Vandaag dient voor de rechtbank Den Haag de zaak Burgers tegen Plasterk. ‘De coalitie Burgers tegen Plasterk verzet zich tegen dit ‘witwassen’ van gegevens en eist dat de Staat stopt met het gebruiken van gegevens die niet in overeenstemming met het Nederlandse recht zijn verkregen. Daarnaast eist de coalitie dat burgers wier gegevens onrechtmatig zijn verkregen en/of gebruikt, daarover worden geïnformeerd.’ Aldus deze coalitie van bezorgde burgers en maatschappelijke organisaties. Hier een twitterverslag van advocatenbureau Brandeis.
ThePostOnline noemt het een schande. Schokkend. Een mededeling in de Gemeenschappelijke Meldkamer te Utrecht ondersteunt het. Binnenlandse Zaken heeft ‘álle beveiligingsafdelingen van álle ministeries’ voor onderzoeksjournalist Brenno de Winter gewaarschuwd: ‘Hij probeert met gebruikmaking van niet correcte identiteitspapieren terreinen en of gebouwen binnen te komen.’ Het blijkt dat De Winter op een zwarte lijst stond, daar vorige week na vragen van D66 ‘een soort excuus’ voor kreeg, maar nu zoals uit dit voorbeeld blijkt nog steeds wordt aangemerkt als iemand om voor te waarschuwen. Het moet in de ogen van de overheid niet gekker worden. De Winter doet kritisch zijn werk. En da’s link. D66’er Gerard Schouw heeft kamervragen gesteld aan de ministers Plasterk en Opstelten. ThePostOnLinesluit in een vervolgstuk niet uit dat Brenno de Winter aangifte doet tegen de Nationale Politie of een civiele zaak begint. Het spreekt van ‘Brennogate’.
Foto: Aandachtsvestiging Brenno de Winter in Gemeenschappelijke Meldkamer Utrecht, 11 maart 2014.
Brenno de Winter geeft CBP-voorzitter Jacob Kohnstamm op nu.nl in twee stukken ruimte om zich kritisch uit te laten over de NSA en aantasting van de privacy. In ‘Nederland kan NSA niet alleen te lijf‘ wordt uitgelegd dat Kohnstamm zich ermee bemoeit: ‘Hoewel de inlichtingen- en veiligheidsdiensten in eerste instantie niet tot zijn werkterrein horen, vindt hij dat dat in het geval van de NSA-kwestie wel zou moeten‘. Omdat het CBP de waakhond is voor de bescherming van persoonsgegevens is dit een logische uitbreiding van het werkterrein: ‘De privacy van burgers is wel degelijk in het geding is. Wij hebben ons er daarom mee te bemoeien.’
Maar deze bemoeienis kan ook opgevat worden als kritiek op anderen die zich niet sterk maken voor het belang van de burger. Dat betreft de toezichthouder op de inlichtingendiensten CTIVD en de bewindslieden op de ministeries van Justitie en Binnenlandse zaken die te weinig afstand nemen van de spionagepraktijken.
Kohnstamm spreekt zich vanuit zijn rol als toezichthouder uit zoals geen enkele Nederlandse overheidsdienst, toezichthouder of kabinetslid tot nu toe deed. Premier Rutte zwijgt, minister Plasterk beweegt zich met vallen en opstaan door het dossier en spreekt zich voortdurend tegen, en minister Opstelten vraagt om vertrouwen, maar zet steevast Veiligheid boven Justitie. Kohnstamms kritiek is nodig. Een half jaar na het begin van de onthullingen van Snowden is het onderhand de hoogste tijd dat de uitvoerende macht enig teken van urgentie afgeeft. Dat ontbreekt tot nu toe. Er dient iets of iemand te zijn om het ongenoegen dat in de samenleving leeft over de massale spionage door geheime diensten te kanaliseren en om te buigen tot opbouwende kritiek.
D66’er Kohnstamm kijkt als voorzitter van de zogenaamde Artikel29-werkgroep die de verzamelde Europese privacytoezichthouders bundelt verder dan Nederland. Hij pleit voor Europese eenheid om de VS het hoofd te bieden en onderstreept dat in het interview met Brenno de Winter: ‘De overheersing van het Amerikaanse bedrijfsleven is zo groot dat privacywetgeving in heel Europa nodig is om daar zoveel mogelijk een beperking in aan te brengen.’ Kohnstamm geeft fijnzinnig aan waarom de spionage ontspoord is en niet doelmatig meer kan zijn: ‘Het grote probleem van veiligheidsdiensten is dat er zo ontzettend weinig terroristen zijn en dat je dus relatief gesproken meer informatie moet verzamelen dan je lief is.‘ Kritiek over de sector zelf is welkom.
In een ander stuk ‘CBP kritisch over oprekken rechten inlichtingendiensten‘laakt Kohnstamm de commissie-Dessens die naar zijn idee te weinig afstand neemt tot de inlichtingendiensten: ‘Je moet een grote afstand houden tot degene op wie je toezicht houdt. In het rapport lijkt dit teveel bijeen te komen.’ Kohnstamm vindt het een goed principe dat nut en noodzaak van spionage moeten worden aangetoond. Maar in praktijk wordt dat soms vergeten. Naar zijn idee krijgt het rapport dat lek niet boven water: Mijn grote kritiek op het rapport is nu: gaat het om ongerichte kabelgebonden interceptie of gaat het om met zoektermen persoonlijke gegevens onderscheppen? Daar word ik niet wijzer van uit het rapport.‘ Word vervolgd, hopelijk met debat.
Een video van de Britse producent David Puttnam. Of liever gezegd oud nieuw in een kader gezet. Hij maakt een vergelijking tussen de autosnelwegen van 1960 en de digitale snelweg van vandaag. Moraal: de digitale snelweg moet voorbereid worden zoals de autosnelwegen 60 jaar geleden. Gebeurt dat voldoende? EU-commissaris voor ICT en Telecom en Neelie Kroes merkt op haar blog op dat ze onlangs het belang van de digitale snelweg voor de economie met Puttnam besprak. Hij is ook de Ierse digitale ambassadeur.
Weet u wat digitale ambassadeurs van de EU zijn? Er zijn er 25, elk land heeft er een. Weet u wie de digitale ambassadeur van Nederland is? U zou zeker vermoeden iemand van deze tijd met kennis van zaken, zoals Dirk Poot, Danny Mekić of Brenno de Winter? Nee, de 69-jarige Tineke Netelenbos. Ze is voorzitter van het publiekprivate programma ‘Digivaardig & Digiveilig‘. In het Nederlandse publieke debat over digitale veiligheid en burgerrechten speelt Tineke Netelenbos geen enkele rol. Haar fletse profiel als digitale ambassadeur is opvallend. Komt het omdat ze werkt voor een organisatie die de burger als consument beschouwt en niet als een politieke burger die voor zichzelf opkomt en meebeslist over de eigen samenleving? Erg old school.
De controlestaat. Tja, wat is dat? Wat zijn de kenmerken ervan? Ik vat er een paar samen: beperking van de burgerrechten (einde aan privacy), manipulatie en annexatie van de media, usurpatie van de macht door de staat, hechte samenwerking tussen overheid en bedrijfsleven, militarisering van de samenleving, uitschakeling van toezicht en controle op de staatsmacht. Enfin, 1984 in werking, maar door toepassing van techniek nog erger. Een voorbeeld is het geintegreerde camerasysteem TrapWire dat aan de hand van gezichtsherkenning in Amerikaanse en enkele Europese steden geinstalleerd is. Het volgt u en mij door de stad zonder dat we weten.
Kunnen we de controlestaat tegengaan? In augustus 2012 schreef ik: ‘Macht en tegenmacht komen steeds meer lijnrecht tegenover elkaar te staan. Niet alleen op internet, maar ook op straat. Alleen niet in de gevestigde media en de politiek. De samenwerking tussen bedrijfsleven en overheid is niet nieuw, maar neemt in de VS steeds grotere vorm aan. Nog eens versterkt door de technische mogelijkheden van toezicht op burgers in hun leefomgeving. De controle op de macht komt steeds meer op afstand te staan. De uitdaging voor burgers, activisten en kritische politieke partijen is om dat tegen te gaan.‘ Zijn we nu wijzer geworden?
Welke vorm moet die uitdaging krijgen? En zijn de uitdagers in staat om een zich ontwikkelend proces te keren? Dat als het ware vanaf een bepaalde kritische massa zichzelf gaat sturen en vanaf dat punt niet meer onomkeerbaar is. Voor de duidelijkheid, Europa loopt daarin achter op de VS. Een geluk bij een ongeluk voor Nederland. Bewustwording daarover kan voor Nederland de redding betekenen. De makkelijke en slecht doordachte maatregelen van minister Opstelten en staatssecretaris Teeven die vanuit hun generatie van de wederopbouw (1945-1960) zweren bij techniek en niet bij de mens kunnen nog de pas afgesneden worden.
Vanwege bovenstaande overwegingen ben ik een jaar geleden lid geworden van de Piratenpartij. Gelukkig sta ik daarin niet alleen, binnen en buiten de partij. De zorgen die ik heb worden door velen verwoord en gedeeld. Soms werken zichtbaarheid en herhaling van de herkenning als motivatie. Daarnaast zijn er vele organisaties zoals Bits of Freedom, kritische internetjournalisten (Brenno de Winter), Anonymous, kritische bloggers, Occupy, het CBP van Jacob Kohnstamm die hun vinger aan de pols houden. Alleen de gevestigde media en politiek laten het zo goed als afweten. Hoewel D66 soms goed kan anticiperen. De kritiek komt uit de marge.
Een voorwaarde om de opbouw van de controlestaat te counteren is dat burgers actief worden. Daarin heeft Julian Assange sinds 2010 een beslissende rol gespeeld. Reden waarom de VS hem in het geheim in staat van beschuldiging hebben gesteld, en via Zweden willen criminaliseren. Juist omdat Assange het geheime verkeer van de Amerikanen las en hun intenties doorzag kon-ie tijdig naar de Ecuadoriaanse ambassade in Londen vluchten. Analoog aan de vraag van Stalin hoeveel divisies het Vaticaan heeft is de vraag van vandaag hoeveel divisies WikiLeaks waard is. Meer dan Obama wil toegeven. Dus laat ieder op de eigen, individuele manier de middelen en de omgeving kiezen om de samenleving die ons lief is veilig te stellen. De zijlijn is te ver weg.
Foto: Tekst uit 1938 van president Franklin Delano Roosevelt in zijn boodschap aan het congres.
De inperking van de burgerrechten is het probleem van onze tijd. De curve van vrijheid voor de burger is over zijn hoogtepunt heen. In de VS is het nu al staande praktijk dat alle te traceren communicatie van elke burger wordt opgeslagen. Bij verdenking wordt betreffende file dan naar boven gehaald. En ligt de verdachte onder de loep. Zonder kennisgeving en informatie over het onderzoek. En zonder beroepsmogelijkheid. Daarom kan niemand enthousiast zijn over president Obama die de burgerrechten inperkt. Ondanks zijn progressieve sociaal-economische politiek. Des te meer omdat-ie wettelijk de rode loper voor een radicale opvolger uitrolt.
Omdat de Amerikanen in de opbouw van de controlestaat een paar jaar voorlopen op Nederland beseft de Nederlandse politiek nog onvoldoende de risico’s. Of bagatelliseert ze moedwillig. Dat blijkt uit de argeloze houding over het EPD dat door het Amerikaanse bedrijf CSC mag blijven worden ontwikkeld. Maar onder de Patriot Act hebben Amerikaanse bedrijven de plicht om desgevraagd informatie aan hun overheid af te staan. Nederlandse bewindslieden zonder besef van urgentie en kennis van zaken wimpelen alle bezwaren weg. Digitale waakhonden zoals het CBP zijn uitgekleed, hebben nauwelijks macht en kunnen niet blaffen.
De bedreiging is zo groot omdat bedrijfsleven en overheden nauw samenwerken. Feitelijk is digitale privacy voor iedereen die gebruikt maakt van bedrijven als Google al een gepasseerd station. De combinatie die zich nu voordoet is explosief: de macht van de inperking en de onmacht van het toezicht. Hoogste tijd dat de tegenbeweging aan macht wint. Niet omdat deze zo verstandig, eensgezind en tactisch opereert, maar omdat het nog het enige tegenwicht vanuit het volk vormt tegen de staatsmacht die van jaar tot jaar toeneemt.
In Den Bosch is de lijsttrekker van 50Plus Henk Krol vandaag door de rechter veroordeeld voor het hacken van een medisch systeem tot een boete van 750 euro. ‘Elke inbreuk op een computersysteem is strafbaar‘, stelde de rechter volgens Brenno de Winter voor Nu.nl. Krol wordt als ‘ethische hacker’ erkend, maar zou te snel met de gegevens naar een journalist zijn gestapt. Een oordeel dat vragen oproept. Heeft een rechter bij een lokale rechtbank voldoende zicht op de mate van inbreuk op computersystemen? En hoe verhoudt zich dat tot een politicus die een beveilingslek wil melden? Krol is verbaasd over de uitspraak en denkt na over hoger beroep.
Foto: Henk Krol hoort uitspraak van de rechter. Den Bosch, 15 februari 2013.
Gisteravond is op internet ‘Panopticon – De online docu over jouw privacy‘ van Peter Vlemmix in première gegaan. Hier te zien. De maker vraagt zich af waarom Nederlanders voor de bescherming van hun privacy zo vertrouwen op hun overheid. Privacy wordt in snel tempo ingeperkt. Op straat, de snelweg, het internet, het patiëntendossier, de wietpas en het openbaar vervoer. Zelfs door kleding die digitaal gevolgd wordt.
In Duitsland neemt de bevolking door de geschiedenis met de Nazi- en Stasi-dictatuur een veel kritischer houding aan als het om de individuele levenssfeer gaat. Gezagsgetrouwe Nederlanders vertrouwen op de geruststellende woorden van hun regenten. Burgers nemen het techno-optimisme van hun bestuurders over. Veelzeggend is dat Vlemmix geen Nederlandse politieke oppositie raadpleegt. Piratenpartij en GroenLinks die het meest opkomen voor de privacy van de burger hebben het slecht gedaan bij de verkiezingen. Op enkele wetenschappers en journalisten als Brenno de Winter na is kritiek op inperking van de privacy non-existent.
Vlemmix schetst een schrikwekkend beeld van onze toekomst. In zekere zin haalt-ie op het einde zijn eigen onheilsscenario onderuit door te stellen dat regeren altijd het in bezit nemen door de overheid is van ruimte die haar niet toebehoort. Ten koste van burger en samenleving. Ook is het de vraag of privacy door de macht van het bedrijfsleven al niet lang dood is. Hoe dan ook is het idee ontluisterend dat Nederland geen openbaar debat kent over privacy en (digitale) burgerrechten. Dat zou anders moeten. Bewustwording is de eerste voorwaarde voor verandering. Aan het bedrijfsleven en de overheid kan de burger het niet langer overlaten.
Journalist Brenno de Winter gebruikt sinds januari als legitimatiebewijs een ‘Lichtbildausweis‘ om te testen hoe de beveiliging is. Het is een niet ambtelijk identiteitsbewijs. Hij kwam overal binnen. De Duitse digitale burgerrechtenbeweging FoeBuD biedt een ‘Lichtbildausweis voor 15 euro aan onder het mom ‘wat is er mooier dan het creëren van een (niet-officiële) pasfoto die precies de gegevens bevat die u bereid bent te onthullen. Of misschien wilt u een compleet andere identiteit? Met onze paspoorten kunt u iets leuks uitzoeken’. Een Duits protest met een knipoog wordt in Nederland door de instanties niet begrepen.
De Winter toont aan dat identiteitsbewijzen slecht gecontroleerd worden. Instanties weten niet wat een officieel ambtelijk legitimatiebewijs is. Hij had er journalistieke bedoelingen mee. Maar het misbruik ligt op de loer als identiteit een handelsartikel wordt en burgers elkaars identiteit kunnen aannemen. De Winter toont aan dat de veiligheidsdiensten door surveillance op straat, aftappen van telefoons en ongericht afluisteren van internet de privacy van de burger inperken, maar de voordeur wijd open laten staan voor kwaadwillenden. Dat roept de vraag op waarmee de veiligheidsdiensten bezig zijn en wat hun uiteindelijke doel is bij het volgen van de burger. De Winter heeft het failliet van het huidige privacy- en veiligheidsbeleid van de overheden doelmatig aan de kaak gesteld. Dit vraagt om een fundamenteel debat over veiligheid en privacy.
Pierre Heijnen van de PvdA stelde gisteren kamervragen onder de veelzeggende titel ‘Het bericht dat het demissionaire kabinet het openbaar bestuur minder openbaar wil maken‘. Hij wijst hiermee naar minister van Binnenlandse Zaken Liesbeth Spies (CDA) die in navolging van haar voorganger Piet Hein Donner (CDA) de Wet Openbaarheid Bestuur (WOB) wil inperken. De ministers doen dat op een regenteske en betuttelende wijze die niet meer van deze tijd is. Vlak voor het zomerreces presenteerde het nu teruggetreden GroenLinks-kamerlid Mariko Peters een initiatiefwetvoorstel onder de naam De Nieuwe WOB om de WOB te moderniseren.
Mariko Peters verwacht dat er in de nieuwe Tweede Kamer een meerderheid is voor een nieuwe WOB die afrekent met de gesloten bestuurscultuur die beide CDA-ministers verdedigen. Ze ziet een coalitie voor meer openheid van PvdA, GroenLinks, D66, SP en de PVV die elk op hun specifieke manier anti-establishment zijn. Ook kleinere partijen als PvdD en de Piratenpartij zijn voor een meer transparante overheid. In een reportage van EenVandaag over de WOB en een transparante overheid staan voorstanders Brenno de Winter en de Noorse journalist Idar Krogstad tegenover landsadvocaat Eric Daalder die op de rem van de openbaarheid staat.
Het Noorse voorbeeld van een open samenleving leert dat een overheid pas openbaar kan zijn als de digitale stukken goed ontsloten worden in een goed register. Als dat register ontbreekt wordt openbaarheid van bestuur lastig. Dit roept nieuwe vragen op over het herhaaldelijk mislukken van automatiseringsprojecten bij Nederlandse overheden. Komt die mislukking en verspilling ook voort uit een gesloten bestuurscultuur? In dat geval dient de WOB nog breder geïnterpreteerd te worden dan Mariko Peters met haar initiatief al voorstelde.
In het conceptverkiezingsprogramma draagt de PvdA in hoofdstuk 5 haar ‘keuzes voor een veilig Nederland’ aan. Het gaat om veilige buurten voor de man of vrouw in de straat en het aanpakken van daders. De ervaring van partijleider Diederik Samson als straatcoach klinkt erin door. Het vierde onderdeel ‘Digitale veiligheid en privacy’ hangt er verloren bij. Het had ook in hoofdstuk 11 ‘keuzes voor democratie en bestuur’ gepast dat begint met ‘Vrijheid betekent dat wij in ons privédomein ongestoord kunnen doen wat we willen en kunnen.’
De benadering van privacy en veiligheid als verlengde van sociaal-economische factoren past in de traditie van de sociaal-democratie. Maar oogt achterhaald. Zo wordt de PvdA ingehaald door het initiatief van Mariko Peters van GroenLinks over een transparante overheid. En door een toepassing van Vinca Kruk, Jonas Staal en Daniel van der Velden dat hierop aansluit om een online platform op het kruispunt van sociale media en WikiLeaks te vormen met Nulpunt: nieuw sociaal platform. De Piratenpartij gaat ook verder dan de PvdA met kernpunten over transparant bestuur, burgerrechten en bescherming van de digitale omgeving, maar moet eveneens oppassen niet ingehaald te worden door 0. Het kan het beter politiek adopteren in haar programma.
De PvdA wil niet alle wet- en regelgeving terugdraaien die de privacy van burgers inperkt, maar alleen de ‘vergaande’ inperking ervan. Da’s een verouderd standpunt. De PvdA zou beter met iets nieuws komen.
Foto: Schermafbeelding van onderdeel ‘Digitale veiligheid en privacy’ uit het conceptverkiezingsprogramma PvdA, juni 2012
George Knight 