Sluiting Museum Oud Amelisweerd is tragiek van een aangekondigde dood

Het doek lijkt nu echt definitief gevallen voor het Museum Oud Amelisweerd (MOA) in Bunnik. De gemeente Utrecht geeft ondanks het advies in mei 2016 van de Advies Commissie Cultuurnota over de periode 2017-2020 geen jaarlijkse subside van 75.000 euro. Dat advies was overigens niet onverdeeld positief en wees op de zwakke plek: de financiële positie en onderbouwing: ‘Maar ze concludeert tevens dat de begroting weinig transparant is, zeker op het punt van de voorwaarden die gesteld zijn bij diverse geldstromen en hoe de diverse gelden besteed worden. Ze beveelt het museum aan om hierin meer inzicht te verschaffen. Aldus adviseert de commissie positief over de aanvraag met het verzoek aan het MOA om een nieuwe begroting in te dienen waarin ook de besteding van de bij de gemeente aangevraagde subsidiegelden wordt verantwoord.’

Maar een Adviescomissie Cultuur heeft geen rekening te houden met gemaakte afspraken. Het was een noodgreep van het MOA om de aanvraag in te dienen waarvan het op voorhand wist dat die niet toegekend kon worden. Want bestuur en directie wisten dat het Utrechtse gemeentebestuur de raad in verhitte debatten had toegezegd dat er geen cent exploitatiesubsidie van de gemeente Utrecht naar het MOA zou gaan.

Insiders wisten dat het MOA onder de verkeerde voorwaarden opereerde vanwege de zwakke financiële basis en de hoge kosten van exploitatie in een rijksmonument. Het was niet de vraag of het MOA zou omvallen, maar wanneer dit zou zijn. Museumdirecteur Paul van Vlijmen voorspelde in 2012 dat het MOA een fiasco zou worden: ‘Ik zou bedrijfsmatig nooit in zo’n avontuur stappen. Want het museum -zonder subsidie- is niet rendabel te krijgen.’ Deze kritiek op het ondernemingsplan die niet gezond te krijgen was kwam bovenop de artistieke kritiek. Zo was vriend van Armando en oud-conservator Rini Dippel in 2011 vernietigend over het ‘verstopte museum’ in de bossen van Bunnik dat volgens haar niet paste bij het werk van Armando. Zoals velen na haar zag Dippel niets in de combinatie van landgoed, de 18de eeuwse Chinoiserieën van Oud-Amelisweerd en het werk van Armando. De kunsthistorische logica van de combinatie ontging haar.

Hoe het MOA ontmanteld wordt ligt in de oprichting ervan besloten. Het is de zogenaamde terugvaloptie die in een commissiebrief van B&W van Utrecht van 13 december 2011 wordt geschetst en er al rekening mee hield dat de huidige exploitant het niet zou redden: ‘Mocht openstelling volgens de uitgesproken ambities niet realiseerbaar zijn dan volgt in de lijn van overwegingen een variant met openstelling van het landhuis en het behang als een museumstuk waarvoor bezoekers komen, net zoals dat nu voor het Rietveld Schroderhuis het geval is. Een openstelling van het landhuis als “sitemuseum” of “open monument” kan een alternatief bieden voor museale openstelling zoals in deze brief is beschreven. Het Centraal Museum is beheerder van de collectie historische behangsels en kan worden gevraagd deze met het landhuis te gaan exposeren.‘

In een artikel in het AD vraagt raadslid Aline Knip (D66) wat de plannen van het college zijn. Zij is blijkbaar niet op de hoogte van de bestuurlijke geschiedenis van het museum en de financiële martelgang die het sinds 2011 is gegaan. Eruit blijkt ook dat de PvdA-fractie met het weggaan van Bert van der Roest het historische geheugen over dit dossier kwijt is. Het zegt uit te zoeken wat er over de subsidie afgesproken is. In 2011 zei woordvoerder Jeroen Bosch namens het Utrechtse college: ‘Wel wil de gemeente Utrecht geld uittrekken voor de renovatie van en het gereedmaken van Oud Amelisweerd, maar de exploitatiekosten zijn voor Amersfoort, of voor het Armando Museum.’ Door dit gebrek aan kennis bij de cultuurwoordvoerders in de Utrechtse raad zijn de beleidsambtenaren het geheugen van dit dossier en is er geen controle op de macht mogelijk.

Als het bestuur van het MOA definitief de stekker eruit trekt, dan is het aan het Utrechtse gemeentebestuur om een nieuwe exploitant te vinden. Dat kan de terugvaloptie via het Centraal Museum zijn, maar ook een Museum voor Chinoiserie of een historisch museum dat bij de plek past. In 2011 formuleerde ik 10 raadsels over wat toen nog het Armandomuseum werd genoemd. De tragiek is dat in 2016 deze raadsels nog steeds bestaan en de vragen waarom het MOA precies opgericht moest worden nog steeds niet beantwoord zijn door de politiek verantwoordelijken in Amersfoort, Utrecht en de provincie Utrecht. Dat geeft te denken.

Zie hier voor een overzicht van artikelen over dit onderwerp.

Foto: Museum Oud Amelisweerd, credits © Jeroen Jumelet.

Advertentie

Raad Amersfoort verwerpt nieuw subsidieschema Museum Oud-Amelisweerd

Het voorstel van het Amersfoortse college om het in Bunnik gevestigde Museum Oud-Amelisweerd vanwege financiële problemen de subsidie die in 2020 en 2021 uitbetaald zou worden al in 2015 uit te keren heeft het niet gehaald. In elk geval voorlopig niet. Dit blijkt uit het Conceptbesluitenlijst Aanpassing subsidieschema Museum Oud Amelisweerd. Opvallend is dat opnieuw in het openbaar het geloof in het ondernemingsplan van Museum Oud-Amelisweerd ter discussie is gesteld. Het museum heeft door het verzoek aan de gemeente Amersfoort om de subsidie eerder uit te laten betalen de aandacht op de eigen financiële problemen gericht.

Vraag is of de opstelling van het Amersfoortse college zoals ingenomen door wethouder Pim van den Berg (D66) bestuurlijk correct is. Anders gezegd, of hij de verantwoordelijkheid niet te ver oprekt. Het is de vraag of het tot de verantwoordelijkheid van Amersfoort hoort om partij te zijn in het tot een oplossing komen voor de problemen van de huidige exploitant Museum Oud-Amelisweerd. Als blijkt dat de huidige exploitant, te weten Museum Oud-Amelisweerd de bedrijfsvoering structureel niet rond krijgt is dat een interne kwestie tussen de Stichting Museum Oud-Amelisweerd en de huidige exploitant Museum Oud-Amelisweerd. Denkbaar is dat Amersfoort wil dat de bruidsschat doelmatig ingezet wordt en daartoe in contact treedt met het bestuur van de Stichting Museum Oud-Amelisweerd om te komen tot een structurele oplossing voor de exploitatie.

Foto: Schermafbeelding van het Conceptbesluitenlijst Aanpassing subsidieschema Museum Oud Amelisweerd van de Amersfoortse gemeenteraad.

Museum Flehite en het noodlot van Amersfoort: anti-politiek

Een filmpje van Rabobank TV uit april 2013 over Museum Flehite valt te lezen als de aankondiging van een ramp. Als het noodlot dat als gevolg van een besluit van een hogere macht onafwendbaar is. Het lot slaat op enig moment toe omdat het in zijn aard ligt. In Amersfoort is die hogere macht geen verticale macht die als het ware achter de wolken huist, maar een gezelschap dat voortkomt uit de plaatselijke politiek en zich aan de normale democratische controle onttrekt. Een middelgrote gemeente met 150.000 inwoners is blijkbaar net groot genoeg om zo’n informeel netwerk in stand te houden, maar te klein om het te kunnen corrigeren.

De economische crisis kastijdt het land. Onder druk van lastenverzwaringen, belastingverhogingen en de zich steeds mondiger opstellende burgers kiezen op landelijk en gemeentelijk niveau colleges voor een eerlijke verdeling van de pijn. Handen aan het bed, blauw op straat of voeten in de modder worden gespaard terwijl sectorinstituten of voorwaardenscheppende instellingen worden gekort of gesloten. In Amersfoort is dat besef nog onvoldoende doorgedrongen. Laat de burger zich er onvoldoende horen en blijft-ie te braafjes?

De gemeente Amersfoort faalt vaak in de uitvoering omdat het blijft steken in een papieren werkelijkheid van beleidsplannen. Met het Eemhuis of grondaankopen waarmee trouwens veel gemeenten door overmoedigheid de fout in zijn gegaan. Doorgaans hebben niet eens de goedwillende politici in de raad, maar het gezelschap achter de schermen het voor het zeggen. Tegen de schijndemocratie is geen oppositie mogelijk. Of correctie.

Het filmpje is illustratief voor de gesloten bestuurscultuur waarin taken en verantwoordelijkheden niet goed gescheiden zijn. Wie heeft het laatste woord? In de kunst is er de koepel Amersfoort-in-C (AiC) waarvan het bestaan in rijkere tijden verdedigbaar was, maar dat allang niet meer is. Het afgenomen volume rechtvaardigt geen bovensteuning meer. Daarbij komt dat AiC een op afstand gezette instelling is waarover de raad niets te zeggen heeft. Feitelijk beslist een partner van advies- en managementbureau BMC dat Amersfoort jaarlijks nog steeds voor zo’n 17 miljoen euro diensten laat inhuren. Dat wordt verkocht onder de slogan: ‘Meer Zelfstandigheid, Minder Overheid‘ die vooral de politiek verzwakt. En er bijvoorbeeld de voorwaarden voor creëerde dat het in Amersfoort gevestigde Armando Museum naar een rijksmonument in Bunnik kon verhuizen met een politieke besluitvorming waarin begin en eind van de procedure werden omgewisseld. 

BMC en een type als oud-burgemeester Albertine van Vliet (D66) die zelf AiC opgetuigd heeft en nu in het bestuur zit, houden de illusie in stand dat zo’n koepel ook nu nog verstandig is. De oppositie krijgt er geen vinger tussen omdat de besluiten achter de schermen worden genomen. Of worden voorgekauwd. Dus als straks medewerkers van een Amersfoorts museum gekort of ontslagen worden dan is dat niet omdat het onafwendbaar is. Hoewel dat zo zal worden medegedeeld. Maar omdat een illuster gezelschap dat onder elkaar beslist. Vanwege hun eigen economisch belang, reputaties die samenhangen met ooit genomen besluiten en een gevoel van belangrijkheid om de hotemetoot te kunnen spelen. Als in een gevangendilemma zwijgen ze samen om er beter van te worden. Deels buiten de echte politiek om, deels ermee verknoopt.

Foto: Paulus Bor, Aanbidding der koningen, 1634, Collectie: Museum Flehite, Amersfoort.

Armando verdwaald in het museale woud van Bunnik

Update 21 maart 2014: Vandaag opent met vertraging prinses Beatrix het Museum Oud Amelisweerd (MOA) dat een deel van de Armando collectie herbergt. Er is hier al veel over gezegd en een feestdag is geen dag voor kritiek. Wel voor relativering van alle publiciteit die vanuit het MOA komt en het voorstelt alsof het zo moest zijn. Dat betwijfel ik nog steeds. De lange weg had anders bewandeld kunnen worden. Een terugblik. 

Hier verschenen vanaf december 2010 zo’n 60 stukken over de huisvesting van de Armando collectie in het landhuis en rijksmonument Oud-Amelisweerd te Bunnik. Onder de titel ‘Oud-Amelisweerd: staalkaart van bestuurlijke onzorgvuldigheid‘ vatte ik mijn inzet in juni 2012 samen met de volgende verantwoording: ‘De toon was kritisch vanwege de onlogische keuze, de slechte voorbereiding door de beoogde exploitant en de onheldere besluitvorming. Wethouder Lintmeijer gaf zonder openbaar debat de exploitant het groene licht. Met als gevolg dat deze gemeenschapsgeld ging uitgeven dat niet formeel gedekt was en zo een machtspositie opbouwde. De exploitant kreeg toegang tot Oud-Amelisweerd zonder dat dit formeel besloten was. Dit bracht ambtenaren van gemeentelijke diensten in een lastige positie, dat soms tot ontslag leidde’.

Als ’n in Utrecht woonachtige blogger die zich interesseert voor zowel politiek, cultuurpolitiek, museumbeleid als kunst was het niet toevallig dat ik aandacht aan de kwestie Oud-Amelisweerd besteedde. Ik kende het landhuis uit de jaren ’90 en kwam er vaak op evenementen van het Centraal Museum. Zoals met Robert Devriendt die het logo van dit blog schilderde: een valk. Alle gevestigde media lieten dit onderwerp liggen zodat het ook over het dralen en falen van de journalistiek ging. Ik sprong eind 2010 maar in het gat. Deels uit plichtsbesef deels uit overtuiging. Ik vond dat een kritisch verslag nodig was. Pas begin 2012 voegden AD en De Volkskrant zich in de kritiek. Ruim een jaar te laat. De publieke opinie was toen al voldoende bespeeld.

De debatten over Oud-Amelisweerd hebben de 84-jarige kunstenaar Armando beschadigd. Hoewel betrokken bestuurders het ongetwijfeld goed bedoelden hadden ze zich zijn positie beter moeten beseffen toen ze met elkaar hun plannen bespraken. Er was sprake van een dubbele gijzeling. Armando werd gegijzeld door het Armando Museum en had geen behoefte om na Amersfoort nog een nieuwe stap te zetten. Tony de Meijere die incidentele bruiklenen voor tentoonstellingen aan het Armando Museum gaf, maar daar op een gegeven moment uit ongenoegen mee stopte, gaf haar opgeslagen collectie in bruikleen bij het Kröller-Müller Museum. Zijn ongenoegen liep zo hoog op dat Armando voorjaar 2011 zijn collectie weghaalde bij het Armando Museum. Dat betekende het einde aan alle plannen. Armando ging na druk uiteindelijk overstag. Vanuit die positie kon het Armando Museum als enige kandidaat de gemeente Utrecht gijzelen.

Toen het besluit in juni 2012 viel antwoordde ik het Utrechtse PvdA-raadslid Bert van der Roest dat ik blij was met het museum en hoopte dat het een succes werd. Hierop zei hij: ‘Ben in ieder geval blij dat George de hoop uitspreekt dat het nieuwe museum een succes wordt, dat voorbeeld zouden andere criticasters moeten volgen in mijn ogen!‘ Maar ik voegde ook toe: ‘Juist op het moment dat het moment voor de gemeente aangebroken was om na te gaan denken over een nieuwe huurder kwam ineens het Armando Museum op de proppen. En dat bleef de enige kandidaat. Dat moest de enige kandidaat zijn. Ik heb hier meermalen, en tijdig, de vraag gesteld waarom er niet breder gekeken kon worden. En ondanks het feit dat ik me hier in verdiept heb, weet ik het antwoord nog steeds niet. En heeft niemand dat me nog duidelijk kunnen maken.‘

Museum Oud Amelisweerd kan opgevat worden als voorbeeld van gegrepen en gemiste kansen. Maar net welk perspectief men kiest. Of in welk kamp de beschouwer zich bevindt. In een kantelende politieke situatie die sinds enkele jaren vijandig en negatief over kunst is kon op het nippertje een museum gerealiseerd worden. Da’s de winst. Het biedt een expositieplek voor kunstenaars. Maar of Utrecht en Nederland veel opschieten met een museum in een kwetsbaar rijksmonument met lastige randvoorwaarden in de Bunnikse bossen dat Armando, Chinees behang en de historische buitenplaats combineert blijft een vraag die nooit afdoende beantwoord is. Maar in de herfst van 2010 breed beargumenteerd had kunnen worden. Dat gebeurde nooit.

In een interview met de Volkskrant van 28 december vraagt Lotte Grimbergen aan directrice Yvonne Ploum van Museum Oud Amelisweerd dat voorjaar 2014 opent of Armando, Chinees behang en de buitenplaats bij elkaar passen. Ploum antwoordt: ‘De drie vormen zijn los van elkaar al indrukwekkend, maar hier komen ze mooi samen. Juist het feit dat ze zó verschillend zijn, geeft een andere dimensie. Hoe mens en natuur zich tot elkaar verhouden is een centraal thema, dat vind je in alle drie de collecties terug.’ Yvonne Ploum praat haar kunsthistorische fruitmand recht door samenhang in een onsamenhangend ensemble te suggereren. Ze meent dat het verschil een andere dimensie geeft, maar er geen verschillen zijn omdat Armando, Chinees behang en buitenplaats mooi samenkomen en zelfs thematisch samenhangen. Snapt u? Zo hangt alles met alles samen.

Foto: Tentoonstelling ‘Armando: vier reeksen uit de Berlijnse jaren‘ in de stallen van het Centraal Museum, 1989-1990.

Elleboogkerk mogelijk weer museum. Amersfoortse logica

Amersfoort worstelt met de Elleboogkerk die op 22 oktober 2007 door brand zwaar beschadigd werd. En nu zo goed als herbouwd is. Het Armando Museum was er gevestigd. In 2010 verbreekt het college eenzijdig de in 1998 met Armando en zijn ex-vrouw Tony de Meijere afgesloten prestatieovereenkomst. Zie RIB 2010-136. Voorzitter van Amersfoort-in-C Gerard de Kleijn is not amused. Hij beschouwt het handelen van het college als onbehoorlijk bestuur. Om er vanaf te zijn en het leed af te kopen besluit de raad onder veel protest het Armando Museum een bruidsschat van 1 miljoen euro mee te geven voor een doorstart buiten Amersfoort. Van een leien dakje gaat de besluitvorming niet. Zo beticht de Amersfoortse PvdA het college van misleiding.

Het Armando Museum moest op zoek naar een andere locatie en liet het oog vallen op rijksmonument Oud-Amelisweerd. Bezit van de gemeente Utrecht in Bunnik. Volgens critici een ongeschikte en te dure locatie die een gezonde exploitatie zo goed als onmogelijk maakt. Cultuurkoepel Amersfoort-in-C en de organisatie van het Armando Museum gingen vanaf 2010 met verkenningen en haalbaarheidsonderzoeken aan de slag. Dat resulteerde in een door alle partijen minimaal gesteunde variant voor een museum onder de naam ‘Museum Oud-Amelisweerd‘ met een bredere doelstelling dan het tonen van de Armando Collectie. Ook toen was al voorzienbaar dat dit moest gebeuren in een teruggaande economie en bij krimpend sponsoraanbod. Het museum is nog steeds niet regulier geopend. De keuze voor het Armando Museum is niet onbetwist. Zelfs bestuurlijk onzuiver omdat de Utrechtse politiek met kennis van belangenverstrengeling tussen de directeur van beheerder Centraal Museum en de beoogde directeur met de keuze voor het Armando Museum instemde.

Amersfoort heeft een museumbeleid dat wispelturig oogt. De bestuurlijke lijn van de colleges sinds 2010 is moeilijk te herkennen. Het kan samengevat worden als ‘van incident naar incident’. Amersfoort betaalde een miljoen voor een museum dat het de gemeentegrenzen over joeg met als gevolg dat het Armando Museum in een te ruim en luxe jasje zit. Amersfoort gaat nu mogelijk opnieuw geld besteden aan een museum in de Elleboogkerk. In elk geval als het aan Amersfoort-in-C ligt. Dat gaat het komende half jaar een plan voor een museum uitwerken. Het college kijkt de kat uit de boom. Het zegt voor een culturele bestemming te voelen.

Foto: Herbouw Elleboogkerk. Credits: Wil Groenhuisen.

Knelpunten van Museum Oud-Amelisweerd met Armando Collectie

Het college van Utrecht voegt aan de beschikbaarstelling van een krediet voor landhuis Oud-Amelisweerd en het Koetshuis de voorwaarde toe dat Stichting Museum Oud-Amelisweerd beoogd exploitant is. Het motiveert dit door de claim dat de exploitant bijdraagt aan de kosten. Deze vallen echter weg tegen de meerkosten. Ze ontstaan namelijk door publieksopenstelling en een opgevoerd bedrijfsmodel van een museum met 40.000 bezoekers en de aanpassing van het Koetshuis. Het openstaande cascoherstel van het Koetshuis begroot de gemeente op 948.014 euro, en dat van het landhuis op 541.116 euro. Omdat het Koetshuis losstaat van de restauratie van landhuis Oud-Amelisweerd, voegt de beoogde exploitant Stichting Museum Oud-Amelisweerd niets toe aan inkomsten die geen extra kosten zijn. Wat zijn de knelpunten van de beoogde exploitant?

1. Zowel in de Utrechtse raad als in de publiciteit bestaat verwarring over naam en doelstelling van beoogd Museum Oud-Amelisweerd. Dit komt mede door de Amersfoortse bruidsschat van 1 miljoen euro voor het Armando Museum Bureau dat veel publiciteit kreeg. In de marketing zorgt dit voor een verwarrend beeld.

2. Voor een museum dat het moet hebben van marketing is een jaarlijks budget (vanaf 2014) voor Marketing en Communicatie van 27.500 euro, ofwel 5% aan de lage kant. Free publicity is onvoldoende omdat er drie producten (Armando, Chinees behang, landgoed/historie) ‘verkocht’ moeten worden. Dat vergt eigen actie.

3. Beheer van Oud-Amelisweerd kost menskracht. Dit omvat taken van onderhoud, administratie en beveiliging die nu door de gemeente worden betaald. Dit vraagt om aanstelling van een huismeester, naast of in combinatie met rondleiders, een tentoonstellingsbouwer, een projectmedewerker, een administrateur en een directeur. Beheer lijkt onvoldoende begroot in de 233.000 euro personeelskosten (2014). Tim Schipper (SP) wees in de Commissie M&S al op de naar zijn mening te lage inschatting van de schoonmaakkosten.

4. De directie is afkomstig van het Armando Museum in Amersfoort en niet geselecteerd voor Museum Oud-Amelisweerd dat anders van aard en karakter is. Er was geen procedure met keuze uit meerdere kandidaten.

5. De jaarlijkse kosten voor de Armando Collectie van 50.000 euro in het depot Pot vormen 10% van de lasten. In de overeenkomst rond de bruidsschat zijn deze lasten door de gemeente Amersfoort overgedragen aan de Stichting MOA. Bij ongewijzigde omstandigheden lopen deze kosten in 10 jaar op tot 500.000 euro. Da’s de helft van de bruidsschat die tevens moet dienen om een basis onder de exploitatie te leggen. Na Armando’s overlijden wordt een aantal stukken aan de Collectie toegevoegd zodat de depotkosten mogelijk stijgen.

6. De entreeprijs van 9 of 12,50 euro (rondleiding bel-etage) zal bezoekers afschrikken en voor goedkopere bestemmingen doen kiezen. Los van de elasticiteit zorgt een korting met eenderde van de prijs voor 50.000 euro minder inkomsten (2014). De onderbouwing taxeert dat 3 tot 4% van de bezoekers aan de landgoederen het museum bezoekt. Dit is een slag in de lucht. Daarbij bouwt het voort op kwantitatieve gegevens van de recreatie die ook al ruwe schattingen zijn die niet zozeer door tellingen maar extrapolaties ontstonden.

7. Inkomsten van de entreegelden zijn gemaximaliseerd omdat er vanwege het cultureel erfgoed voorwaarden zijn gesteld aan het maximale aantal bezoekers dat tegelijk naar binnen mag. Ofwel, een tegenvallende dag met weinig bezoek of een vorstdag kan niet gecompenseerd worden door een topdag met extra veel bezoek. Of bijvoorbeeld een museumweekend of -nacht die bij andere musea duizenden bezoekers per dag trekt.

8. Oud-Amelisweerd is een zomerverblijf met ongeveer 40 vorstdagen per jaar die een onaangenaam lage temperatuur voor bezoekers opleveren. De keuze voor ‘conservation heating‘ beperkt het bijverwarmen. Stichting MOA kiest om economische redenen voor openstelling van het museum gedurende het hele jaar.

9. De meeste fondsen die Amersfoort-in-C geworven heeft voor het toenmalige Armando Museum in Amersfoort zijn meerdere jaren terug toegezegd. Sommige zelfs nog voor de herbouw in de Elleboogkerk. In de Commissie M&S wees Jesper Rijpma (VVD) erop dat het hoofdsponsor BMC tegenzit en het aannemelijk is dat deze de sponsoring stopt. Door de crisis zijn vooruitzichten voor cultuursponsoring sowieso versomberd.

10. De restauratie en aanpassing van het Koetshuis moet zorgvuldig gebeuren omdat het ook een gebouw met culturele waarde betreft. Dit kan tot vertraging in de openstelling van Museum Oud-Amelisweerd leiden.

11. Uit onderzoeken blijkt dat de luchtvochtigheid van Oud-Amelisweerd een grotere variatie heeft dan de standaardnorm voor musea toestaat. Dit houdt in dat kwetsbare objecten door de keuze voor ‘conservation heating‘-klimaatbeheersing niet tentoongesteld kunnen worden. Zoals de oudere schilderijen van Armando uit de jaren ’60. Waarmee de exclusiviteit van het Museum Oud-Amelisweerd afneemt als topstukken niet getoond kunnen worden. Elk museum dat om bruiklenen gevraagd wordt zal een degelijk klimaatplan eisen.

Foto: Armando – Zwarte wand met autobanden op de Nultentoonstelling in het Stedelijk Museum, Amsterdam, 9-25 maart 1962. Credits: Oscar van Alphen

Oud-Amelisweerd: staalkaart van bestuurlijke onzorgvuldigheid

Sinds 13 december 2010 is dit het 53ste stuk over de huisvesting van de Armando Collectie in landhuis Oud-Amelisweerd. De toon was kritisch vanwege de onlogische keuze, de slechte voorbereiding door de beoogde exploitant en de onheldere besluitvorming. Wethouder Lintmeijer gaf zonder openbaar debat de exploitant het groene licht. Met als gevolg dat deze gemeenschapsgeld ging uitgeven dat niet formeel gedekt was en zo een machtspositie opbouwde. De exploitant kreeg toegang tot Oud-Amelisweerd zonder dat dit formeel besloten was. Dit bracht ambtenaren van gemeentelijke diensten in een lastige positie, dat soms tot ontslag leidde. Als symbool van bestuurlijke onzorgvuldigheid verdient wethouder Lintmeijer een motie van treurnis.

Op 12 juni beslist een commissie van de Utrechtse raad over de kredietaanvraag voor een nieuw museum. Voor degenen die zich voor het eerst in dit dossier willen verdiepen en voor anderen die details willen opzoeken verwijs ik naar onderstaande selectie. In chronologische volgorde zijn alle stukken hier te vinden.

Achtergrond en overzicht:
Verhuizing Armando Museum naar Oud-Amelisweerd in 10 raadsels 28-10-11
Armando Museum past niet in Oud-Amelisweerd 11-04-11
Onderzoek Armando Museum roept vragen op 13-12-10

Samenhang museumsector in tijden van krimp
Utrechtse museumsector moet in samenhang gezien worden 24-05-12
Armando Museum en musea in tijden van krimp 01-11-11

Belangenverstrengeling Jacobs-Ploum
Wethouder Lintmeijer loopt risico door Oud-Amelisweerd 22-02-12
Belangenverstrengeling Oud-Amelisweerd in openbaarheid 17-02-12
Wethouder Lintmeijer wordt bij Oud-Amelisweerd niet aan goed bestuur gehouden 07-12-11

Amersfoort
Politiek wikt en BMC beschikt over Museum Oud-Amelisweerd 28-03-12
Terugvaloptie Armando Museum op kosten van Amersfoort? 16-01-12
Armando Museum en het bestuurlijk onvermogen 07-01-11

Kritiek in Utrechtse raad
Bezwaren Utrechtse D66 en VVD tegen Oud-Amelisweerd niet weggenomen 06-06-12
Vragen van de VVD over Oud-Amelisweerd 01-04-12
Utrechtse VVD heeft kritiek op Armando Museum in Oud-Amelisweerd 19-12-11

Beheer Centraal Museum sinds 1990 en Lintmeijer
Koewaarheden, melkkoeien en koehandel bij Oud-Amelisweerd 03-02-12
Amersfoort-in-C verdraait waarheid over Oud-Amelisweerd 29-12-11
Wethouder Lintmeijer verdraait waarheid over Oud-Amelisweerd 26-11-11

Exploitatie en onderbouwing
Museum Oud-Amelisweerd nog steeds zonder goed onderbouwde exploitatiebegroting 01-05-12
Bedrijfsmodel Museum Oud-Amelisweerd buigt door onder voorwaarden 20-02-12
Economische afweging voor Armando Museum gevraagd 13-10-11

Kritiek van buitenstaanders
Toon Gispen stelt kritische vragen over Oud-Amelisweerd 21-01-12
Huisvesting Armando Collectie in Oud-Amelisweerd krijgt kritiek 16-12-11
Rini Dippel vernietigend over Armando Museum in Oud-Amelisweerd 07-11-11

Alternatieve locatie
Armando Museum heeft kansen in voormalig Moluks Museum 29-05-12
Provincie Utrecht beantwoordt vragen over Armando Museum 09-01-12
Huisvesting Armando Museum in Fort Vechten biedt kansen 14-11-11

Alternatieve bestemming voor Oud-Amelisweerd
Antwoorden over Oud-Amelisweerd pleiten voor Chinahuis 11-04-12
Oud-Amelisweerd als Museum voor Chinoiserie 04-10-11

Alternatieve bestemming voor Armando Collectie
Amersfoort blijft problemen Armando Museum van zich afschuiven 11-10-11
Collectie Tony de Meijere en Armando naar Kröller-Müller Museum 22-08-11

Foto: Wegwijzer naar Armando Museum in Amersfoort, Klaas Mulder

Politiek wikt en BMC beschikt over Museum Oud-Amelisweerd

In de maarteditie van MM-Nieuws schetsen Marco van Vulpen en Yvonne Ploum een beeld van een museum dat de Armando Collectie in Oud-Amelisweerd huisvest. Aannames en projecties maken het levensvatbaar.

Wie plannen om in Oud-Amelisweerd een museum te vestigen tegen het licht houdt ziet vreemde zaken. Zoals de belangenverstrengeling van de directeur van het Centraal Museum Edwin Jacobs die een bestuursopdracht van cultuurwethouder Frits Lintmeijer krijgt om een bestemming voor Oud-Amelisweerd te zoeken en bij zijn partner Yvonne Ploum uitkomt. Zij is beoogd directeur van Museum Oud-Amelisweerd. Lintmeijer zet Jacobs van de zaak, maar legitimeert de belangenverstrengeling door het niet af te blazen. De Utrechtse raad neemt er genoegen mee. Omdat iedereen vuile handen heeft valt niemand van onzorgvuldig bestuur te betichten.

En Amersfoort kent belangenverstrengeling tussen de gemeente en Advies- en managementbureau BMC. Amersfoort huurt per jaar voor 31 miljoen euro diensten in bij BMC dat in Amersfoort machtig is. Zeker waar het op afstand gezette instellingen betreft, zoals Amersfoort-in-C. Daarover hebben college en raad niets te zeggen. Maar BMC wel. Partner en senior consultant van BMC is Marco van Vulpen. Jarenlang gemeentelijk hoofd cultuur en nu directeur van Amersfoort-in-C. Hij huurt zichzelf in. Ook relationeel was-ie ooit aan Ploum verbonden. Hij schrijft alle plannen voor de huisvesting van de Armando Collectie in Oud-Amelisweerd.

Bedenkelijk is niet dat bedrijven als BMC of personen als Jacobs, Ploum of Van Vulpen hun belang volgen. De laatsten met vermenging van privé en zakelijk. Het politiek tekort is dat ze er door onvoldoende toezicht en ontbrekende middelen van het openbaar bestuur mee wegkomen. Zowel de Amersfoortse cultuurwethouder Pim van den Berg (D66) als zijn Utrechtse collega Frits Lintmeijer (GroenLinks) moeten het laten gebeuren.

Steeds meer wordt  het openbaar bestuur geprivatiseerd. Wethouders spelen alsof ze besluiten nemen en hun ambtenaren plannen maken. Maar kant-en-klare plannen worden gedumpt. Het geval Oud-Amelisweerd leert dat een drietrapsraket van BMC-Van Vulpen, Van Vulpen-Ploum en Ploum-Jacobs de politieke besluitvorming kaapt. Met als gevolg dat de plannen nooit politiek zijn getoetst omdat een forum om ze te toetsen ontbrak. Raadsleden in Amersfoort en Utrecht beseffen dat drommels goed, maar staan knarsetandend aan de kant. In al hun gespletenheid verdedigen wethouders niet publieke plannen alsof het algemeen belang ervan afhangt.

Foto: Armando, Espace Criminel 10-58, 1958. Olieverf op doek. Collectie Het Kröller-Müller Museum.

Amersfoort blijft problemen Armando Museum van zich afschuiven

De raadsinformatiebrief 3912329 van 28 september van de gemeente Amersfoort geeft informatie over de lopende zaken binnen de cultuurportefeuille. Inclusief de voorgenomen verhuizing uit Amersfoort van het Armando Museum. Het college benadrukt in de brief nogmaals dat bezuinigingen de enige reden voor de voorgenomen verhuizing zijn:

Op 31 mei j.l. heeft uw raad besloten dat de bezuiniging op de musea vanaf 2014 kan worden gerealiseerd door het Armandomuseum naar een plek buiten Amersfoort te verplaatsen. In november 2010 is naar aanleiding van een haalbaarheidsstudie het voorstel van verplaatsing naar Oud- Amelisweerd gedaan. Door alle betrokken partijen (gemeente Utrecht, gemeente Amersfoort, Amersfoort in C/Armando Museum, Provincie Utrecht, Centraal Museum en de Stichting Armando) is in december 2010 een intentieverklaring getekend. Daarmee is gestart met de gezamenlijke planontwikkeling. Conform de eerder getekende intentieverklaring wordt nu de definitiefase afgerond met een definitief ondernemingsplan en huisvestingsplan aan de hand waarvan een go/no go besluit kan worden genomen. Om het ondernemingsplan rond te krijgen is in bestuurlijk overleg door de gemeente Utrecht gevraagd om een bijdrage van de gemeente Amersfoort van 1 miljoen euro. Uitgangspunt voor ons is dat de bezuinigingsdoelstelling (vanaf 2014) moet worden behaald. Met de onderbrenging van de Armandocollectie in Oud-Amelisweerd kunnen we, ook gezien de verplichtingen die voortvloeien uit de overeenkomsten over de Armandocollectie*, aan deze bezuinigingsdoelstelling invulling geven. Op 14 juni is aan de raad toegezegd dat het college in september met een voorstel ter besluitvorming over de gevraagde bijdrage van 1 miljoen komt. Dit voorstel zal uitgaan van de fasering van de bezuiniging op de musea. De definitieve besluitvorming in uw raad rond de verhuizing van het Armandomuseum naar landhuis Oud-Amelisweerd is nu voorzien in oktober.

Stichting Armando en AiC hebben inmiddels aangekondigd dat op 27 november de laatste tentoonstelling wordt afgesloten en dat zij vanaf 2012 geen nieuwe activiteiten meer organiseren in het Rietveldpaviljoen. Daarmee is het Rietveldpaviljoen vanaf januari 2012 beschikbaar en gaan wij ons bezinnen op tijdelijke verhuur zo lang er nog geen definitieve besluiten zijn genomen over de budgetneutrale herontwikkeling van het Zonnehof-gebied.

Bij de asterix wordt het volgende gezegd: *Er zijn verschillende overeenkomsten waarin zaken rondom de Armandocollectie zijn geregeld waarvan de twee belangrijkste zijn de overeenkomst van 15 januari 1998 betreffende de kerncollectie en een overeenkomst van 7 december 1998 betreffende de omzetting van de bruikleen van de collectie van de Zonnehof naar de Stichting Armando. 

Raadsinformatiebrief 3640863 van 7 december 2010 vat de overeenkomst van 15 januari 1998 als volgt samen op p.8: Kortom, zolang de gemeente binnen haar mogelijkheden museaal verantwoorde expositieruimte biedt in Amersfoort, handelt zij juridisch in overeenstemming met bovengenoemde overeenkomsten. Dat ‘binnen haar mogelijkheden’ kan zo gelezen worden dat de gemeente Amersfoort aan het Armando Museum verantwoorde expositieruimte moet bieden tenzij het dat budgettair niet kan.

Bezuinigingen op cultuur en herschikking binnen het cultuurbudget duiden niet op een situatie van niet meer kunnen, maar eerder op niet meer willen. Daarom lijkt de eenzijdige verbreking van het convenant door de gemeente Amersfoort juridisch aanvechtbaar. Een direct gevolg van onbehoorlijk bestuur zoals de vorige directeur van Amersfoort-in-C over de niet doorgegane aanbesteding van het Armando Museum in de Elleboogkerk al stelde.

Mevrouw de Meijere ondertekent mede in de Statutenwijziging Stichting De Zonnehof de omzetting van de bruikleen van Stichting De Zonnehof naar de Armando Stichting. Sinds zomer 2011 heeft ze echter haar deel van de collectie bij het Kröller-Müller Museum ondergebracht. Ook Armando deed hetzelfde met een vroeg werk en een aantal door hemzelf gemaakte tekeningen. Het jaarverslag 2010 stelt: Door de royale gebaren van de kunstenaar en zijn ex-vrouw beschikt het Kröller-Müller Museum over één van de mooiste verzamelingen van het werk van Armando. 

Opvallend is dat de brief zich niet uitspreekt over de inhoudelijke toetsing van de voorgenomen verhuizing. Een en ander suggereert dat een diepgaande inhoudelijke discussie over de verhuizing naar Oud-Amelisweerd nooit is gevoerd. Het haalbaarheidsrapport van november 2010 waarnaar verwezen wordt heeft een minimale conclusie: Op basis van bovenstaand concluderen wij dat de belangrijkste randvoorwaarden die landhuis- en landgoed Amelisweerd vragen niet strijdig zijn met de behoeften van het Armando Museum en haar collectie. Da’s zo ruim geformuleerd dat het op vele collecties van toepassing is.

Bestuurders die betrokken waren bij de besluitvorming over de verhuizing naar Oud-Amelisweerd hebben telkens een stap gezet en lijken zo een fuik te zijn ingelopen. Het is bestuurlijk minimalisme dat gaat over haalbaarheid, intenties, gezamenlijkheid, planontwikkeling en procesgang. Meer ambitie was het niet. Wellicht door de veelheid aan belangen en partijen die telkens over een streep getrokken moesten worden.

Gevolg is dat vragen over noodzaak, alternatieven, kosten en doelmatigheid op de achtergrond zijn gebleven. En behalve de betrokken bestuurders zijn de gemeenteraden van Bunnik, Amersfoort en Utrecht evenmin toegekomen aan inhoudelijke vragen en konden niet verder kijken dan de kosten. Zodat er bij alle betrokkenen, te weten Utrecht, Amersfoort, Bunnik, Amersfoort-in-C, provincie Utrecht en Centraal Museum geen enkele partij was die er belang bij had door te vragen naar de noodzaak van de verhuizing van de Armando collectie naar Oud-Amelisweerd.

Partijen die dat wel hadden zoals de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed, de Nederlandse Museumvereniging, individuele deskundigen uit de museum- en erfgoedsector of betrokken van Buurtschap Amelisweerd en Vrienden van Amelisweerd werden op afstand  gehouden. Hun toelichtingen en adviezen werden waar mogelijk verwerkt en ingepast, maar ook zij konden geen inhoudelijke debat opstarten. Dus degenen die over de inhoud konden praten deden het niet en degenen die dat wel wilden mochten het niet.

Foto: ‘In oktober 2007 verwoestte een felle brand het Armando Museum in de negentiende-eeuwse Elleboogkerk in Amersfoort. Restauratiearchitect Verlaan & Bouwstra verzorgt samen met Marx en Steketee Architecten de wederopbouw van de historische kerk en realiseert daarin een nieuw museum met hedendaagse voorzieningen.’

Verplaatsing Armando Museum uit Amersfoort naar …

BMC-partner Marco van Vulpen wordt per 1 september 2011 de nieuwe directeur van Amersfoort-in-C. Hij volgt Gerard de Kleijn op die sinds 1 oktober 2010 directeur van museumgoudA is. Onduidelijk wordt of Van Vulpen de band met BMC definitief verbreekt. Op de site van Amersfoort-in-C is het persbericht over de benoeming niet te lezen. Onduidelijk blijft welke organisatie het persbericht de wereld in stuurt.

Da’s van belang omdat er een zinsnede in staat die een voorschot neemt op komende ontwikkelingen. Het zegt namelijk: Bij Amersfoort-in-C staat Marco van Vulpen voor de uitdaging om sturing te geven aan een herstructurering van de Amersfoortse musea, die onder andere voorziet in verplaatsing van het Armando Museum naar Utrecht, als onderdeel van een op te richten Museum Oud Amelisweerd. Maar da’s nog maar helemaal de vraag en afhankelijk van financiële haalbaarheid en randvoorwaarden van het behoud van de waarden van het monumentale ensemble.

Onduidelijk blijft wie verantwoordelijk is voor de uitspraak dat Amersfoort-in-C voorziet in verplaatsing van het Armando Museum naar Utrecht. Die wolligheid en indirecte, weinig transparante manier van communiceren is sinds november 2010 een constante in dit dossier. Verkenningen worden als intenties gepresenteerd. Intenties worden tot plannen. Plannen worden tot haalbare plannen. En haalbare plannen worden als feiten gepresenteerd zonder dat de afzenders zich bekend maken.

Van Vulpen suggereerde eerder op 3 juni 2011 in een interview met het AD dat het vertrek van het Armando Museum naar Oud-Amelisweerd zo goed als beslist is. Hij ging zelfs uit van een bedrijfsmodel van zo’n 30.000 bezoekers per jaar. Een volstrekt onhaalbare optie die niet samengaat met de status van een rijksmonument. Directeur Yvonne Ploum van het Armando Museum voegt zich in dezelfde vlucht vooruit met folders en perspectieven.

In Amersfoort is het afgelopen jaar het Armando Museum als zwartepiet doorgeschoven. De gemeente Utrecht lijkt het op te pakken en zegt voorwaarden te formuleren waarvan binnen enkele weken zal blijken hoeveel ze waard zijn. Gemeente Amersfoort wil bezuinigen door het Armando Museum naar een plek buiten Amersfoort te verplaatsen waardoor de structurele subsidierelatie met dit museum vervalt.

De kans dat dit lukt schat cultuurwethouder Barendregt in een overleg met de raad positief in. Maar wie is volgens de wethouder de ontvangende partij? Sinds november 2010 zijn er bestuurlijke plannen om het Armando Museum in landhuis Oud-Amelisweerd onder te brengen, maar da’s wat anders dan de verplaatsing van het Armando museum zoals wethouder Barendregt stelt. Of directeur Van Vulpen.

Een breed Museum Oud-Amelisweerd dat naast andere collecties een deel van de Armando collectie presenteert mist immers de samenhang, de presentatie, de organisatie en het inhoudelijk perspectief van een volwaardig Armando Museum. Zo is de Amersfoortse raad toegezegd. Het is opvallend dat Barendregt de formulering verplaatsing van het Armando museum naar een plek buiten Amersfoort gebruikt. En niet verplaatsing van de Armando collectie. 

De eigenaar van landhuis Oud-Amelisweerd, namelijk de gemeente Utrecht geeft tot nu toe naar buiten de indruk bestuurlijk zorgvuldig te werk te gaan. Het heeft de commissie Mens en Samenleving gevraagd om vóór 1 september 2011 met een advies te komen dat de museale functie en het cultuurhistorisch behoud in samenhang bekijkt. Ook de Toekomstvisie 2010-2030 Landgoederen Amelisweerd en Rhijnauwen beperkt de mogelijkheden van een middelgrote tot kleine museale bestemming in een rijksmonument.

Binnen twee weken weten we in welke vorm het Armando Museum buiten Amersfoort wordt ondergebracht en hoever de cultuurhistorische voorwaarden daartoe door het openbaar bestuur worden opgerekt. Hopelijk handelt de gemeente Utrecht zorgvuldig met respect voor zowel het rijksmonument Oud-Amelisweerd als de landgoederen. Anders gaat de volgende fase in van deze culturele soap met onzichtbare hoofdrolspelers.

Foto: Detail muurschildering ‘Hier werkt de elite’ van Moritz Ebinger in KAdE Amersfoort