Echt vrolijk ziet het er niet uit, de ontmoeting van de Britse premier Theresa May met de Russische president Vladimir Putin op de G20 in het Japanse Osaka. De betrekkingen tussen beide landen zijn verstoord door vergiftigingspogingen van leden van de Russische militaire inlichtingendiensten op Britse bodem. Onder meer Aleksandr Litvinenko in 2006 en Sergej Skripal en zijn dochter in 2018 waren het doelwit. Litvinenko overleefde het niet, de Skripals ternauwernood. Wie mocht denken dat de meest kansrijke kandidaat om May op te volgen er anders over denkt komt bedrogen uit. Boris Johnson is resoluut in zijn uitspraak over het beleid van de regering van de Russische Federatie. Volgens Johnson laat het Kremlin je altijd in de steek.
Dominic Raab is een van de zes overgebleven kandidaten in de race voor het leiderschap van de Conservatieve partij. Hij wordt als radicaler dan koploper Boris Johnson gezien. Kandidaten zetten de aanval op elkaar in. Dat heeft het risico dat ze elkaar tot aan de grond toe afbranden en zo concurrenten publiciteitsmateriaal geven bij algemene verkiezingen. In de VS viel in de race voor de presidentskandidaat afgelopen week de aanval van Beto O’Rourke op koploper Joe Biden op. Beto noemde Biden een ‘terugkeer naar het verleden’. Daarmee geven de Democraten Trump munitie. In het VK is het niet anders, Labour kan straks de vruchten plukken en die in haar campagne plakken. Het is de paradox van open verkiezingen voor het partijleiderschap.
Bij harde aanvallen kunnen dus andere partijen profiteren. Dat speelt op de achtergrond bij zo’n verkiezing. Hoe ver gaan de concurrenten? Want in de toekomst moeten ze weer samenwerken. Zo’n aanval was dat Raab Johnson een kandidaat noemt die makkelijk gekarikatureerd kan worden als ‘afkomstig van de bevoorrechte elite’. Raab zegt niet met zoveel woorden dat Johnson dat is, maar dat hij in de beeldvorming het risico loopt zo genoemd te worden. Omdat Raab dit zelf naar buiten brengt oogt dat halfslachtig. Is volgens Raab Johnson nou wel of niet ‘afkomstig van de bevoorrechte elite’? The Guardian volgt in bovenstaande kop exact wat Raab zegt waardoor een dubbelzinnige kop ontstaat. Want erin kan zowel een aanval als een verdediging door Raab van Johnson gelezen worden. Maar uit het artikel blijkt wel degelijk dat het een aanval van Raab op Johnson is. Des te meer omdat Raab zichzelf afbeeldt als de zoon van een vluchteling die niet als Johnson op een dure eliteschool als Eton heeft gezeten. Raab raakt met zijn kritiek op Johnson aan een raar fenomeen van de campagnes voor de Brexit, namelijk dat leden van de bevoorrechte elite als Johnson en Nigel Farage zich hebben omgekat tot woordvoerders van het volk, maar feitelijk de belangen van de elite waar ze nog steeds deel van uitmaken behartigen. Dominic Raab probeert Johnson zijn vermomming af te rukken. Of dat lukt zullen we komende weken zien in het moddergooien tussen de kandidaten voor het leiderschap van de Tories.
Foto’s: Schermafbeelding van delen artikel ‘Boris Johnson too easily caricatured as ‘privileged elite‘, says Raab’ in The Guardian, 15 juni 2019.
Duidelijke taal, ‘straight talk’ klinkt uit de mond van deze Britse oorlogsveteraan bij de herdenking van 75 jaar D-Day. Dat is het mooie, en zeldzame, van mensen die fris van de lever spreken en geen bijbedoelingen of remmingen hebben. Ze hoeven zichzelf niet meer te bewijzen of waar te maken. Dat ontaardt evenmin in verbittering. Deze veteraan zegt zonder zich in te houden wat hij diep van binnen voelt en hoe hij het ziet.
Vandaag treedt de Britse premier Theresa May af als partijleider van de Conservatieve partij. Ze blijft aan als premier tot er een opvolger is gekozen. Die opvolgers zijn het probleem volgens deze veteraan. Idioten als Jeremy Hunt of Boris Johnson strijden om May op te volgen. Haantjes, mannetjes die niet de indruk geven iets om hun land te geven. Het is goed dat het gezegd wordt. Dit type opportunistische politici blundert zich door de Britse politiek heen. Oudgedienden die alles gezien hebben kunnen daar niet anders dan geringschatting voor hebben. Conservatieve politici mogen doen wat ze doen, maar laten ze niet denken dat de bevolking nog enig respect voor hun capriolen heeft. Deze veteraan bevestigt dat wellicht ten overvloede in enkele woorden.
De Britse kunstenaar Tracey Emin noemt kunst zoiets als God en zoiets als een religie. Art is like a religion, zegt ze. Waar we trouw aan kunnen blijven, voegt ze eraan toe. Kunst is een kerk waar we naar toe kunnen gaan. Kunst heeft net als religie te maken met menselijke creativiteit van onze eigen geest.
Dat staat in contrast met wat hoogleraar Praktische Theologie aan de Protestantse Theologische UniversiteitMarcel Barnard in een persbericht van de RUG over de uitreiking van een prijspenning van het Godgeleerd Genootschap van Teylers Stichting aan Lieke Wijnia zegt: ‘Lange tijd hebben we gedacht dat Nederland seculariseert. Tegenwoordig is die gedachte verlaten. Eerder is het zo dat religie zich handhaaft, maar buiten de muren van kerken en andere religieuze instituten, en niet meer in klassieke vormen. Mensen blijven het heilige, dat wat de gewone werkelijkheid overstijgt, zoeken. Overal, en op hun eigen manier. De gewone werkelijkheid overstijgen, dat is precies wat de kunsten ook doen, en daarom onderzoeken religiewetenschappers kunst en religie tegenwoordig vaak als verwante verschijnselen. Ontmoeting met de kunst kan het gewone leven intensiveren en een sacrale ervaring opleveren. Het museum kan zo een plek worden met religieuze trekken’.
Het verschil tussen Emin en Barnard is opvallend en verklaarbaar. Ze redeneren vanuit hun eigen vakgebied. Hun uitspraken zeggen vooral iets over hun eigen perspectief. Emin zet kunst op een gelijkwaardige manier naast religie, Barnard maakt in zijn verklaring kunst ondergeschikt aan religie. Zonder dat te onderbouwen of te detailleren suggereert Emin dat kunst en religie door dezelfde creativiteit van de menselijke geest zijn ontstaan. Barnard denkt niet vanuit de creatieve geest, maar vanuit de structuur en het kenmerk van religie en religieuze organisaties en de veranderingen daarin. Hij rekt de opvatting van wat onder religie bestaan wordt op tot buiten de traditionele opvatting van religieuze organisaties. Vanuit zijn perspectief van religie reduceert hij eerst kunst tot iets heiligs met sacrale trekken om het vervolgens te annexeren tot pseudo-religie.
Evengoed kan gezegd worden dat de gemeenschappelijke bron die van het drama en de rituelen is die aangejaagd is door de menselijke geest. Dat is de bron waar religie en kunst uit putten. Kunst volgt niet uit religie, en religie volgt niet uit kunst. Ze zijn allebei een dramatisering met creatieve middelen van de menselijke geest. Waarbij in grote lijnen valt te zeggen dat kunst is geautonomiseerd en religie is gesocialiseerd. De meer intuïtieve invalshoek van Emin past daarom precies zo bij haar vakgebied zoals dat geldt voor de meer sociologische invalshoek van Barnard. Maar ze redeneren allebei vanuit hun vakgebied.
Barnard heeft een enge opvatting over secularisering. Hij redeneert blijkbaar niet vanuit de opvatting dat secularisme een politieke filosofie is die zegt dat religies en levensovertuigingen gelijkwaardig zijn onder de bescherming van de rechtsstaat die door de nationale overheid wordt gegarandeerd. Hij ziet secularisering als het brede proces van verwereldlijking, inclusief de afname van de maatschappelijke invloed van religie. Hij doet aan normvervaging door zowel de begrippen religie als secularisering zo op te rekken dat ze niet meer passen binnen het taalgebruik van de meeste Nederlanders. Dat heeft iets geforceerd en gekunsteld.
De werkelijkheid is dat in Nederland een kleine meerderheid van de bevolking aangeeft zich niet meer te laten inspireren door religie. Dat heeft te maken met de ontzuiling en de individualisering, en het anders invullen van sociale verbanden. Religie is daar niet meer overheersend in zoals het ooit was. Religie handhaaft zich in Nederland dus niet zoals Barnard suggereert. Ook niet onderhuids of via vertakkingen. Hoewel religie redelijk standhoudt, kalft het belang ervan jaarlijks met een of twee procent af. Dat steeds meer burgers hun leven invullen zonder religie staat vast. Het is begrijpelijk dat mensen buiten zichzelf zin of troost zoeken voor hun leven. Dat is echter steeds minder religie. Kunst is niet het kindje van religie, maar kunst en religie zijn allebei kinderen van dezelfde ouder. In haar intuïtie heeft Tracey Emin het bij het rechte eind en laat Barnard zich kennen als een theoloog die alles wil relateren aan religie en vooral, zijn vakgebied van de godgeleerdheid.
De reactie van deze bezoekers op het werk van de Brits-Indiase kunstenaar Anish Kapoor in de tuinen van Versailles toont de kracht van het werk. Ze zijn in verwarring gebracht. De plaatsing van zijn uit 2011 daterende werk Dirty Corner wordt in de verbeelding voorgesteld als de reuze vagina van de koningin en is van juni tot oktober te zien. Met de assemblage van werk, plek en betekenis roept Kapoor vragen op over de grenzen aan de macht, en aan de kunst. Hij zegt een politieker perspectief op de macht te willen geven dan zoals dat doorgaans in Versailles wordt gepresenteerd. Driehonderd jaar na de dood van koning Lodewijk XIV op 1 september 1715. Dat hij de ruimte krijgt om dat op zo’n symbolische plek te mogen doen getuigt van moed van de organisatie van het kasteel van Versailles en van de kracht van zijn eigen improvisatievermogen.
Julian Assange antwoordt in een verklaring op een artikel van Max Hastings van de Brits Daily Mail. Wie heeft het bij het rechte eind, Hastings of Assange? De finesse zit ‘m in het verschil tussen gerichte en massale surveillance door de staat. Hastings gaat uit van het idee dat de onthullingen van Edward Snowden en Assange de staatsveiligheid van westerse landen in gevaar zou hebben gebracht. Veiligheidschefs geven echter toe dat dit nooit is aangetoond of dat massale spionage aanslagen heeft voorkomen. Edward Snowden beweerde zijn onthullingen juist te doen om een fundamenteel debat over democratie en veiligheid op gang te brengen. En zo de staat in de staat van de veiligheidsindustrie ter discussie te stellen die niet altijd handelt in het belang van burger of staat. Maar in veel gevallen uit deelbelang van bedrijven, politieke facties en spionageindustrie.
Assange en Snowden menen dat massale spionage van burgers ondoelmatig is en het opereren van veiligheidsdiensten eerder hindert dan helpt. Wat gevraagd wordt in het bestrijden van terrorisme is een aanpak op maat die bestaat uit gerichte surveillance van potentiële daders. Dat begint met een goede analyse, het vrijmaken van middelen voor de uitvoering en niet langer het accent op techniek, maar vooral veldwerk van experts met talenkennis en kennis van de doelgroep die gevolgd moet worden. Het gelijk van Assange is dat de keuze voor het massaal volgen van alle burgers het failliet van de gerichte surveillance is geworden.
Assange vraagt zich af waarom het kantoor van Charlie Hebdo slecht beveiligd was. Dat heeft waarschijnlijk vooral te maken met de mentaliteit van de medewerkers die afstand van de overheid wilden houden om hun mentale vrijheid te behouden. Ze beseften de staat voor bescherming nodig te hebben, maar wilden zich niet in een kooi laten stoppen. Het niet voorkomen van de aanslag op Charlie Hebdo kan evenmin volledig op rekening van de verkeerde afweging in het soort surveillance worden gelegd zoals Assange doet. Surveillance is nooit waterdicht. Toch is het vreemd dat de daders aan semi-automatische wapens konden komen en deze aanslag konden plegen terwijl ze in beeld waren bij de Franse veiligheidsdiensten. De aanslag roept de vraag op of het geld dat de veiligheidsindustrie krijgt toegewezen optimaal besteed wordt. Het antwoord lijkt ‘nee’.
Foto: Verklaring van Julian Assange in antwoord op artikel Max Hastings voor de Daily Mail.
George Knight 