Het gevoel van 2013. En voor de nabije toekomst

In de haven van het Taiwanese Keelung loopt de gele badeend van de Nederlandse kunstenaar Florentijn Hofman leeg. Op het eind van het jaar. Was de oorzaak een zwerm meeuwen, een arend met een scherpe snavel of gewoon het aflopende jaar? De toeschouwers reageerden teleurgesteld. Dat kan niet anders. Want bij dit soort gebeurtenissen wordt teleurstelling immer als de overheersende emotie opgevoerd.

Wat was het overheersende gevoel van 2013? Uiteraard maakt het uit of men zich bevond op de Syrische slagvelden, een Filipijns rampgebied of een Amerikaanse of een Noord-Europese stad. Ik ga uit van dat laatste. Mijn overheersend gevoel is dat overheden de burgers nog erger om de tuin leiden en voorliegen dan ik altijd al gedacht had. Laverend tussen enig vertrouwen dat het humanisme oplegt en gezond wantrouwen dat bestuurders en politici per definitie verdienen. Dat gevoel zie ik als de uiterste consequentie van de onthullingen van Edward Snowden.

Zoals de ‘opstand’ van 1968 pas in de jaren ’70 maatschappelijk indaalde zo zal het vermoedelijk nog enkele jaren duren voordat de onthullingen van Snowden hun volle beslag krijgen. Huidig beletsel om dit idee aan de bevolking over te brengen zijn de gevestigde media die nog steeds uit politieke berekening, calvinisme, gemakzucht en intellectuele luiheid uitgaan van het idee dat vertegenwoordigers van het openbaar bestuur en de politiek niet liegen.

Wat Edward Snowden en de herhaaldelijke verklaringen van onder meer de Amerikaanse, Britse en Nederlandse overheden die achteraf steeds weer niet leken te kloppen hebben aangetoond is dat  overheden hun eigen belang te eng opvatten. Langzaam, maar zeker sijpelt dat naar het grote publiek door. Een oude waarheid die deze keer door de zwart op wit documenten van Snowden niet meer genegeerd kan worden door de macht. Daarop dient de macht een antwoord te formuleren waaraan het in 2013 nog niet is toegekomen.

De leugenachtige James Clapper, de aarzelende Barack Obama, de arrogante David Cameron, de regenteske en bazige Ivo Opstelten of een achter de feiten aanlopende Ronald Plasterk vergezelden ons in 2013. Hoewel ze hun positie konden handhaven liepen ze afgelopen jaar leeg in geloofwaardigheid en vertrouwen. Wanneer de gevestigde media dat beeld eindelijk eens onverkort durven doorgeven aan het publiek zal dat in de nabije toekomst gevolgen hebben. Zoals zelfs schattige gele badeenden sneuvelen als hun tijd gekomen is.

Pim Fortuyn 10 jaar later. Wat heeft het opgeleverd?

UPDATE 6 mei: Tien jaar geleden werd Pim Fortuyn vermoord. Nederland was in schok en is nog niet bekomen van de schrik. Nabeschouwingen schetsen het belang van Fortuyn. Als bij een verloren voetbalwedstrijd. 

Het is 1997. Marcel van Dam en Pim Fortuyn gaan in het VARA-programma Het Lagerhuis in debat over de islamisering van Nederland. Fortuyn zit nog niet in de politiek en heeft een boekje ‘Tegen de islamisering van onze cultuur‘ geschreven. Van Dam doet de volgende uitspraak tegen Fortuyn: U bent een buitengewoon minderwaardig mens. Weet u dat? Door deze emotionele uitbarsting verliest Van Dam het debat.

Daarna ontkent Van Dam dit gezegd te hebben en worden door de VARA beelden jarenlang niet vrijgegeven. In terugblikken moet Van Dam alsnog door het stof. Het voedt de mythe van de linkse kerk. De uitspraak wint aan belang wanneer Fortuyn in 2001 de politiek ingaat. Eerst voor Leefbaar Nederland en daarna voor de LPF. De uitspraak ondersteunt de claim van Pim Fortuyn dat-ie gedemoniseerd wordt door de gevestigde politiek.

Vandaag is het 10 jaar geleden dat het debat na afloop van de gemeenteraadsverkiezingen van 6 maart 2002 werd uitgezonden. Op 7 maart kort na middernacht. Paarse regenten Ad Melkert (PvdA) en Hans Dijkstal (VVD) begrijpen Fortuyn niet, hebben geen antwoord op hem en vergooien hun politieke toekomst. Balkenende opereert handiger en wordt minister-president. De landelijke verkiezingen van 15 mei 2002 komen eraan.

In de media wordt 10 jaar later terugblikt op het debat tussen een vrolijke Fortuyn die voor het eerst aan de tafel van de macht mag plaatsnemen met een zure, wrokkige Melkert en een geïrriteerde Dijkstal. Ik herinner me goed het met stijgende verbazing te hebben bekeken in de wetenschap dat hier iets historisch gebeurde. Toch had ik vaak op Hans van Mierlo (D66) gestemd en was fan van Paars. Maar de claim op het pluche van deze leiders oogde potsierlijk omdat ze hun eigen tijd niet begrepen en hun eigen rol overschatten.

Wat is de oogst van Fortuyn? Da’s een kwestie van perspectief. Sommigen zeggen dat-ie de weg voor Geert Wilders heeft gebaand. Om Wilders te demoniseren wordt Fortuyn met terugwerkende kracht opgehemeld. Politieke omgangsvormen zijn door Fortuyn losser geworden, maar het politieke systeem is nog even gesloten als 10 jaar geleden. Functies in het openbaar bestuur gaan nog steeds door de trechter van de partijpolitiek. Nog slechts 2% van de bevolking is partijlid en 98% mag niet op eigen kracht meedoen. Erg minderwaardig.

Ondraaglijke lichtheid van een kabinet

Er is geen kabinet Wilders. Rutte en Verhagen hebben een smal pad de berg op gevolgd. Nu staan ze op de top. Hun politieke bagage hebben ze achtergelaten aan de voet. Behalve de vorming van een kabinet hebben ze niets bereikt. Rutte loopt alleen door naar de echte top. Zijn lichtheid oogt immens. Er kleeft macht aan. Maar waartoe dient macht zonder perspectief?

Los van de veiligheidsparagraaf en het opleggen van bezuinigingen aan lagere overheden komt Rutte aan geen enkele hervorming toe. De arbeidsmarkt? Nee. De woningmarkt? Nee. Het onderwijs? Nee. Kenniseconomie? Nee. Infrastructuur? Nee. Rutte en de VVD-baronnen hebben nergens knopen doorgehakt.

Ingeboekte doelmatigheid, bestuurlijke hervorming en de immigratiemaatregelen zijn voornemens. Wie weet symboolpolitiek. Zes miljard bezuinigen op bestuurlijke hervorming, maar de waterschappen niet afschaffen valt nauwelijks serieus te nemen. Resultaat is dat via een omweg de ontslagen ambtenaren tegen dubbel tarief moeten worden ingehuurd.

Voorgestelde immigratiemaatregelen lopen tegen wettelijke grenzen aan. Wat mogelijk is zal aangescherpt worden, maar veel blijft onmogelijk. Europese verdragen bepalen de grens. Op het gebied van integratie zijn Leers, Opstelten en Donner aan de slag gegaan. Ze leiden in het gunstigste geval de aandacht af van wat niet gebeurt. In het ongunstigste geval accentueren zwaargewichten het eigen falen. Wat Donner zegt over de meningsuiting en de WOB maakt velen woest. Regenten generen zich niet een regenteske pose aan te nemen.

Zakelijkheid op immaterieel gebied had de grootste verdienste kunnen worden. Onder leiding van de VVD als minst moralistische partij. Nu of nooit voor de Nederlandse islam om een inhaalslag te maken in het omarmen van de rechtsstaat. En afstand te nemen tot krachten als Wilders, conservatieve imams en multiculturalisten. Maar Rutte blokkeert deze middenweg. Door de schaduw van Wilders weet het kabinet geen neutraal en onpartijdig speelveld te bieden.

CDA-mastodonten die zich tegen samenwerking met de PVV keerden zijn door Verhagen buitenspel gezet. Voorstanders zijn beloond met kabinetsposten. Loyaliteit is het toverwoord. De focus ligt op zekerheid en controle. Dat opent voorwaarden voor een doorbraak. De behoudzucht van het kabinet vormt basis voor onvermoede dwarsverbanden en stappen vooruit. Ze worden echter door arrogantie niet gegrepen.

De aard van de bezuinigingen op cultuur tekent de kleine kant van het kabinet Rutte-Verhagen. Als redenen worden de zelfredzaamheid van de sector, het rondpompen van geld door subsidies en een kleinere overheid aangevoerd. Allemaal steekhoudend als het voor andere sectoren ook gold. Maar het oogt hypocriet als VVD en CDA de hypotheekrenteaftrek onveranderd laten. Daar zijn miljarden euro’s subsidie per jaar te halen.

Rutte en Verhagen moeten de berg afdalen om hun bagage op te halen. Te herbronnen aan de voet van de berg. Het voorgestelde akkoord is onvoldoende voor een ambitieus Nederland. De samenwerking met links is een wassen neus. Sommigen hoopten er de terugkeer van de parlementaire democratie in te zien. Maar het omgekeerde lijkt waar, de coalitiepartijen beslissen buiten het parlement. Bergwind is kil.

Foto: Slot Drachenburg, halverwege de Drachenfels