Johanna en George over religie en islam 2

Deel 2 van een discussie tussen Johanna Nouri en George Knight.

George: Je gaat voorbij aan wat ik zeg. Onderzoek leert zeker dat leidende vrijheidsstrijders of terroristen -kwestie van perspectief- doorgaans hoogopgeleid zijn. Zoals Lenin, Castro en Che Guevara. Het vraagt nu eenmaal een zekere intellectuele ontwikkeling om zich een mening te vormen, onafhankelijk te gaan denken, anderen te overtuigen en tegen een stroom in te gaan.

Waarbij het weer kenmerkend is dat een groot deel van de terroristen technisch hoogopgeleid is en weliswaar in een academische omgeving verkeerde, maar toch vaak aan de universiteit in een Westers land buitenstaander bleef en uiteindelijk politiek-filosofisch toch makkelijk beinvloedbaar bleek en per groep opereerde. De ideale voedingsbodem: hoogopgeleid zonder een degelijk ontwikkeld autonoom bewustzijn.

Met de sleutel in goed onderwijs bedoel ik dan ook ook niet voor niets goed onderwijs. Daar verstaat ieder weer wat anders onder. Is dat vooral memoriseren, accommoderen of -wat ik stelde- het vormen van jonge mensen tot een autonoom denkend individu? Onder dat laatste valt tevens het aankweken van weerbaarheid, zelfwerkzaamheid, verantwoordelijk en gematigdheid.

Het is dus zeker zo dat sommigen zonder onderwijs nooit terrorist worden en anderen met onderwijs wel. De eersten missen de lef en de mogelijkheid, de laatsten bezitten de goede voedingsbodem in de -technische of specialistische- kennis om als hoogopgeleide ziellozen gerecruteerd te worden. Als lege hulzen die gevuld worden met religieuze retoriek en dogmatiek.

Het is tussen een gelovige en een niet-gelovige een heilloze weg om de grens aan de claim van religie te bepalen. Daarom oordeelde ik niet. De eerste zegt bij een uitwas in de naam van een religie al snel dat religie wordt misbruikt. Wat in sommige gevallen zeker zo is. De laatste vat dat ruimer op en ziet in de passiviteit van religie om niet actief te ageren tegen de claim die door anderen tot misbruik van de religie leidt een breed en diffuus scala van cooperatie. Zeg een conglomeraat van religie en pseudo-religie als een vorm van commensalisme.

Ik vermoed dat de waarheid in het midden ligt. Religie -met name de islam- zou actiever kunnen optreden om uitwassen die in haar naam worden gedaan actief te bestrijden, maar is niet altijd iets verwijtbaar als er in haar naam een enormiteit gebeurt. Laten we proberen daar eerlijk over te zijn en te onderscheiden. Waar valt de islam haar terughoudenheid of passiviteit jegens geweld dat in haar naam plaatsvindt wel en waar niet te verwijten?

Mij gaat het ook om het willen doorgronden waarom het ene individu wel en het andere niet actief wordt als gebruiker van geweld. Maar het lijkt me te reductief om elke verklaring in de vrije wil van het individu te leggen en voorbij te gaan aan structuren die miljoenen raakt en hun leven ingrijpend beinvloedt.

Johanna: Dank voor je uitgebreide reactie. Ik heb het gevoel dat we deels langs elkaar heen praten. Ook ik kijk niet alleen naar individuele factoren. Ik zie, met jou, dat onderwijs een rol kan spelen. Evenals armoede, de structuren waarin je leeft, gebrek aan werk, gebrek aan perspectief. Ik zie echter ook dat velen, ik zou zeggen de meesten, die met diezelfde factoren te maken hebben, niet overgaan tot geweld (als algemenere term). Wat we dus delen is dat het een combinatie is van individuele en groepsfactoren. De visie die jij verwoordt over onderwijs deel ik volledig.

Als we dan toch spreken over religie, want indirect komt het wel degelijk aan de orde, dan vind ik het op mijn beurt nogal reductionistisch om – zoals nogal eens gebeurt, en ik zeg niet dat jij dat ook doet – dan feitelijk te spreken over slechts één religie. Religie zien als bron van alle kwaad doet de waarheid in mijn ogen geweld aan. Om een aantal redenen.

De eerste is dat het gebruik van geweld onder alle religies voorkomt en evenzeer onder niet religieuzen, atheïsten, agnosten etc. Ik schreef daar al eens een blog over hoe het zit met terrorisme in het westen. Ik ben nu een essaybundel van Arundhathi Roy aan het lezen waar dit een thema is, maar dan specifieke voor India en wat opvalt is de enorme samenloop van factoren.

Ten tweede is het nogal reductionistisch om te spreken over ‘de religie‘ waar in werkelijkheid de meeste religies een veelvoud aan stromingen kennen die soms hemelsbreed van elkaar verschillen.

En ten derde zijn de meeste religieuzen, de meeste mensen in het algemeen, ongeacht hun opleidingsniveau, niet gewelddadig, terwijl ze wellicht wel hetzelfde gedachtegoed delen.

De laatste en wellicht belangrijkste zij het meer pragmatische reden: als we iets aan geweld willen doen, dan helpt het niet om het allemaal in de schoenen van religie te schuiven. Het geweld verdwijnt er niet door, veeleer wordt het sterker.

Waarmee ik dan tegelijk op een nieuwe factor kom: mensen die zich vernederd voelen, in de hoek gezet, die vervreemd zijn en dan vervolgens de verkeerde mensen tegenkomen, mensen die zich ogenschijnlijk wel hun lot aantrekken. Dat kun je die verkeerde mensen kwalijk nemen, en terecht. Maar wellicht moeten we ons vaker de vraag stellen die Jaka zichzelf ook stelt. Want juist die factoren, in combinatie met corruptie en schrijnende armoede, is een uitstekende voedingsbodem voor extremisme.

Foto: Onderwijs in Bolivia

Advertentie

Kunst zonder oren 2

Is kunst het kind van de rekening? Het lijkt erop. Met name hedendaagse kunst wordt slecht begrepen. Dat betreur ik als liefhebber van beeldende kunst, film, literatuur en muziek. Het is een proces van jaren dat het zover is gekomen. Het raakt me recht in het hart. Kunst heeft geen reputatie, heeft geen oren zoals men zegt. Deel 2 uit een serie van drie.

Het is opvallend hoeveel minder de interesse voor kunst dan voor sport is. Dat door de politiek wordt gezien als middel om volksgunst te winnen. Topsport heeft zich ontwikkeld tot een bezigheid die geen fundamentele vraag stelt over het menselijk bestaan. Maar veel ruimte krijgt. De omarming van sport door de politiek toont het gebrek aan inhoud van hedendaagse politici.

Kunst is de lakmoesproef. Niet voor goede smaak, maar voor ambitie. Zurig kleurt rood. De minachting van kunst en de hype-achtige omarming van sport tekent politiek denken dat tegen de volksgunst in geen leidende rol op zich durft te nemen.

Historisch beschouwd nemen beter opgeleiden op alle gebieden het voortouw. Zelfs revolutionairen als Lenin, Che Guevara, Castro zijn ooit opgeleid onder de voorwaarden van het oude regime dat deze revolutionairen later ging bestrijden. Zonder dat voortraject waren ze nooit in staat geweest om op de schouder van het bestaande verder te kijken en te domineren. Ook kunstenaars worden doorgaans gerecruteerd uit de betere klassen. Kunst zou geen luxe moeten zijn, maar een kunstopleiding is dat voor lagere sociale klassen wel.

Onvermijdelijk brengt op al deze terreinen de eigen achtergrond een vastgebakken manier van denken met zich mee. Zelfs als men zich als kunstenaar afzet tegen de klasse van oude conservatieven of nieuwe vrijgestelden, is men nog niet volledig verlost van oude gewoonten. Kunstenaars gebruiken instrumenten die ze in hun eigen bestaan gescherpt hebben en tot in de perfectie zijn gaan beheersen. Dat gaat verder dan  vormgeving alleen en zit ook in de manier van denken en culturele eigenaardigheden. Het eigen bestaan draait erin rond. Dat kan nooit losgekoppeld worden.

Daarmee kan kunst nog niet als luxe van bepaalde klassen beschouwd worden. Maar toch ontbreekt het evenwicht. Zonder in politiek of sociologisch vaarwater te verzeilen zou kunst in de werving en selectie breder en representatiever moeten putten uit de bevolking.

Kunst die als een beschermende jas om een maatschappelijke elite hangt is onvermijdelijk. En van alle tijden. Hoe oneigenlijk en potsierlijk het in sommige gevallen ook oogt. Het gaat samen met hedendaagse observaties die zeggen dat er nu een leidende culturele klasse ontbreekt die een standpunt inneemt, en dat de referentie ontbreekt. Wellicht is een pseudo-klasse die nog niet helemaal goed in haar jas weet te zitten in dat gat gesprongen. Elites wisselen elkaar af.

Bovenstaande heeft ook met de democratisering van het onderwijs te maken dat het minst in de kunstvakken doorgedrongen is. Als dat anders was, zouden bezwaren weggenomen worden. Zo’n doorbraak zou kunst bevrijden. Een deel van de scheefgroei valt de kunstwereld te verwijten. Maar het past van de andere kant de politiek niet om kunst als sociologisch of politiek speeltje te beschouwen. Dat versmalt kunst tot iets wat het niet is. Het ontkent de waarde van kunst.

Niemand kan de kunstwereld claimen. Behalve kunstenaars in hun eigen werkgebied, hebben beoordelaars en bestuurders van kunstinstituties een bovengemiddelde vinger in de pap. Da’s verklaarbaar, maar ongelukkig. Het lijkt vanuit de PVV beredeneerd verstandig om te proberen deze scheefgroei door nieuw cultuurbeleid en cultuurpolitiek recht te zetten. Beter dan kunst en cultuur zelf, of de financiering ervan, af te wijzen.

Kunst ontspoort waar het pamflettisme, of nog erger partijpolitiek wordt. Of een economische investering. Kunst heeft een andere opdracht. Een politiek correcte mening heeft niet per definitie iets met kunst te maken en wordt er vaak mee verward. Zelfs met een officieel stempel van een festival of instituut. Van de hedendaagse beeldende kunst is 85% waardeloos, maar niemand weet welk deel. De meest platte installaties of films vinden publiek. Kunst die niet naar alle kanten en naar alle machtshebbers of geldschieters kritisch is, houdt op kunst te zijn. Kunst kruipt niet in het hol van de zittende macht.

De noodzaak dat kunst ergens over gaat behoeft weinig onderbouwing. De esthetische functie van uitingen die taalwetenschapper Roman Jakobson ooit omschreef schiet tekort als het blijft steken in een vorm. Het moet urgentie kennen. Maar zonder vorm gaat het evenmin.

Waarom ligt kunst in de politiek zo onder vuur? Grotere steden besteden miljoenen per jaar aan betaald voetbal waarvan men weet dat het bedrijfseconomisch niet te verantwoorden is. Maar er wordt nauwelijks een fundamentele discussie over gevoerd. Lokale bestuurders zijn bang voor de macht van de straat. Voor de stenen door de eigen ruit. Dan is weerloze kunst die actieve publieke steun mist makkelijker te plukken.

Het gebrek aan weerbaarheid valt kunst te verwijten. Kunst moet niet inbinden, maar zich juist versterken en frontaal opstellen tegenover alle maatschappelijke lafheid en gemakzucht. Kunst is de slijpsteen die de geesten scherpt en motiveert. Da’s tevens haar doodvonnis omdat kunst door de macht ingekapseld wordt om onschadelijk te worden gemaakt.

Troost is dat door eigen veerkracht kunst zich er nooit onder laat krijgen. Het heeft meer waarde dan de gemakkelijke mening van de politiek veronderstelt. Wachten is op betere tijden. Weg van de aandacht voor religie en politiek cliëntelisme. Als het dan toch niet ander kan, dan maar terug naar het burgerinitiatief. Op weg naar een nieuwe 19de eeuw.

Foto: Jan-Peter Balkenende tussen de medaillewinnaars van de Olympische Winterspelen 2010