Populisme en centrumpolitiek kunnen op termijn versmelten. Hervorming door wederopbouw

Democratie is moeilijker dan demagogie. Dat heeft de lijsttrekker Jan Roos van Voor Nederland (VNL) geleerd. Hij verlaat de politiek, aldus een bericht in De Volkskrant. Roos liet dit afgelopen donderdag per tweet weten. VNL stemt volgend weekend over opheffing. Het was toch al een slechte week voor de rechts-populisten, want UKIP verloor 85% van haar kiezers in de Britse parlementsverkiezingen. Leider Paul Nuttall stapt op. Vorige maand verloor de leider van het Front National Marine Le Pen de Franse presidentsverkiezingen van centrumkandidaat Emmanuel Macron met een onverwachts groot verschil van 32%. In de VS wordt president Trump steeds verder in het defensief gedrongen, verliest aan aanhang, geeft geen leiding, krijgt niets voor elkaar en zet het populisme wereldwijd in een kwade reuk. De reuk van Roos, Nuttall, Le Pen, Trump en al die andere populisten die democratie met demagogie verwarren. Of denken dat politiek een variant van leefstijl is.

Het valt te hopen dat het inzicht in genoemde verkiezingen dat populisten niet de oplossing bieden wordt vastgehouden. Want niets is zeker. Of blijvend. Rechts-populisten investeren doorgaans niet in oplossingen, maar in kritiek op de gevestigde orde. Ze willen die niet hervormen, maar vernietigen. Het verhaal van het weggooien van oude schoenen voordat de nieuwe zijn ingelopen. Of zelfs gekocht. De al dan niet tijdelijke teloorgang van de populisten geeft de centrumpolitiek de verplichting om ernst te maken met hervormingen die het merendeel van de kiezers direct in het dagelijks leven voelt. Dus betere sociale voorzieningen, betere zorg, betere arbeidsmarkt, beter onderwijs en betere huisvesting. Dat is de uitdaging voor de centrumpolitiek.

Politiek is niet meer dan politiek. Het verdeelt de macht die verdeeld kan worden. Maar heeft onvoldoende invloed op de macht die buiten de politiek opereert. Op financiële instellingen die politici omkopen of op multinationals die belasting ontwijken en hun kapitaal in geen enkel land nog laten landen om het te laten belasten. Dat is het afschrikwekkende beeld van goedwillende politici die niets voor elkaar krijgen. Of omdat ze in de zak van grote belangen zitten, of omdat ze geen ambitie of durf hebben om door te bijten, of omdat ze weten onvoldoende middelen te hebben om doelmatig op te treden. En het er daarom maar bij laten zitten net te doen alsof ze optreden. Om het publiek een loer te draaien en hun bestaansrecht te verantwoorden. Op die houding spelen rechts-populisten in. Daar hebben ze geen ongelijk in voorzover het de diagnose betreft.

De vervolgvraag is hoe de diagnose kan doordringen tot de centrumpolitiek -of het centrum van de politiek- en de politiek kan doordringen tot de populisten. Door het pantser van de populistische demagogie heen. Ze hebben elkaar wat te bieden als ze het beste van hun twee werelden weten te combineren. Maar dat gebeurt niet omdat ze concurrenten van elkaar zijn. Daarbij komt dat het bestaansrecht van de populisten is gelegen in de houding zich tegen de politiek af te zetten. En centrumpolitici dienen niet de directe belangen van hun kiezers, maar van belangengroepen door wie ze al dan niet rechtstreeks worden aangestuurd. En ingeperkt.

Het is cynisch om te veronderstellen dat centrumpolitiek en populisme elkaar voorlopig dwars blijven zitten. Met als gevolg dat ze allebei afgeleid worden van dat waar ze zeggen mee bezig te zijn. Kort samengevat, hervorming tegenover reconstructie. Zonder een afdoend antwoord op de vraag te kunnen geven hoe het verder moet kan wel aangegeven worden in welke richting de oplossing gezocht moet worden. In versmelting.

Het klinkt op dit moment wellicht belachelijk door uiteenlopend wereldbeeld, retoriek en visie op de politiek van centrumpolitiek en populisme. Door verder te kijken dan de uiterlijkheden kunnen de energie en diagnose van de populisten hopelijk op middellange termijn gecombineerd worden met het vakmanschap en de oplossingsgerichtheid van de centrumpolitiek. Einddoel is hervorming van de politiek door wederopbouw.

Foto: Wiel van der Randen, ‘Wederopbouw na de Tweede Wereldoorlog’. Westkapelle, 1947. Collectie: Spaarnestad Photo/ Wiel van der Randen.

Advertenties

Opponenten vormen het beeld dat Macron pseudo-socialistisch is. Begrijpen ze echt niet wat centrumpolitiek inhoudt?

Er is niet tegen herschikking van politieke partijen. Dus tegen partijvorming. In Nederland waren er afgelopen jaren initiatieven met onder andere Eddy Terstall, Teun Gautier, Thijs Kleinpaste. Dus wat in Frankrijk gebeurt met ‘En Marche!’ is niet zo uitzonderlijk. Wel opvallend is dat zo’n nieuwe partij zo succesvol is en de nieuwe president levert. Hoe men daar politiek ook over denkt, dat is een bijzondere prestatie.

Bezwaren tegen een partij kunnen divers zijn. Zo waren vele PvdA’ers uitgekeken op hun partij omdat het zich in de praktijk pseudo-religieus opstelde (‘compenserende neutraliteit’) en niet meer gedroeg als een seculiere partij zoals het in 1946 ooit bedoeld was. Logisch is dan dat dat soort critici over partijgrenzen heen contact zoeken met medestanders in andere partijen en een vrijzinnige partij op willen richten.

En zo zijn er vele indelingen en samenklonteringen mogelijk. Denk aan CDA’ers die vinden dat hun partij te weinig christelijk is of aan VVD’ers die vinden dat hun partij te nationalistisch of juist te weinig nationalistisch is. De PVV is vanuit de VVD ontstaan vanwege het standpunt van Geert Wilders over Turkije.

Het is te vroeg om conclusies te trekken over het profiel van ‘En Marche!’. Dat zal pas duidelijk worden bij de samenstelling van de kandidatenlijst voor de parlementsverkiezingen. Het is logisch dat rechtse sociaal-democraten zoals ex-premier Manuel Valls er onderdak vinden. Er zijn echter meer stromingen die in ‘En Marche!’ samenkomen, zoals de centrumalliantie van Jean Arthuis, de blauwe Groenen, gematigde christen-democraten of de Democratische beweging van François Bayrou. Kandidaat-premier in de regering Macron.

Het is dus te vroeg om te concluderen dat ‘En Marche!’ de nieuwe socialistische partij van Frankrijk wordt. Maar het is ook om meerdere redenen onlogisch. Ten eerste omdat er van allerlei kanten vanuit de centrumpolitiek politici overstappen en ‘En Marche!’ naar verwachting geen sociaal-democratisch profiel krijgt. En ten tweede omdat de Europese sociaal-democratie vanwege de spanning tussen globalisme en nationalisme geen antwoord heeft op de uitdagingen van nu. Zie hoe het Britse Labour met Jeremy Corbyn zich onmachtig maakt en goede politici die in een andere partijomgeving goed zouden kunnen functioneren als het ware worden gegijzeld door de gek-linkse Corbyn.

Juist dat -het gevangen zitten tussen tradities en hardliners van een politieke partij- wil Macron vermijden en daarom stapte hij uit de PS. De partij twijfelde onder president Hollande tussen een linkse en rechtse koers, bleef zwalken en kreeg geen smoel. Het zou gek zijn als Macron na een klinkende overwinning vrijwillig in de gevangenis stapt waar hij met berekening en een langetermijnvisie een jaar geleden uit ontsnapte.

Macron en Le Pen volgens Alain Duhamel

Journalist en politiek commentator Alain Duhamel praat voor RTL in oneliners en in zijn analyse in dualismes. Het gaat over beide kandidaten voor het presidentschap, Marine Le Pen en Emmanuel Macron. Aanstaande zondag kiezen de Fransen in de tweede ronde hun president. Macron krijgt van Duhamel punten voor de inhoud en Le Pen voor de vorm. Beroepspoliticus Le Pen zou de betere campaigner zijn en nieuwkomer Macron de betere bestuurder. Le Pen brengt een overtuigend verhaal over een irreële wereld en Macron een aarzelend verhaal over een reële wereld. Le Pen is de demagoog en Macron de pedagoog. Aldus Duhamel.

Het lijkt in een notedop het verschil tussen radicaal-populisten en centrumpolitici. Onwerkelijke vergezichten tegenover het besef van de smalle marges. Terwijl de burgers werkelijke vergezichten willen die het verschil maken. In de campagne proberen beide kandidaten de kiezers wijs te maken dat zij de ideale wereld bieden. Omdat niets de gek meer in vreugde doet leven dan loze beloften klampen velen zich vast aan dromen. Hoe bieden politici hier weerstand aan? Beide kandidaten bestrijden vooral elkaar zonder uit te hoeven leggen hoe hun wereld bereikt gaat worden.

Gevraagd: een aanval op de vleugels vanuit het centrum

De opkomst van Thilo Sarrazin in Duitsland was opvallend. Samen met de opkomst van een Zweedse anti-immigranten partij, de verkiezingswinst van de Vlaamse Bart de Wever en de Nederlandse Geert Wilders valt dit te lezen als protectionisme. Eigenheid en grenzen staan weer centraal. Niet toevallig valt dat samen met de schuldencrisis en de koude douche van het globalisme die voor velen negatieve gevolgen heeft. Gevoed door een burger vol ongenoegen en onzekerheid.

Tevergeefs. Globalisering dendert door, maar roept een steeds sterkere reactie op. Het geloof in de voordelen van de globalisering ligt achter ons, hoewel ze er zijn, maar de globalisering is daarmee niet gestopt. Hoogstens worden de ontwikkelingen vertraagd door protectionisme. Tegelijk leidt de financiële crisis met risico’s voor landen voor lange tijd tot stagnatie. Dat dempt de expansie van de globalisering.

Dit valt te lezen als verrechtsing, maar ook als een time out. De roep om stil te staan bij ontwikkelingen die in een stroomversnelling komen en niet meer te beheersen zijn. Chinezen kopen een Griekse haven, bankiers vervolgen op kosten van de burger hun risicovol spel, Pakistan desintegreert, het Midden Oosten komt in beweging, Hongarije glijdt af naar een eenpartijstaat en het Griekse tekort legt een bom onder het asielbeleid.

De middenweg is de weg. Da’s de kritiek van Thilo Sarrazin zonder verwijzing naar genen en erfelijke factoren. Da’s de niet xenofobe, maar de immigratie-kritische opstelling van Vlaams N-VA voorman Bart de Wever. Da’s Geert Wilders die religiekritiek zou baseren op feiten en niet op overtuiging. Da’s burgemeester Eberhard van der Laan die gaat voor strikte rechtsstatelijkheid, zonder groepen extra te bevoordelen of te benadelen. Na Tariq Ramadan moet bruggenbouwer weer een positieve benaming worden.

Het evenwicht is scheefgegroeid. Tussen leidende en nieuwe cultuur, tussen links en rechts. Om politieke redenen zijn tegenstellingen geschapen die geen tegenstellingen zijn. Van schrik zijn standpunten omgeslagen. Of aangescherpt. Zo was de vakbond 30 jaar geleden tegen instroom van immigranten, maar is het nu tegen de kritiek op instroom van immigranten. Hoe diep is zo’n standpunt gegrond?

Politiek moet zakelijker. Het is aan bestuurders van de middenpartijen om vanuit het centrum van de politiek de geloofwaardigheid terug te veroveren op de extremen. Niet voor niets luidt het gezegde dat een crisis kansen biedt. Ontmoedigend is dat iemand als Van der Laan de hardste strijd in zijn eigen partij voert. Hetzelfde geldt voor het partijbestuur van het CDA dat niet wil hervormen. In het centrum moet de omslag voorbereid worden. Niet aan de uitersten van het politieke spectrum. Maar wie valt het centrum aan?

Foto: Closing the arch, Sydney Harbour Bridge, 1930