. Het voorwoord is van FDP-minister van Justitie Sabine Leutheusser-Schnarrenberger.

De Amadeu Antonio Stiftung ageert samen met no-nazi.net tegen anti-semitisme en rechts-extremisme, maar ook tegen racisme, anti-Roma en alles wat het als mensonvriendelijke uitingen ziet. Zo timmert de Stiftung politiek aan de weg en mobiliseert het krachten tegen de doelen dat het zich gesteld heeft.

De volgende passage is illustratief hoe de brochure uitwaaiert: Unter dem Banner von rechtspopulistischen Parteien, wie »Die Freiheit« oder den »Pro«-Bewegungen, versammeln sich jene, die den Islam als die Gefahr für Europa wahrnehmen, die mit allen Mitteln abwehrt werden müsse. Neben dem Islam wird die multikulturelle Gesellschaft abgelehnt und ebenso die Grünen, die man für die jetzige Gesellschaft verantwortlich macht. Alles wordt op een hoop geveegd. Het staat een politieke partij immers vrij om de islam als gevaar te zien, het multiculturalisme af te wijzen en de ‘oude’ politiek daarvoor verantwoordelijk te stellen.

In kamervragen aan minister van Buitenlandse Zaken Uri Rosenthal veronderstelt Wilders dat-ie op de korrel genomen wordt. Da’s merkwaardig, want de PVV wordt nergens genoemd. Wilders fungeert wel op een gereproduceerde Facebook-pagina van een bijeenkomst van de partij ‘Die Freiheit‘. Da’s misschien een goedkope manier van ‘guilt by association’, maar tekent voornamelijk het gebrek aan focus van de brochure. Die is gericht op de Duitse situatie met neonazi’s en merkwaardig is dat Wilders zich aangesproken voelt.

Foto: Gereproduceerde Facebook-pagina met verwijzing naar Geert Wilders op p.11 van de brochure ‘Zwischen Propaganda und Mimikry – Neonazi-Strategien in Sozialen Netzwerken’