Jelle Brandt Corstius licht serie Grensland toe. Over Rusland en grenslanden

Jelle Brandt Corstius is vanaf 6 september met de reisserie Grensland (VPRO) te zien op NPO 2. Hij reist in acht afleveringen door Rusland en zijn grenslanden Moldavië, Letland, Wit-Rusland, Kazachstan en Oekraïne.

In een interview met Han Ceelen in de VPRO Gids verklaart Brandt Corstius dat de annexatie van de Krim in 2014 door de Russische Federatie alles voor hem veranderd heeft: ‘Ik vind het ongelooflijk dat voor het eerste sinds de Tweede Wereldoorlog een Europees land een stuk heeft afgepakt van een ander land. Dat is sinds Sudetenland niet meer gebeurd. Veel mensen reageren daar laconiek op, maar ik ben bang dat dat naïef is. Ik neem het in elk geval heel serieus. Ik was bijvoorbeeld altijd erg anti-Europa, vond het een dictatuur, blabla bla. Dat vind ik nog steeds, maar die bezwaren tellen voor mij nu even minder zwaar dan onze veiligheid’.

De VPRO Gids laat ook de in Nederland wonende Russische journaliste Maria Abramovitch aan het woord die Brandt Corstius hielp bij het maken van Grensland. Zij zegt zeker niet pro-Putin te zijn, maar het evenmin eens te zijn met alles wat de Oekraïense regering doet. Ze hoopt dat de serie Grensland inzichtelijk maakt hoe de standpunten liggen en hoe ingewikkeld onder meer de situatie in Oekraïne is. Volgens haar wordt er in tegenstelling tot bijvoorbeeld Duitsland te weinig over bericht in de Nederlandse media.

Een persoonlijke noot over hoe smal in de praktijk van sociale media het pad van de nuance is en hoe lastig het is om in de veelheid van meningen en aspecten een standpunt te bepalen. Op Twitter is me wegens kritiek door twee journalisten de toegang ontzegd. Door de Nederlandse journalist Wierd Duk die vooral schrijft over Duitsland en door de Amerikaanse journaliste Catherine Fitzpatrick die voor The Interpreter schrijft dat is geaffilieerd aan oligarch Michail Chodorkovski. In haar vrijere werk schrijft Fitzpatrick op haar blog stukken waarin ze bij herhaling Edward Snowden door aangeven van de oud-medewerker van de NSA John Schindler positioneert als een op z’n minst passieve medewerker van het Putin-bewind. Tussen de toegefelijke houding van Duk die leunt naar het Putin-Versteherschap en duidt op de naïviteit waar Brandt Corstius het over heeft en het als mensenrechtenbeleid verklede neoconservatisme en pro-oligarchenstandpunt van Fitzpatrick loopt de lijn van Brandt Corstius en Abramovitch waarin ik me goed kan vinden. Ook in de stellingname: Grensland.

Relatie Kremlin met rechts-nationalisten is geladen en gespannen

De steun die president Putin binnen de Russische Federatie krijgt voor zijn Oekraïne-politiek heet groot te zijn, zo’n 85%. Maar zoals altijd is de werkelijkheid complexer dan het op het eerste gezicht lijkt. Naast de overheidspropaganda in de staatsmedia die praktisch geen ander geluid dan het regeringsstandpunt toelaat.

Eerder had ik met Joke Mizée een meningsverschil over de tegenstand die president Putin van binnenuit ondervindt. Zoals van de nationaal-bolsjevist Aleksander Dugin. Zijn Euroaziatisme is de vierde ideologie en een rechtste buitenboordmotor naast het liberalisme, communisme en fascisme waarmee hij niet alleen de rechts-nationalisten in Europa bewerkt, maar ook nationalisten in Rusland. Is dit loyale oppositie of ronduit openlijk verzet? Nog steeds begrijp ik overigens niet hoe verdedigers van de Oekraïne-politiek van Putin geen afstand nemen van een stroming die hecht samenwerkt met Europese rechts-nationalisten als Marine Le Pen.

De Russische Igor Strelkov die tot 14 augustus commandant van de zelfverklaarde Volksrepubliek Donetsk was en moest opstappen door de dreiging van de Russische overheid dat het haar steun aan de separatisten zou staken als hij z’n post niet verliet is in camouflagekleding te zien op de video die werd opgenomen in het Valaam Klooster op een eiland in het Ladogameer in Karelië bij St. Petersburg. Evenals Aleksandr Dugin met baard. Catherine Fitzpatrick memoreert dat bloggers erop wijzen dat alle hoofdrolspelers van het Novorossiya aanwezig zijn. Een neo-kolonialistisch project van nationaal-bolsjevisten waarvan historici menen dat het fascistische trekken heeft. Dit is historisch revanchisme dat door persoonlijk revanchisme wordt gevoed. Zoals de locatie verduidelijkt speelt de Russisch-orthodoxe kerk een rol in de restauratie van het Russisme.

Dat de belangen van deze politici gelijk oplopen leidt geen twijfel. Met succes appelleert Putin aan hetzelfde nationalisme van de bolsjevisten. Maar er zijn ook verschillen. De echte referentie van president Putin is de restauratie van de Sovjet-Unie -hoewel hij ook terugverwijst naar het historisch Novorossiya– terwijl Dugin en consorten verder teruggaan in de tijd naar een historisch Rusland om dat te restaureren. De reactie hierop van het Oekraïens nationalisme zoals de rechtse partij Svoboda dat verwoordt is een opvallende spiegeling van het Russische rechts-nationalisme. Twee smaken fascisme. Ook vol revanchisme, eigenheid en nationalisme. Vraag is of Putin het aandurft de banden met Dugin en Strelkov door te snijden zoals Hitler dat in 1934 deed met de SA van Ernst Rohm of hij meent genoeg tijd te hebben ze langzaam naar de marge te laten afzakken.