Emphos Project besteedt uitgebreid aandacht aan de ‘business developer’ van het Cobra Museum

Update 1 juli 2018: Of het met dit commentaar van 24 juni 2018 te maken heeft is onduidelijk, maar sinds de plaatsing ervan zijn zowel de 21 korte filmpjes met Bert Mennings op het YouTube-kanaal van Emphos Project als de verwijzing naar hem op de site van emphosproject.eu verwijderd. Waarom en door wie dat is gebeurd is gissen, maar toevallig is het wel. Als herinnering een schermafbeelding van een van de 21 filmpjes met Mennings die Emphos Project op YouTube plaatste voordat ze er na korte tijd weer van verwijderd werden. Deze filmpjes met Bert Mennings op blinksound.com en thexvid.com zijn eveneens niet meer op te roepen.

Bert Mennings is sinds 2012 werkzaam als ‘business developer’ bij het Cobra Museum, aldus opgave van de Amsterdamse Kunstraad. ‘Hij houdt zich daar bezig met nieuwe innovatieve concepten voor publiek private partnerships in de museumwereld’ zo heet het. Hij is tevens lid van de commissie Dans van de Kunstraad.

Het Emphos Project (Empowering Museum Professionals and Heritage Organizations Staff) plaatste op haar YouTube-kanaal de afgelopen weken 21 korte filmpjes met Mennings. Het nieuws is niet zozeer dat Mennings iets nieuws vertelt, maar wel dat het Emphos Project door zoveel aandacht aan zijn woorden te besteden partij lijkt te kiezen voor marketing, marktwerking, rendementsdenken en bezoekcijfers. Dat is een opvallende en volgens velen bedenkelijke richting die de Nederlandse museumsector niet in zou moeten slaan.

Het Cobra Museum in Amstelveen is in zwaar weer terechtgekomen. De vorig jaar aangetreden directeur Xander Karskens is alweer opgestapt. Oorzaak voor de onrust is onenigheid over de koers die het museum moet inslaan. Grofweg gezegd is dat de keuze tussen verbreding en verdieping, tussen tentoonstellingen als doel en als middel, tussen bezoekcijfers, marketing en populisme, en inhoud. En organisatorisch tussen een artistiek beleid dat dienend (business) of leidend (kunstgeschiedenis) is. Zie hier mijn commentaar over de gemeente die wil sturen, de kosten wil drukken en het lokale museum iets toedicht dat het niet in zich heeft.

Advertentie

Cobra Museum in Amstelveen in financiële problemen. Een budgettaire optelsom, of meer dan dat?

Update 23 juni 2018: In een merkwaardig persbericht spreekt het Cobra Museum zich zo aantoonbaar tegen dat het potsierlijk is. De tentoonstellingen eisen een zware tol van de organisatie en de financiële situatie is zo slecht dat er een oplossing wordt gekozen die een zware tol van de organisatie eist. Artistiek directeur Xander Karskens kan zich niet met die koers verenigen en stapt op. Stefan van Raay wordt algemeen directeur ad interim. Het lijkt er sterk op dat de lokale politiek vanwege de knip op de eigen portemonnee en het niet willen vinden van een duurzame, structurele oplossing het bestuur onder druk heeft gezet om de te kiezen voor het museum als tentoonstellingsmachine. In een vlucht vooruit. Waarom dat bij dit museum niet werkt kan iedereen weten. Met een sprong in het duister koopt het museumbestuur tijd. God zegen de greep. 

Aldus de wethouder Financiën namens de VVD Herbert Raat op zijn blog over de slechte financiele positie van het Cobra Museum in Amstelveen. Wat Raat zegt is dat de inkomsten voldoende zijn, maar de kosten te hoog. Zo blijkt uit de jaarrekening 2016 een tekort van 456.305 euro, ondanks een bijdrage van de gemeente Amstelveen van 1.136.000 euro en baten uit eigen fondsenwerving van 664.480 euro. In 2020 loopt de regeling af tussen de stichting die het museum beheert en de gemeente. Dan dreigt sluiting. Raat: ‘Wat gebeurt er nu als het financieel misgaat? Dan kunnen zij de huidige stichting ontbinden.’ en ‘Het Cobra museum staat op een geweldige plek en de gemeente heeft een hart voor cultuur. Dit betekent echter niet dat we ongelimiteerd geld storten.’ Door de betrokkenheid van de wethouder Financiën wordt de kwestie vooral als financieel probleem gepresenteerd. Vraag is of dit het juiste frame is dat een oplossing dichterbij brengt.

Kleine en middelgrote museum hebben het moeilijk. De museumsector is een dure sector. Oud-museumdirecteur Henk Slechte (Deventer Musea) wijst in een ingezonden brief van 14 april in NRC op een weeffout van een sector die in zijn optiek afgelopen decennia is ontspoord: ‘De weg naar de blockbuster was geplaveid met de verzelfstandiging van de musea, waardoor zij subsidies naar eigen inzicht konden besteden. Halbe Zijlstra deed er een schepje bovenop door op cultuur te bezuinigen; musea werden geacht een deel van de kosten te verdienen. Voor het aantrekken van conservatoren om de collectie te beheren en bestuderen was geen geld meer. Het geld dat er was ging naar leuke dingen die de mensen naar het museum moesten lokken. Naar kijkcijfers. Het museum moet weer worden wat het hoort te zijn: een instituut dat cultureel erfgoed verzamelt, beheert, bestudeert en laat zien, geen tentoonstellingsfabriek annex cultureel pretpark.’

Bij musea die nu in financiële problemen komen lijkt dat wat Slechte constateert niet eens het echte probleem. Want het valt niet in te zien hoe het naar achteren schuiven van ‘onzichtbare’ taken als verzamelen, beheren, documenteren en bestuderen tot een tekort leidt op de tentoonstellingsfabriek. Het tekort ontstaat op de tentoonstellingen door te hoge kosten en te hoge ambities. De valkuil bij middelgrote musea zoals het Cobra Museum is een overschatting van eigen kracht. Ze gaan een competitie aan met grote museum die winst maken en in grotere steden zijn gevestigd waar de bijdrage van de gemeente of rijksoverheid fundamenteel hoger is. Ze denken volgens dezelfde formule te kunnen werken om zo een graantje mee te pikken. Maar hun soortelijk gewicht is te klein voor publiciteit, marketing of de uitbouw van een groot netwerk en relatiebeheer.

Raat ziet de oplossing in een ‘nieuw elan van bestuur en directie’. Het is de vraag of dat de valkuil niet nog dieper maakt. Hij legt de oplossing buiten de gemeentegrenzen: ‘Hoe mooi zou het zijn om bijvoorbeeld een samenwerkingsverband te starten met Het Rijksmuseum of met andere musea en geweldige tentoonstellingen naar Amstelveen te halen.’ Hoe logisch en realistisch is dat? Wat hebben Het Rijksmuseum en het Cobra Museum gemeen? Niet veel, zo lijkt het. Raat verklaart zich tot aanhanger van de tentoonstellingsfabriek als hij inkomsten die dankzij tentoonstellingen worden binnengehaald als oplossing voor de financiële problemen van het Cobra Museum ziet. In werkelijkheid ligt het mee willen doen als tentoonstellingsfabriek aan de basis van de oorzaak voor de financiële problemen van het middelgrote Cobra Museum. Misschien kan maar beter met inhoudelijke expertise wethouder Kunst Maaike Veeningen (D66) het voortouw nemen in dit dossier.

Foto 1:  Schermafbeelding van blogpost ‘Zorgen over het Cobra Museum’ van Herbert Raat, 17 april 2018.

Foto 2: ‘De CoBrA-kunstenaars in 1948 voor het Stedelijk Museum in Amsterdam. Foto Mw. E. Kokkoris-Syriër.’ Op: cobra-museum.nl.

Armando beëindigt bruikleenovereenkomst met MOA. Alternatieven komen in zicht

In november 2016 schreef ik in een commentaar: ‘De 87-jarige beeldend kunstenaar en alleskunner Armando is het gemarchandeer met cijfers en de slechte vooruitzichten van de exploitatie definitief beu –feitelijk tekort over 2015 was 230.382 euro-. Hij is van plan te kappen met de Stichting Museum Oud Amelisweerd, aldus een bron uit zijn directe omgeving. Hij meent dat hij bij het Cobra Museum in Amstelveen beter op zijn plaats is en dat dat museum beter bij hem past.’ Ik was naar eigen inschatting  door die bron benaderd omdat ik sinds 2010 aandacht aan het onderwerp besteedde en me hard maakte voor een gezonde bedrijfsvoering die de Stichting Museum Oud Amelisweerd niet leverde. Er werd een spel achter de schermen gespeeld waarbij exploitant en kunstenaar elkaar aftastten en hun posities aanscherpten. En anderen probeerden te bewerken.

Vervolgens bleef het op een enkel bericht na -waarin werd betwist wie nou exact om welke reden de stekker uit de samenwerking trok- opvallend stil in de publiciteit. Tot vandaag, 19 april 2017. Het AD kopt in een bericht van Peter van de Vusse ‘Armando breekt met Museum Oud-Amelisweerd’. De aangekondigde breuk van november 2016 wordt nu werkelijkheid. Armando heeft volgens het AD de samenwerking met het MOA in maart 2017 opgezegd. AD: ‘De bruikleenovereenkomst, die de Armando Stichting (dat zo’n 1100 werken van de kunstenaar beheert) met het MOA had afgesloten, is beëindigd met een opzegtermijn van een jaar.’

Oud interim-directeur van het Centraal Museum en bedrijfseconoom Gert-Jan van der Vossen doet in opdracht van wethouder Diepeveen een onderzoek naar de toekomst van landhuis Oud-Amelisweerd. Naar verluidt is de Utrechtse politiek ontstemd door het verzoek op de valreep van 2016 om 75.000 euro extra geld door het MOA dat als een overval werd ervaren. Trouwens krokodillentranen want al vanaf 2011 was algemeen bekend dat het MOA een gezonde financiële basis miste, zwak onderbouwde financiële plannen naar buiten bracht en dreef op subsidies die op korte termijn af zouden lopen. Hoe dan ook heeft het MOA het verbruid in het Utrechtse stadhuis. Van der Vossen verkent serieus de opties voor een nieuwe gebruiker van het landhuis.

In het AD reageert MOA-directeur Ploum laconiek. Zij zegt nog het meest verrast te zijn door het feit dat het opzeggen door de bruikleenovereenkomst door Armando bekend is geworden. Contractueel zou vastgelegd zijn dat hierover niets in de publiciteit verschijnt. Het is duidelijk dat het in het belang van het MOA was om dit zo af te spreken. Het weet dat Van der Vossen naar een alternatief zoekt. In de publiciteit is door directie en bestuur van het MOA jarenlang beweerd dat de ‘unieke’ combinatie Armando, Chinees behang en landhuis de bestaansreden voor het museum is. Dat is veranderd nu Armando de bruikleenovereenkomst opzegt.

Armando’s afscheid van het MOA hoeft niet het einde aan de culturele bestemming van Oud-Amelisweerd te betekenen. De gemeente Utrecht heeft er meer dan 1,6 miljoen euro in geïnvesteerd. Daarbij stonden twee uitgangspunten centraal. Namelijk dat het vastgoed en de huidige exploitant niet per definitie aan elkaar gekoppeld zijn. En dat een terugvaloptie is voorzien als de huidige exploitant Stichting MOA het niet redt. Wat Van der Vossen het Utrechtse gemeentebestuur adviseert is nog onduidelijk, maar een goede optie zou een Museum voor Chinoiserie zijn. Het zou de 18de eeuwse Europese blik op het Verre Oosten verbinden met het landhuis met 18de eeuws Chinees behang. Daar is hier al in 2011 in een commentaar voor gepleit. Binnen het Centraal Museum is naar zo’n museum al in de jaren ’90 een haalbaarheidsonderzoek gedaan. De plannen liggen er nog en kunnen zo afgestoft en geactualiseerd worden. Ik wijs Van der Vossen graag verder.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Armando breekt met Museum Oud-Amelisweerd’ van Peter van der Vusse in het AD, 19 april 2017.

Noodlijdend MOA wil korten op beheer Armando Collectie. Of wil Armando zelf weg met zijn collectie?

Een opvallend bericht in het AD over het ‘noodlijdende’ Museum Oud Amelisweerd in Bunnik. Het onderzoekt de mogelijkheid om een deel van de Armando Collectie af te stoten om zo het tekort te verminderen. Maar dat is een druppel op een gloeiende plaat. Het is daarom de vraag of problemen met de tekorten op de exploitatie de echte reden zijn voor de afstoting van delen van de Armando Collectie of dat er iets anders speelt.

In het Jaarverslag 2015 van de stichting MOA wordt voor het collectiebeheer een bedrag van 53.733 euro opgevoerd. Als delen van de Armando Collectie worden afgestoten en bijvoorbeeld naar het Cobra Museum verhuizen, dan zal dat bedrag kleiner worden. Nog steeds resteert er dan een tamelijk groot exploitatietekort. Feitelijk is dat geen 70.382 euro zoals het AD zegt, maar 230.382 euro door een lening van de provincie Utrecht van 160.000 euro die de kosten naar de toekomst verschuift, en in 2021 dient te worden afgelost.

De opmerking van Kees Spaan dat hij een rondje gaat maken ‘daar waar Armando’s wortels liggen’ heeft een wrange bijsmaak. Die wortels liggen in Amersfoort waar Armando in 2010 met pek en veren werd weggejaagd toen het toenmalige college de afspraken uit 1998 over de museale huisvesting van de Armando Collectie eenzijdig opzegde. Onbehoorlijk bestuur werd dat genoemd door de toenmalige voorzitter van cultuurkoepel Amersfoort-in-C. Maar wrang is het ook omdat de voorstanders van de huisvesting van Armando’s werk in landhuis Oud Amelisweerd sinds 2010 hebben beweerd dat Armando hier thuiskwam en zeer op zijn plek was. Directeur Ploum liet niet na om in interviews te beweren dat de combinatie Armando, Chinees behang en historische buitenplaats ideaal was. Nu de financiële problemen voor het MOA zich op blijven stapelen lijkt dit om pragmatische redenen ineens anders te liggen. Gaat Spaan nu opnieuw op onderzoek in Amersfoort?

Deze berichtgeving over de kosten van de collectie lijkt een schijnbeweging van de Stichting MOA en de Armando Stichting om te verhullen dat Armando heeft besloten dat hij weg wil bij het MOA. Dat vertelde iemand uit zijn naaste omgeving me afgelopen dinsdag. Mogelijk is ook dat Armando op andere gedachten is gebracht om de positie van het MOA niet te beschadigen. Dat het daarom in de publiciteit minder definitief wordt voorgesteld. Een harde scheiding wordt zo gebracht als een zachte scheiding. Maar logisch is het niet dat problemen worden opgehangen aan de kosten van het collectiebeheer terwijl er geen nieuwe feiten zijn die dat actueel maken. Die kosten bestaan al sinds de oprichting. Het valt niet na te gaan of wat Doeser en Ploum beweren dat Armando blijft exposeren in het MOA in tegenspraak is met wat Armando zelf besloten heeft. Maar de liefde tussen Armando en de Stichtingen die hem ‘vertegenwoordigen’ lijkt voorgoed over.

Foto: Schermafbeeding van deel artikel ‘Noodlijdend museum wil ‘Armando’ afstoten’ in het AD, 26 november 2016.

Armando kapt definitief met Museum Oud Amelisweerd

De 87-jarige beeldend kunstenaar en alleskunner Armando is het gemarchandeer met cijfers en de slechte vooruitzichten van de exploitatie definitief beu –feitelijk tekort over 2015 was 230.382 euro-. Hij is van plan te kappen met de Stichting Museum Oud Amelisweerd, aldus een bron uit zijn directe omgeving. Hij meent dat hij bij het Cobra Museum in Amstelveen beter op zijn plaats is en dat dat museum beter bij hem past.

Het is hier al eerder beweerd, de liefde tussen Armando en de Stichting Museum Oud Amelisweerd is minder diep dan het publiek en de Stichtse politiek denken. Toch een essentieel aspect omdat kunstenaar en collectie Armando een basis onder het Museum Oud Amelisweerd leggen. De openstelling van de Armando Collectie is naast het Chinees behang en de historische buitenplaats Oud Amelisweerd één van de doelstellingen van de Stichting. Als de medewerking van Armando wegvalt, dan valt één van de doelstellingen onder het Museum Oud Amelisweerd weg. Al is het maar in de marketing en publiciteit. Omdat het onderbrengen van het werk van Armando de overwegende reden was voor de oprichting van het Museum Oud Amelisweerd in Bunnik valt met het wegvallen van Armando’s medewerking ook de logica weg onder het Museum Oud Amelisweerd.

Niet onmogelijk is echter dat Armando opnieuw onder druk wordt gezet door bestuur en directeur van de Stichting Museum Oud Amelisweerd en de Armando Stichting om terug te komen op zijn voornemen. Het gebeurde eerder. Er spelen belangen die niet synchroon lopen met de belangen van Armando. In januari 2014 schreef ik in een commentaar: ‘Er was sprake van een dubbele gijzeling. Armando werd gegijzeld door het Armando Museum en had geen behoefte om na Amersfoort nog een nieuwe stap te zetten. Tony de Meijere die incidentele bruiklenen voor tentoonstellingen aan het Armando Museum gaf, maar daar op een gegeven moment uit ongenoegen mee stopte, gaf haar opgeslagen collectie in bruikleen bij het Kröller-Müller Museum. Zijn ongenoegen liep zo hoog op dat Armando voorjaar 2011 zijn collectie weghaalde bij het Armando Museum. Dat betekende het einde aan alle plannen. Armando ging na druk uiteindelijk overstag. Vanuit die positie kon het Armando Museum als enige kandidaat de gemeente Utrecht gijzelen.’

Ondersteunend voor dat sluimerend ongenoegen, de stroeve relatie, en de onmacht om zich te onttrekken aan de gijzeling door de Stichtingen die hem menen museaal te kunnen vertegenwoordigen zijn uitspraken van mensen uit Armando’s omgeving. Zoals oud-hoofdconservator Rini Dippel die zich in 2011 vernietigend uitsprak over de Armando Collectie in landhuis Oud Amelisweerd waarvan de logica haar ontging. En zoals gezegd ex-echtgenote Tony de Meijere die in 2010 haar omvangrijke, persoonlijke verzameling in langdurige bruikleen aan het Kröller-Müller Museum gaf met de belofte deze aan het museum na te laten.

De politieke betekenis van Armando’s voornemen om uit dat conglomeraat van Stichtingen met hun zakelijke en personele belangen te stappen is zo groot als de Stichtse politiek het zelf wil maken. Wel valt nu in het debat over de toekomst van Museum Oud Amelisweerd het argument weg dat Armando een plek moet worden geboden. Die plek ziet Armando eerder voor zichzelf weggelegd in het Cobra Museum of het Kröller-Müller Museum. Met als basis een gedegen wetenschappelijke, financiële en minder gebrekkige omgeving om gepresenteerd te worden. In de collecties van Centraal Museum en Stedelijk Museum is belangrijk werk uit vroegere periodes van hem opgenomen. Museum Oud Amelisweerd voegt daar niets aan toe, maar verstoort eerder het beeld van Armando en zijn werk zoals de kunstenaar dat zelf wil geven aan de buitenwereld.

Armando’s afscheid van Museum Oud Amelisweerd hoeft niet het einde aan de culturele bestemming van landhuis Oud-Amelisweerd te betekenen. Verre van dat. De gemeente Utrecht heeft er meer dan 1,6 miljoen euro in geïnvesteerd. Daarbij stonden twee uitgangspunten centraal. Namelijk dat het vastgoed en de huidige exploitant niet per definitie aan elkaar gekoppeld zijn. En dat een terugvaloptie is voorzien als de huidige exploitant Stichting Museum Oud Amelisweerd het niet redt. Utrechtse en Amersfoortse raadsleden en statenleden in de provincie Utrecht moeten tot zich door laten dringen dat het streven naar een optimale oplossing voor de culturele bestemming van landhuis Oud-Amelisweerd niet met alle geweld het vasthouden aan de huidige exploitant is. De fase in het debat over de toekomstige bestemming lijkt nu bereikt dat het vasthouden aan de huidige exploitant de continuering van een culturele bestemming juist in de weg staat.

Foto: Armando, Le canard serie, 1954; inkt en krijt op papier, 68 x 53 cm.