Kunst tussen de actualiteit door. Of actualiteit tussen de kunst door. Met Heleen Waterbolk

Werk van Heleen Waterbolk. Zij maakt tekens, zo zegt ze zelf. Geen gewone beelden. Met een deel uit de mix van Jon Lloyd: Asleep on the night bus. Tekens en geluid roepen door bezwering bezinning op. Of zo kan het werken. Ambient. Het omringt ons. Het brengt ons in de stemming. Het opent het één en sluit het ander af.

Tussen alle analyses over de actualiteit door. Of komt de actualiteit tussen de kunst door? Het is maar hoe je het bekijkt. Of gewend bent te bekijken. Deze keer is dat van ‘de andere kant’ die voor anderen weer de normale kant is. Veel is een kwestie van perspectief. Zo komen we onbewust toch weer uit bij de actualiteit.

Belevingsbus tegen de achtergrond van ‘de oorlog in Azië’. Zinvol?

Een belevingsbus op een Amstelveense basisschool als wapen tegen discriminatie en uitsluiting. Zo wordt de leerlingen een sociale code aangeleerd. ‘Tegen de achtergrond van de oorlog in Azië en ook een beetje in Europa‘, aldus projectleider Edu Dumasy van Wereld Express. Dat klinkt niet al te concreet en zelfs onnodig verhullend. Het is een initiatief van het Indisch Herinneringscentrum in Bronbeek dat met de 12 meter lange trailer door het land toert. Achtergrond is de Indische geschiedenis die niet zozeer dient om het recente verleden inzichtelijk te maken, maar te vertellen dat discriminatie niet mag. Geschiedenis als lifestyle.

Zo’n benadering die aan de oppervlakte blijft toont overeenkomsten met mindfulness. Symptoombestrijding. Paulien Derwort schreef er in de NRC van 31 mei een tegen de mode ingaand artikel over onder de titel ‘Ga toch weg met je mindfulness’: ‘Maar wie alleen leeft in het hier en nu, trekt geen lessen uit het verleden en bekommert zich niet om de toekomst. Als we onze eigen issues al niet onder ogen durven zien, hoe kunnen we dan de grote problemen in onze maatschappij als geheel adresseren? Onze korte termijnvisie en focus op de buitenkant weerhoudt ons van een kritische blik naar binnen. We plakken liever pleisters. Zo creëren we een kudde struisvogels: allemaal staan we met ons hoofd ingegraven helemaal mindful te zijn.’ De beleving in het onderwijs van Nederland, weer eens wat anders dan begripsvorming en kennis van achtergronden.

Oorlog in Oekraïne slaat om in terrorisme. Volgen de media dat?

Een nieuwe escalatie aan het zuidelijk front in Oekraïne. De pro-Russische rebellen beschieten een woonwijk van de strategische belangrijke havenplaats Marioepol met 27 doden tot gevolg. De raketten kwamen uit het Oosten. Dat valt niet langer oorlog of burgeroorlog te noemen vanwege het ontbreken van een militair doel. Het is gewoon terrorisme. De opstelling van de westerse journalistiek om het beestje niet bij de naam te noemen is merkwaardig in deze oorlog. Het staat steeds meer uit het lood met de werkelijkheid. Wanneer is een vrijheidsstrijder een vrijheidsstrijder, een rebel een rebel en een terrorist een terrorist? Wanneer moeten journalisten zich bedienen van het ene of andere begrip? Het lijkt alsof verslaggevers de verandering van de strijd niet tot zich door laten dringen. Of een eenmaal ingenomen begripskader niet meer aan kunnen passen.

Toen het conflict in Oekraïne vorig jaar begon was het correct te praten over rebellen of separatisten. Allerlei ontevredenen verzetten zich tegen de centrale macht in Kiev. Onder wie politiek geïnspireerden, idealisten en criminelen die hun kans schoon zagen met het verjagen van het gezag. Zonder dat ze altijd de eenheidsstaat Oekraïne verwierpen of zich geen Oekraïners zouden voelen. Sindsdien is de rebellie van de opportunisten of ontevredenen door het Kremlin omgevormd tot een beroepsleger dat met ondersteuning van onderdelen van het Russische leger die de ruggengraat vormen in dienst van Rusland opereert. Losse elementen en criminelen worden tot de orde geroepen, teruggestuurd naar Rusland of geëlimineerd. Separatisme is niet langer de focus omdat Rusland het gebied niet wil inlijven, en het besef bestaat dat het niet op eigen benen kan staan.

De door de ‘pro-Russische rebellen’ gepleegde aanslagen van de laatste weken op de bus in Volnovakha, de trolleybus in Donetsk en deze raketaanval in Marioepol zijn het begin van een nieuwe escalatie. Rusland is niet te stoppen en wordt ook niet gestopt omdat president Putin door het bezit van nucleaire wapens vooraf weet dat hij altijd een tandje meer meer kan escaleren dan Oekraïne. Dat in 1994 bij ondertekening van het Boedapester Memorandum haar nucleair arsenaal inleverde en toen de garantie van de VS, Rusland en het VK kreeg van soevereiniteit en territoriale integriteit. Niet dus. Die fout betalen de burgers van Oekraïne nu duur. Hun aarde wordt verschroeid zonder dat er nog iets tegen te doen valt. Verandert dat straks als de bommen op Riga, Tallinn, Vilnius of Berlijn vallen? We zullen zien hoe westerse journalisten dan schrijven.

Foto: Tweet van Olaf Koens, 24 januari 2015.

Westen moet Russische invasie Oekraïne coherent beantwoorden

In Donetsk wordt een bij het vliegveld gevangengenomen Oekraïense krijgsgevangene naar de plaats van een granaataanval op een trolleybus gebracht waarbij vanochtend 13 doden vielen, door de bevolking geslagen en weggevoerd in een nieuwe auto met een Russisch nummerbord. De OVSE onderzoekt het incident, mogelijk is het door separatisten met een zogenaamde motodrom uitgevoerd. Dat de bus door de autoriteiten na korte tijd van de plek is verwijderd zonder grondig onderzoek wijst op het vernietigen van forensisch bewijs.

Een redactioneel van de Washington Post ziet het ongenoegen met Rusland als meer dan een hobbel in de weg. Het bespeurt met name in de te welwillende opstelling van de buitenlandcoördinator van de EU, de Italiaanse Federica Mogherini een storende factor. De WP pleit voor een beter doordachte Oekraïne-strategie, een sterkere betrokkenheid van EU en VS bij de Oekraïense regering en het afstappen van het idee dat met het Rusland van Putin een constructief gesprek te voeren valt. Westerse leiders moeten eens goed het besef tot zich door laten dringen waarvoor ze staan om een keuze te maken en die vervolgens coherent uit te voeren.

Tot nu toe weigeren Westerse landen om Oekraïne defensieve wapens te leveren tegen het Russische leger dat delen van het land heeft bezet. Rusland dat afgelopen september de overeenkomst van Minsk en het vervolg van 19 september heeft ondertekend wat inhoudt dat het de Oekraïense grenzen gegarandeert en huurlingen en/of militairen terugtrekt komt deze overeenkomst niet na. Op 27 maart 2014 nam een meerderheid in de Algemene Vergadering van de VN resolutie 68/262 aan die de ‘territoriale integriteit’ van Oekraïne erkent en de annexatie door Rusland van de Krim en het zogenaamde Krim-referendum  als onrechtmatig veroordeelt.

De bewijzen van militaire Russische aanwezigheid in Oost-Oekraïne zijn zo overweldigend dat de leiders van de VS en de Europese landen niet langer net kunnen doen alsof Rusland niet langdurig en grootschalig in Oekraïne intervenieert. Door weg te kijken verliezen ze hun geloofwaardigheid. Daarbij komt het menselijk leed dat vooral veroorzaakt wordt door de separatisten die alleen oorlogstaal kennen en onderhand op een onaanvaardbare manier de burgerbevolking terroriseren met lukraak afschieten van granaten. Rusland moet door de VS en EU nog krachtiger onder druk gezet worden om de wapenstilstand te respecteren en met huurlingen en militaire troepen Oekraïne te verlaten. Alle partijen in het conflict zeggen dat een militaire oplossing niet de oplossing kan brengen, maar als de politiek keer op keer faalt dan resteren er weinig opties.

Waarom maken Russen deel uit van OVSE-missie in Oekraïne?

Aldus het dagrapport van de OVSE ‘Special Monitoring Mission (SMM) to Ukraine’ van 19 januari 2015. ‘DPR’ staat voor Volksrepubliek Donetsk, dat door de separatisten wordt gecontroleerd. Het verslag geeft aan dat Russische en Oekraïense vertegenwoordigers erkennen dat een aanslag in Debaltseve waarbij drie burgers om het leven kwamen met GRAD-raketten is uitgevoerd vanaf het door de separatisten gecontroleerde Horlivka. Zonder militair doel en met een schootsveld van een vierkante kilometer valt het op te vatten als een terroristische aanslag. Dit komt bovenop het incident met de bus in Volnovakha waarbij 12 burgers met Russische GRAD-raketten vanuit het door separatisten gecontroleerde Dokuchajevsk werden gedood.

De rol van vertegenwoordigers van het Russische leger bij de SMM voor Oekraïne is merkwaardig. Want het is tegenstrijdig dat volgens zeggen van de Oekraïense regering nu zo’n 8500 reguliere Russische militairen in Oekraïne opereren en tegelijk een vertegenwoordiger van datzelfde leger toezicht moet houden op handelingen waaraan onderdelen van dat Russische leger deelnemen. Het zou logischer zijn als dat toezicht door neutrale landen zou worden uitgevoerd. De aanwezigheid van de Russische vertegenwoordigers tast de geloofwaardigheid van de OVSE-missie aan en leidt in Oekraïne tot een verminderde acceptatie ervan. Het Kremlin ontkent trouwens dat het Russische leger officieel in Oekraïne opereert.

Rusland speelt een dubbelspel, van geven en nemen, van vertragen en ontkennen, van het ene zeggen en het andere doen. Dit schimmenspel volgen andere betrokkenen ook en is typisch voor deze oorlog. Het antwoord van Oekraïne dat een leger -en een overheid- uit het niets moet opbouwen is voorzichtig verzet tegen de separatisten en de Russen, en militaire steun van landen die niet genoemd willen worden. Het antwoord van het Westen is militaire terughoudendheid en politieke en economische isolatie van Rusland. De schizofrenie van een oorlog waar vijanden elkaar gas (Rusland), elektriciteit en water (Krim door Oekraïne) of zelfs wapens verkopen wordt het best gesymboliseerd door deze OVSE-missie waar Rusland tegelijk vriend en vijand is.

Foto: Schermafbeelding van het dagrapport van 19 januari 2015 van de OVSE ‘Special Monitoring Mission (SMM) to Ukraine’.

Je suis Volnovakha. Westerse media houden afstand

Oekraïners proberen niet alleen economisch en politiek aan te haken bij West-Europa, maar ook publicitair. Het ‘Je suis Charlie’ wordt hun ‘Je suis Volnovakha’ in de hoop dat het als een tweede MH17 herkend wordt door de publieke opinie in Europa. De kwestie gaat om de grove beschieting van het Buhas checkpoint dat een minibus in Volnovakha in de regio Donetsk met een voltreffer raakte. Volgens informatie van Dmitry Tymchuk vanuit het door pro-Russen gecontroleerde Dokuchajevsk. De OVSE bevestigt in een dagrapport dat het om GRAD-raketten ging. Er vielen tot nu toe 12 doden bij. Evenveel als bij de aanslag op Charlie Hebdo in Parijs.

De Russische propaganda probeert onzekerheid te zaaien. Maar lukt daar steeds minder goed in. Een van de dwaalsporen is dat het zou niet om GRAD-raketten gaan, maar om door Oekraïne geactiveerde mijnen. Of door onder een valse naam een pro-Russische actrice te presenteren die in de bus gezeten zou hebben en verklaart dat het om een lokale beschieting zou gaan. Maar vergeefs, die waarheid wordt ontmaskerd. Wie deze vermenging van feit en verzinsel ziet vraagt zich vooral af waarom deze propaganda zo dom is om de conclusie van de OVSE-missie tegen te spreken. Hoopt het op een publiek dat door de bomen het bos niet meer ziet? Voor Rusland geldt: daar is elk tegengeluid gesmoord dus maakt het niet uit wat er gezegd wordt.

Wie de westerse media heeft gevolgd sinds deze beschieting van de bus op 13 januari weet dat journalisten  zich identificeren met het leed van Charlie Hebdo in Parijs. Daarna verslag doen van de doden in Verviers en de dreigingen in hun hoofdsteden. Voor doden door terroristen in Nigeria, Syrië, Pakistan of het Europese Volnovaha weten deze media zich minder te interesseren. Oekraïners proberen hun leed te agenderen door aandacht te vragen. Voorlopig vergeefs. Begint het andere leed op nieuwsredacties in Amsterdam, Londen, New York of Berlijn pas bij 50 doden? Daar wordt aan gewerkt, naar schatting zijn er nu zo’n 7000  Russische militairen in Oost-Oekraïne en vallen er elke dag burgerslachtoffers. Zonder dat westerse media er nog veel aandacht aan besteden. Voor media geldt dat je in het frame moet passen. Anders kun je het vergeten.

Foto: Je suis Volnovaha.

India, Nirbhaya, creativiteit en Raj Shetye: The Wrong Turn

De afgelopen dagen was er veel verontwaardiging op sociale media. De Indiase modefotograaf Raj Shetye nam de verkeerde afslag en zag zich gedwongen een fotoserie van behance.net te verwijderen. In een reportage had hij de groepsverkrachting van een 23-jarige studente in de bus in New Delhi uit 2012 na laten spelen door modellen. Hoewel hij ontkende dat er een verband was. Nirbhaya wordt het in India genoemd, het pseudoniem dat de onbevreesde studente (fearless) als geuzennaam kreeg. Zij overleefde het incident niet.

Op BuzzFeed probeerde Raj Shetye het tij nog te keren, maar bijna niemand pikte z’n uitleg dat de fotoshoot niks met Nirbhaya te maken had. De overeenkomsten waren te opzichtig. Smakeloos? Nirbhaya is niet per definitie een onderwerp dat niet gebruikt mag worden voor protesten of creatieve uitingen. Zoals een sociaal experiment of theaterstuk. Maar dan moet het er wel in lijn mee zijn, en er niet haaks op staan. Dat was Raj Shetye tot zijn eigen schande uit het oog verloren. Niet elk onderwerp kan iemand zich zomaar toe-eigenen.

Campagne probeert van ‘jihad’ een positief woord te maken

Er is in de VS een woordenstrijd ontstaan over het begrip ‘jihad‘. Dit naar aanleiding van een campagne op bussen door CAIR, de Council on American-Islamic Relations. Het probeert het begrip ‘jihad‘ te ‘rebranden’ van een negatief in een positief begrip. Betekent het een heilige oorlog of gewoon een strijd? Bijvoorbeeld om fit te blijven of vriendschap te sluiten. Het is een strijd om het zich toeëigenen van islamitische begrippen.

Kan de marketing van een ‘produkt’ slagen dat voor een meerderheid het tegendeel betekent van wat de campagne suggereert? Aangejaagd door fundamentalistische moslims die met veel media-aandacht voor de heilige oorlog gaan. CAIR voert een lastige strijd over de beeldvorming in de islam. Niet in het minst omdat het geen invloed heeft op het negatieve nieuws uit islamlanden dat het goede nieuws overvleugelt. Zoals de greep naar de macht van de islamisten in Egypte en de strijd op leven en dood tussen soennieten en sjiieten. Wellicht kan het werken om de verdraagzaamheid tussen bevolkingsgroepen in de VS te vergroten, maar succesvolle ‘rebranding’ van begrippen als jihad of islam? Is het produkt ‘islam’ wel betrouwbaar genoeg?

Foto: Campagne van CAIR presenteert jihad als een strijd om fitness

Felle reacties op molestatie actrice Momoko in Indiase Manipur

De Nationalist Socialist Council of Nagaland (NSCN) is een extremistische afscheidingsbeweging in Noord-Oost India. NSCN-kaderlid Luitenant-Kolonel ‘Livingstone Anal‘ viel tijdens een muziekvoorstelling in de aan Birma grenzende deelstaat Manipur de populaire actrice Momoko Khangembam aan. Acteurs die tussenbeide kwamen werden door de NSCN beschoten. Mensenrechten- en vrouwenbewegingen hebben de actie van de NSCN veroordeeld. Aanwezige staatspolitie kwam niet tussenbeide en wordt ervan verdacht de NSCN te steunen. In reactie zijn acteurs in staking gegaan. Video-journalist TH Nanao die het protest wilde vastliggen is door politiekogels om het leven gekomen. De noodtoestand is in delen van hoofdstad Imphal uitgeroepen.

In India vechten vrouwen voor hun rechten. In Delhi worden de rellen tegen het groot aantal verkrachtingen en het lakse optreden door de overheid om er iets aan te doen steeds gewelddadiger. Directe aanleiding is de recente groepsverkrachting en mishandeling van een 23-jarige studente in een bus.

Foto: Demonstranten blokkeren een weg in Imphal,  Manipur

Groepsverkrachting bus Delhi: valse tranen in Indiase parlement

Openbaar vervoer in de hoofdstad van India New Delhi is een horror. Een 23-jarige studente geneeskunde die met een vriend een bioscoop had bezocht werd op de weg terug in de bus door zes of zeven mannen verkracht. Inclusief de chauffeur. Het meisje werd niet alleen meermalen verkracht, maar ook drie kwartier met een ijzeren staaf geslagen en uiteindelijk uit de rijdende bus gegooid. Nu vecht ze voor haar leven.

De Indiase politiek is in rep en roer. Waarom? Want verkrachtingen zijn aan de orde van de dag. In 2011 waren er in 572 geregistreerde verkrachtingen in New Delhi. Mensenrechtengroepen vragen zich af wat de regering doet. De overheid treedt onvoldoende op. Niet bij het opnemen van de aangifte, de surveillance of het oppakken en bestraffen van de daders. India kijkt even in de spiegel en kan niet tevreden met zichzelf zijn.

Het slappe overheidsoptreden heeft met sociale ongelijkheid en het kastenstelsel te maken. Opvallend wordt dat in alle publiciteit niet genoemd. Die maatschappelijke ongelijkheid is waarschijnlijk een groter taboe dan verkrachting. En wordt ondanks de openheid toegedekt. In elk geval is het voor vrouwen in India lastig om hun recht te halen. Zoals de verschrikkelijke verkrachting van het 23-jarige meisje aantoont. Inmiddels zijn de chauffeur en enkele daders vastgezet. India schaamt zich en gaat over tot de orde van de dag. Of de nacht.

Foto: Protest tegen verkrachting in New Delhi.