De identiteitsverklaring van het Hoornbeeck College roept nog andere vragen op

Rik Grashoff (GroenLinks) stelt vandaag kamervragen aan minister Jet Bussemaker van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap over de ‘identiteitsverklaring’ van het Hoornbeeck College. Hij vraagt haar of ze in strijd zijn met artikel 8.1.1 lid 4 van de Wet Educatie en Beroepsonderwijs ‘waar staat dat de betrokkene slechts geweigerd kan worden indien ‘de betrokkene de grondslag en de doelstellingen van de instelling niet respecteert’ of dat ‘gegronde vrees bestaat dat de betrokkene van die inschrijving en de daaraan verbonden rechten misbruik zal maken door in ernstige mate afbreuk te doen aan de eigen aard van die instelling’.

Bij de twee bovengenoemde punten uit de ‘identiteitsverklaring’ gaat het om wat anders. Namelijk om de eis aan studenten van het Hoornbeeck College om Christus na te volgen. Want daar komt vreemdelingschap op neer. Kunst- en cultuuruitingen worden gewaardeerd ‘voor zover die niet in strijd zijn met de Bijbel’. Dat is een defensieve benadering. Betekent dat immers ook dat kunst- en cultuuruitingen door de studenten van het Hoornbeeck College niet gewaardeerd mogen worden als ze ‘in strijd met de bijbel zijn’? Hoe werkt dat in de praktijk van alledag? Kan waardering van bovenaf opgelegd of juist verboden worden? Volgens welke strikte lijnen wordt dat vervolgens verinnerlijkt en hoe wordt gecontroleerd of het nagevolgd wordt? Of is het een richtlijn of streven? Maar waarom is het dan niet ruimer geformuleerd? Gaat de lange arm van de schoolleiding zover dat het in staat is de waardering van kunst- en cultuuruitingen bij de studenten effectief te blokkeren?

Opvallend worden in het bijzonder ‘moderne lectuur, moderne muziekuitingen en multimedia’ kritisch beoordeeld. Deze uitzondering lijkt in te houden dat andere categorieën niet kritisch beoordeeld hoeven te worden. Dat oogt willekeurig. Verdienen 19de eeuwse racistische geschriften geen kritische beoordeling, als ze in strijd zijn met Bijbelse normen? Daarnaast is het onduidelijk waar de observatie op is gebaseerd dat ‘veel tv-programma’s en sites op open internet waarin Gods geboden worden overtreden en Zijn Naam wordt misbruikt’ een ‘negatieve invloed op de moraal van onze samenleving in het algemeen en op de gezinnen in het bijzonder’ hebben. Mogelijk voelt de reformatorische doelgroep dat zo, maar om vervolgens te zeggen dat dit geldt voor ‘onze samenleving in het algemeen en op de gezinnen in het bijzonder’ is projectie van het eigen gedachtengoed op de samenleving. Dat duidt op zelfoverschatting en annexatie van andersdenkenden.

Foto: Schermafbeelding van deel van de identiteitsverklaring van het Hoornbeeck College. Als deel van de onderwijsovereenkomst.

Michiel de Ruyter. De Film. Het Protest. De Geschiedenis

Wat moeten we met hedendaags protest tegen de geschiedenis? Er is geen beginnen aan om bij alle scheve schaatsen van ooit kanttekeningen te maken. Daarbij komt dat het lastig is om situaties uit 800, 1640, 1900 of 1968 met nu te vergelijken. Vaak een vergelijking met te veel onbekenden die daarom mank gaat.

Nu is er het protest tegen de film Michiel de Ruyter van Roel Reiné. De kritiek is dat de film het kolonialisme verheerlijkt. Of in activistentaal: ‘de zoveelste reproductie van de nationalistische propaganda die de roofstaat aan de Noordzee al eeuwenlang begeleidt.’ De film gaat op 29 januari in première, dus da’s een voorbarige conclusie omdat de activisten zeggen de film nog niet te hebben gezien en zich baseren op de promotie. Maar da’s als praten over een boek zonder het gelezen te hebben. Redenerend vanuit een al bestaande visie op de geschiedenis wordt los van de omstandigheden een als controversieel beschouwd onderwerp gezocht dat in die visie getrokken wordt om door protest en afzetten tegen de gevestigde orde de eigen identiteit te vormen.

Protest is goed, maar moet wel goed en proportioneel gericht zijn om zin te hebben. De enige maatstaf bij een cultuuruiting -daar schaar ik deze publieksfilm nu maar even onder- is of die goedgemaakt en relevant is. En meer dan een plat product dat dient om geld binnen te harken. Waar het om gaat is of een film vragen stelt waar we iets aan hebben en de blik op onszelf en de maatschappij  verrijkt. Het is dus een misverstand om er vooraf vanuit te gaan dat een film met een geschiedkundig persoon als Michiel de Ruyter als hoofdpersoon een film oplevert die zijn standpunten herhaalt, en zelfs verheerlijkt. Het omgekeerde kan het geval zijn zoals de filmgeschiedenis leert waar ‘verkeerde’ Romeinse keizers tot Amerikaanse presidenten een kritische film opleveren vol maatschappijkritiek. Het effect van het protest is dat de film in de aandacht staat. Niemand kan er meer omheen. De producent zal de demonstranten dankbaar zijn voor de gratis publiciteit. Bij deze. 

Censuur op cultuuruitingen als Zwarte Piet is geen oplossing

‘Kijk, drie rijstkakkers.’ En met die hangende snijtand, die niet vallen wil, wijst zij naar de straat. Waarachtig, als ik buiten kom en mijn kraag opzet voor een drafje naar de tram toe, wordt mijn aanloop gehinderd door drie zwartjes die mij de weg versperren.‘ Aldus een passage in de novelle ‘Het Dwaallicht‘ van Willem Elsschot uit 1946. Hoelang zal het nog duren voordat deze passage wordt geschrapt wegens racisme? Wanneer wordt de rest van de literatuur opgeschoond door een politiek correcte gedachtepolitie?

Denk aan W.F. Hermans die in de roman ‘Ik heb altijd gelijk‘ uit 1951 de hoofdpersoon Lodewijk over de katholieken laat zeggen: ‘De katholieken! Dat is het meest schunnige, belazerde, onderkruiperige, besodemieterde deel van ons volk! Maar díe naaien er op los! Die planten zich voort! Als konijnen, ratten, vlooien, luizen. Die emigreren niet! Die blijven wel zitten in Brabant en Limburg met puisten op hun wangen en rotte kiezen van het ouwels vreten!’

Wat is er met Nederland aan de hand? Moet er in verhalen en tradities geschrapt, gewijzigd, gehakt, verhuld of voor een lieve vrede gezwegen worden omdat een minderheid dat wil? Wat zegt die wens over de stand van de Nederlandse maatschappij? Is het onzekerheid, onnozelheid, angst of gebrek aan geloof in eigen identiteit? Is het omgekeerd racisme uit zelfhaat voor het eigene?

Het is werkelijk om er de kriebels van te krijgen. Wat is dat voor beweging die culturele uitingen wil censureren omdat ze kwetsend zouden zijn? Mag beledigen niet meer? Waar eindigt dat? Zelfs de dichtregels die lange tijd als de eerste Nederlandse literatuur golden kan een minderheid discriminerend opvatten: ‘Alle vogels hebben nesten gebouwd, behalve jij en ik. Waar wachten we op? Het wachten is op de bond van daklozen die deze zin wil verbouwen omdat de uiting kwetsend zou zijn.

Zo valt er over bijna alles door de een of andere minderheid wel iets aan te merken op een boek, een film, een traditie, een kunstwerk of een televisieprogramma. Wie het pleidooi van een minderheid ondersteunt voor het schrappen, wijzigen, onderdrukken of censureren van cultuuruitingen begeeft zich op een hellend vlak en is bezig de geschiedenis te herschrijven. Dat is onbegonnen en dom werk.

Zwarte Piet behoort tot een traditie die waarschijnlijk uit de 19de eeuw dateert. Dat zegt iets over Nederland en de Nederlanders en kan niet zomaar weggepoetst worden. Want dat roept bij een meerderheid weer vervreemding en reacties op. Een minderheid die kritiek heeft op een cultuuruiting heeft recht van spreken, maar zou zich niet op de uiting zelf moeten richten, maar op de context van die uiting. Bijvoorbeeld door te pleiten voor een lesprogramma over slavernij.

Schotse onafhankelijkheidsstreven toont dat Oekraïne kansen mist

De president van Catalonië Artur Mas zou in een referendum voor Schotse onafhankelijkheid ‘ja’ stemmen. Hij legt uit dat Catalonië een referendum door de Spaanse regering onthouden wordt. Mas meent dat als een meerderheid van de Schotten ‘ja’ stemt dat door de EU zal worden erkend en Schotland door onderhandelingen een plek in de EU krijgt. Juist vanwege de zorgvuldige procedure en voorbereiding.

Op een ander front meent de Oekraïense zender Ukraine Today dat gebruikers van sociale media die het Kremlin steunen in het streven naar onafhankelijkheid van de Schotten parallellen ziet met het streven naar onafhankelijkheid in Oekraïne. Maar eerder is het omgekeerde waar. Het Schotse referendum is volgens alle partijen wettelijk, goed georganiseerd, tijdig gepland (al in 2012), heeft maatschappelijke steun en is door overleg tussen vertegenwoordigers van het Schotse en het Britse parlement tot stand gekomen.

Niet door geweld, maar met overleg is het Schotse referendum tot stand gekomen. Dat is de enige juiste manier om te beslissen over onafhankelijkheid. Wellicht was dat begin 2014 in Oekraïne onmogelijk omdat evenals in Spanje de centrale macht uit angst zo’n referendum niet toe wilde staan. Maar het opdelen van een staat is ook niet niks en vraagt tijd en geduld. Bij een boedelscheiding wat de afscheiding van een regio is dienen complexe belangen uit elkaar geknoopt te worden. Dat vraagt rust, overleg en bezinning.

Degenen in Oekraïne die naar onafhankelijkheid streven, zoals op de Krim of de Donbass hadden hun oprechtheid getoond als ze evenals de Schotten of de Catalanen niet hun toevlucht tot haastige manipulatie van referenda of geweld hadden genomen. Ook nog eens met inroepen van hulp uit andere landen. Het onafhankelijksheidsstreven van de staat Azawad in Noord-Mali maakt duidelijk dat het omvormen van een stateloze staat tot een staat een traag proces is dat niet overhaast moet worden. Juist om de culturele bedding van onderop vorm te geven en volken tijd te geven om te wennen aan een idee van verzoening.

Jonas Staal en Moussa Ag Assarid over Azawad. De stateloze staat

Gisterenavond bezocht ik een debatavond op de ‘ambassade’ van Azawad in Utrecht. In kunstcentrum BAK. Een ambassade als onderdeel van een onderzoeksproject met de staat als culturele uiting en uitdrukking van het volk. Voordat het een concrete bureaucratische en zelfs militaire constructie wordt. Beeldend kunstenaar Jonas Staal zocht binnen zijn langlopend project over stateloze staten New World Summit samenwerking met de nu in Frankrijk wonende schrijver en vertegenwoordiger van het seculiere MNLA (Nationale Beweging ter Bevrijding van Azawad) Moussa Ag Assarid. Staal bezocht de regio in mei 2014 en deed er in NRC verslag van.

Azawad is het noordelijke deel van Mali dat in 2012 na een opstand door de MNLA tot staat werd uitgeroepen. Nog door geen enkel land erkend, hoewel er contacten zijn met de Franse missie en de VN-blauwhelmen in Mali. Vergemakkelijkt omdat MNLA en Fransen zich beide afzetten tegen de moslimterroristen van de lokale Al Qaida. Geleid door de Toeareg streeft de beweging voor de multi-etnische bevolkingsgroepen (ook: Songhai, Fula en Arabieren) geweldloos naar zelfbeschikking. Een referendum moet uitwijzen hoe reëel de steun voor onafhankelijkheid is. Omdat er  bodemschatten in de grond zitten kan Azawad economisch levensvatbaar zijn.

Moussa Ag Assarid kreeg kritische vragen over de representativiteit van de MNLA die hij in welluidend en goed navolgbaar Frans -vertaald in het Engels- beantwoordde. Nicolaas Vrijboer schetste op 25 juni 2014 min of meer gelijkluidende bezwaren in een stuk voor de Max van der Stoel Stichting. Ag Assarid weersprak dat de MNLA samenwerkte met moslimterroristen. Hij verklaarde de beeldvorming op drie manieren: 1) Strijders van de MNLA en de terroristen bevonden zich soms in hetzelfde gebied zonder militair samen te werken; 2) Een minderheid van de MNLA ziet militair optreden als hoofddoel; 3) De Malinese regering heeft er belang bij de MNLA in een kwaad daglicht te stellen. Op dit moment vinden er in Algiers onderhandelingen plaats tussen de diverse bevrijdingsbewegingen (ook: HCUA en MAA) en de Malinese regering. Een langlopend proces.

Volgens een toelichting van Staal bestaat de stateloze ‘in de vorm van taal, poëzie, muziek en literatuur, en door symbolen en beelden. Het is kunst die de geschiedenis van van een volk draagt, en daarmee de belofte van een nieuwe wereld.’ Debatdeelnemer en oorlogsjournalist Arnold Karskens gaf het MNLA het advies mee die symboliek te benadrukken en contact met de media te zoeken om juist dat over te brengen. Het debat eindigde met een humanistisch betoog van Ag Assarid dat volkeren zich met elkaar moeten verbinden zonder zich te laten beperken door staatsbelang dat vaak dat volksbelang in de weg zit. Jonas Staal sprak even vlammend en weersprak daarmee terloops het idee dat kunst en kunstenaars maatschappelijk niet relevant kunnen zijn. Of zich in de kunstpraktijk weg moeten laten stoppen en temmen in het vakje ‘politieke kunst’.

Wat te denken van het streven naar een autonome staat Azawad? Juist in de week dat het Britse establishment alles op alles zet om te verhinderen dat het Schotse volk voor autonomie kiest. Deze gebeurtenis is ook van invloed op Azawad en andere stateloze staten die zowel een vorm als legitimatie voor hun aspiraties zoeken. Ze leggen dat uit als het corrigeren van fouten die tijdens de periode van het kolonialisme zijn gemaakt. Hoe grijpen ze hun kans? Sympathiek in het streven van de MNLA is dat uitgaat van culturele uitingen van het volk en militair optreden niet voorop zet. Maar zelfbeschikkingsrecht van volkeren opent een doos van Pandora die tot verzwakking en fragmentatie van bestaande staten kan leiden. Zoals de Russische Federatie waar talloze etnische niet-Russische volkeren naar federalisering of autonomie streven. Het voorbeeld Azawad toont aan dat staatsvorming niet altijd zo vanzelfsprekend is als het lijkt en er ruimte voor correcties wordt gezocht.

Foto 1: Moussa Ag Assarid, ‘The Revolution is Without Frontiers’, met vlag van Azawad.

Foto 2: Azawad, zoals geclaimd door de MNLA.

Opmerking: De reader ‘The Art of Creating a State’ geeft meer bijzonderheden over het project van Jonas Staal. 

Religie omvat tegenstellingen en tegenspraak omvat religie

Zo aardig aan onze tijd is dat de tegenstellingen duidelijk zijn. Door de samenleving lopen scheidslijnen en burgers zijn zich daar goed van bewust. Hoog- en laagopgeleiden. Gevestigde en alternatieve machten. Vermogenden en onvermogenden. Kunstminnaars en -haters. Knuffelaars en koele kikkers. Benoemers en wegkijkers. Graaiende bankiers en vrijwilligers bij de voedselbank. Internationalisten en nationalisten. Monarchisten en republikeinen. Religieus geïnspireerden en vrijzinnigen. Nieuwsjunks en media-analfabeten.

Niet dat alles tweepolig is. Maar als hulpconstructie houdt het onze verbeelding op spanning. Soms focussen tegenstellingen in hetzelfde brandpunt. Tweepoligheid verplaatst zich naar de kern. Dan blijkt iets zinvol en nutteloos, heilig en lachwekkend. Door het uiteenlopende beroep wat mensen erop doen en de waardering ervoor is religie bij uitstek de cultuuruiting die de verschillen van onze samenleving omvat. En als niets anders zo goed verhult. Religie was altijd al een achterdeurtje om de confrontatie met de dood te helpen aanvaarden. Religie die hetzelfde in het leven beoogt is aan zichzelf ontstegen. Tegenstelling wordt interne tegenspraak.

Foto 1: ‘No thanks, I respect women too much to like your religion.‘

Foto 2: ‘Quand il s’agit d’argent, tout le monde est de la même religion‘ van Voltaire. Als het om geld gaat, heeft iedereen dezelfde religie.

De moslim met liefde haten

Nederlanders moeten de ander leren haten zoals ze zichzelf haten. Met zelfspot en liefde. Niet hartgrondig, maar ruimhartig. Ze moeten de ander in het hart sluiten vooraleer deze weer uit te bannen. Vanaf dan als iets eigens. Verinnerlijkt. Aardige haat staat haaks op het idee van uitsluiting.

De ander verschijnt in steeds andere vorm. Jacques Lacan noemt het zelfs De Ander, L’Autre. De Hun of de Jap, straks is het misschien de Rus of de Zulu. Nu is het de moslim. Het systeem van deze ander is de islam.

Media en politiek dringen niet door tot de kern van de islam. Kritiek is het begin van vrijheid. Het is tijd voor een snelle integratie van de islam die de weg vrijmaakt voor kritiek. Nederlanders moeten de moslim met liefde gaan haten. De moslim is pas geïntegreerd als-ie gehaat wordt zoals Nederlanders elkaar haten.

Media en politiek negeren de islam vanwege een tekort aan affiniteit. Politiek en media kritiseren liever iets waar ze gevoel bij hebben en diep van binnen kunnen begrijpen. Die emotie ontbreekt bij de islam. Niemand interesseert zich voor de islam en de moslim wordt gezien als afgeleide van een systeem. Komt niet in beeld als zichzelf.

In de politiek is binnen het CDA elke discussie over de islam verboden verklaard. De PvdA is tot op het bot verdeeld en stamelt in stilstand. SP en PVV reageren kritisch op de islam. Met als spiegelbeeld politici die kritisch zijn op de kritiek. Alles gaat voorbij aan emotie en blijft aan de buitenkant. Als spel.

Want wat betekenen deze standpunten? Brengen ze het doorgronden dichterbij? Of wordt de islam door links en rechts gebruikt als verlengstuk van eigen politiek? Zonder de moslim op te willen nemen. Als katalysator die aan het einde van het proces onveranderd is. Het lijkt erop.

Sleutel om deze afstandelijkheid te doorbreken is emotie. Welke emotie is ondergeschikt. Het gaat erom toe te werken naar een toekomst om met liefde te kankeren. Da’s verinnerlijking en een einde aan uitsluiting. Tot nu toe eindigt bejegening van de moslim in negeren. Ondanks alle aandacht.

Niet de werking van de islam is aan de orde, maar wel de ontvangst ervan in de Nederlandse maatschappij. Of liever gezegd, het als cultuurgoed willen accepteren van het vreemde dat van buiten komt. Het gaat niet om het ontkennen van de islam. Da’s ongepast.

Gewenst is dat de islam normaliseert. Door de islam gewoon te maken komt er onderscheid tussen degenen die de islam als religie belijden en die het als middel gebruiken. Dat loopt nu door elkaar. Daartoe moet de islam zich ook openstellen voor de ander. De andere ander. Zodat de liefde van twee kanten kan komen.

Isolatie laat de culturele moslim in een spagaat belanden omdat niet erkend wordt dat-ie gebroken heeft met de islam. De moslim verdient respect en daarbij hoort het besef dat-ie aan religie kan lijden. Waar de moslim een afgeleide van de islam is, is de culturele moslim een afgeleide van de moslim. Een dubbel onzichtbare ander.

Steeds minder kan religie levensvragen over moraal of oorsprong van het leven exclusief claimen. De focus is diffuus. Antwoorden van religies worden door een meerderheid niet meer voor zoete koek aangenomen. Dat dringt religie terug naar het particuliere domein.

Negeren of niet in het hart sluiten houdt zwakke punten uit het licht. Als de islam geen antwoord op de moderniteit formuleert, dan kan het in de zingeving des te beter een onderdak aan religieus geinspireerden bieden. Zonder pretentie van machtsvorming en politiek instrument.

Dat maakt een einde aan een gesprek dat nooit een gesprek was. De islam blijft in alleenspraak achter. Menselijke verwachtingen, frustraties en spanningen van de acceptatie worden veeleer opgelost dan ingelost. En vervagen uiteindelijk.

Ons wacht de passage van de moslim. De moslim wacht de passage van de islam. De culturele moslim wacht de passage van de moslim. Het grijpt in elkaar. Elke ander gaat over en wordt opgevolgd door een nieuwe ander. De moslim komt los uit de actualiteit en kan eindelijk vrij voor zichzelf kiezen.

Foto 1: Erich von Stroheim, The Man You Loved to Hate in Foolish Wives, 1922

Foto 2: Werner Oland in The Mysterious Dr. Fu Manchu, 1929