Belang van sociale media in oorlogsgebied voor beleidsvorming

Een rondgang door het Oekraïense Loehansk dat gecontroleerd wordt door de Russen met de jeugdige kreosan. Het zal door de Russische geheime dienst mogelijk verwijderd worden vanwege de opname van de trein na 4’45’’ zoals Eliot Higgins vermoedt. Russen ontkennen immers om politieke redenen hun militaire aanwezigheid in Oekraïne. De video geeft de desolate sfeer van een oorlogsgebied in een prachtig ritme goed weer. De vraag die blijft hangen is wat de oorlog en de vernietiging de inwoners heeft opgeleverd.

Een internationale gemeenschap van bloggers en twitteraars heeft afgelopen maanden de Russische aanwezigheid in Oekraïne in kaart gebracht. Dat maakt de detaillering van de oorlogshandelingen en de gevolgen van de oorlog tamelijk nieuw. Omdat de Russische geheime diensten hun aanwezigheid in Oekraïne proberen te verhullen is dat een lastige opgave. Van de andere kant doen duizenden Russische militairen bij toerbeurt dienst in Oekraïne. Ze zijn moeilijk in te perken wat hun gebruik van sociale media betreft. En dan die vreemde eenden in de bijt als kreosan die met hun mobieltje op een brommer de werkelijkheid vastleggen. Om dat op YouTube te posten. Als onderdeel van het kat-en-muis spel tussen openheid en censuur.

Eliot Higgins verwijt in een artikel voor King’s College in Londen de beleidsmakers dat ze de informatie die gebruikers van sociale media in conflictzones online zetten nog onvoldoende weten te gebruiken, ook voor bewijsvoering: ‘In recent years, content shared via social media from conflict war zones has allowed us to gain a far deeper understanding of the on-the-ground realities of specific conflicts than previously possible. This presents a real opportunity for providing robust evidence which can underpin foreign and security policymaking about emerging, or rapidly escalating, conflict zones. Despite this opportunity, however, policymakers have generally been slow to adapt to the volume of information disseminated on social media from various armed groups in Syria and slower still to use this as an evidence base for policy generation.’

Foto: Still uit video ‘Een dag in Loehansk. Gevolg van het bombardement van Oekraïne. LPR ATO’ van kreosan.

Westen moet Russische invasie Oekraïne coherent beantwoorden

In Donetsk wordt een bij het vliegveld gevangengenomen Oekraïense krijgsgevangene naar de plaats van een granaataanval op een trolleybus gebracht waarbij vanochtend 13 doden vielen, door de bevolking geslagen en weggevoerd in een nieuwe auto met een Russisch nummerbord. De OVSE onderzoekt het incident, mogelijk is het door separatisten met een zogenaamde motodrom uitgevoerd. Dat de bus door de autoriteiten na korte tijd van de plek is verwijderd zonder grondig onderzoek wijst op het vernietigen van forensisch bewijs.

Een redactioneel van de Washington Post ziet het ongenoegen met Rusland als meer dan een hobbel in de weg. Het bespeurt met name in de te welwillende opstelling van de buitenlandcoördinator van de EU, de Italiaanse Federica Mogherini een storende factor. De WP pleit voor een beter doordachte Oekraïne-strategie, een sterkere betrokkenheid van EU en VS bij de Oekraïense regering en het afstappen van het idee dat met het Rusland van Putin een constructief gesprek te voeren valt. Westerse leiders moeten eens goed het besef tot zich door laten dringen waarvoor ze staan om een keuze te maken en die vervolgens coherent uit te voeren.

Tot nu toe weigeren Westerse landen om Oekraïne defensieve wapens te leveren tegen het Russische leger dat delen van het land heeft bezet. Rusland dat afgelopen september de overeenkomst van Minsk en het vervolg van 19 september heeft ondertekend wat inhoudt dat het de Oekraïense grenzen gegarandeert en huurlingen en/of militairen terugtrekt komt deze overeenkomst niet na. Op 27 maart 2014 nam een meerderheid in de Algemene Vergadering van de VN resolutie 68/262 aan die de ‘territoriale integriteit’ van Oekraïne erkent en de annexatie door Rusland van de Krim en het zogenaamde Krim-referendum  als onrechtmatig veroordeelt.

De bewijzen van militaire Russische aanwezigheid in Oost-Oekraïne zijn zo overweldigend dat de leiders van de VS en de Europese landen niet langer net kunnen doen alsof Rusland niet langdurig en grootschalig in Oekraïne intervenieert. Door weg te kijken verliezen ze hun geloofwaardigheid. Daarbij komt het menselijk leed dat vooral veroorzaakt wordt door de separatisten die alleen oorlogstaal kennen en onderhand op een onaanvaardbare manier de burgerbevolking terroriseren met lukraak afschieten van granaten. Rusland moet door de VS en EU nog krachtiger onder druk gezet worden om de wapenstilstand te respecteren en met huurlingen en militaire troepen Oekraïne te verlaten. Alle partijen in het conflict zeggen dat een militaire oplossing niet de oplossing kan brengen, maar als de politiek keer op keer faalt dan resteren er weinig opties.

Girkin: Rusland vecht een oorlog in Oekraïne. Geef dat gewoon toe

Een harde dobber voor de machthebbers in het Kremlin en alle Europeanen die mede door de niet aflatende Russische propaganda nog steeds in een fase van ontkenning verkeren. Ze geloven maar al te graag dat er in Oekraïne sprake is van een burgeroorlog tussen bevolkingsgroepen die van onderop is ontstaan. De orthodoxe nationalist, Russische oud-kolonel van de geheime dienst en voormalige separatistenleider die in augustus 2014 door het Kremlin werd afgezet als leider van Donetsk Igor Girkin doorbreekt de illusie. Hij roept Rusland op niet langer de kop in het zand te steken en toe te geven dat het een oorlog in Oekraïne voert. Girkin gooit olie op het vuur dat het pro-Oekraiense Euromaidanpress maar al te graag oppakt.

Vorige week werd in Loehansk de militiecommandant Batman vermoedelijk met behulp van Russische speciale troepen bij een aanslag gedood. Hij was een geestverwant van Girkin. Tegenover alle partijen moeten de nationalisten hun onverzoenlijkheid bekopen. Oorlog is een kwestie van schipperen en flexibiliteit. Russische vrijwilligers die in de milities vechten worden in bepaalde gevallen bestreden door Russische troepen omdat ze onder de verkeerde commandanten dienen. Girkin blijft interviews geven om in de aandacht te blijven en zijn politieke relevantie te benadrukken. Hoelang hij nog getolereerd wordt door het Kremlin is de vraag.

Foto: Schermafbeelding van artikel ‘Former top terrorist leader urged Russia to admit it is fighting a war against Ukraine’ op Euromaidanpress.

Kremlin voert in Oekraïne oorlog tegen Russen in Volksrepublieken

Dat de strijd in Oekraïne andere scheidslijnen volgt dan sommigen denken die er een geopolitieke strijd tussen Oost en West in willen zien is een feit. Het pro-Oekraïense InformNapalm plaatst bij uitzondering een door een pro-Russische separatist geschreven in het Engels vertaald stuk ‘Vecht Rusland tegen de LPR?’ Het gaat in op de onderlinge strijd tussen de separatisten en de rol van het Russische leger en het Kremlin. Aanleiding is de moord op militiecommandant Alexander ‘Batman’ Bednov in de zogenaamde Volksrepubliek Loehansk (‘LPR’) op 2 januari met waarschijnlijke betrokkenheid van Russische speciale troepen.

Uit het stuk resteert een beeld van onderlinge verdeeldheid, rechteloosheid, diefstal, corruptie, wederzijdse chantage en een volledig voorbijgaan aan de wensen van de lokale bevolking. De volgende groepen zijn te onderscheiden. 1) De politieke leiding in het Kremlin die opdrachten geeft aan Russische troepen ter plekke, gesymboliseerd in Vladislav Surkov; 2) De door het Kremlin benoemde politieke leiding ter plekke die de opdrachten van het Kremlin volgt, gesymboliseerd in het hoofd van de LPR Igor Plotsniski; 3) Lokale milities die een nationalistische koers volgen en zich onverzoenlijk opstellen tegenover Kiev, maar ook tegenover het Kremlin; 4) Russische vrijwilligers die opgenomen zijn in de lokale milities; 5) Russische militairen ter plekke die met speciale acties de macht van het Kremlin versterken en die van de nationalistische milities inperken.

De conclusie is dat de Russen steeds meer als bezettingsmacht functioneren. Dat verklaart het gebrek aan strijd met Oekraïne terwijl getuigenissen nog steeds spreken van toevoer uit Rusland van manschappen, materieel en munitie. De auteur meent dat president Putin de zogenaamde Volksrepublieken transformeert tot marionettenrepubliekjes waar de Russische legermacht de lokale bevolking in bedwang houdt en zich samen met de zetbazen bezondigt aan smokkel en diefstal. Het volk wordt buitengesloten. Zo zijn de republiekjes een lucratieve business. De milities vertrouwen Putin niet omdat hij om politieke redenen de zogenaamde Volksrepublieken terug kan geven aan Oekraïne als het hem uitkomt. Rusland heeft geen geld om ze te onderhouden, laat staan op te bouwen. Opvallend is dat InformNapalm de leiders van de milities rechts-nationalistisch noemt, terwijl ze zichzelf -onder meer Igor Strelkin- als links-nationalistisch beschouwen.

Foto: Slot van artikel op InformNapalm van een pro-Russische separatist: ‘Separatist Militant: “On the 1st of January the Kremlin Began an Open War against the Russians in the LPR and the DPR”’

In Oekraïne maken scheidslijnen vreemde kronkels. Desinformatie

Voormalig separatistenleider Igor Girkin die in augustus 2014 onder druk van het Kremlin zijn positie in Donetsk moest opgeven zou Russen oproepen Oekraïne te verlaten. Aanleiding is de dood in Loehansk van Alexander Bednov, ofwel Batman die in een hinderlaag liep. Zijn medestanders menen dat Igor Plotnitski, leider van de zelfverklaarde Volksrepubliek Loehansk achter die aanslag zit. Strijdgroepen met veel wapens bestrijden elkaar als gangsters en proberen in de gunst van  het Russische leger te komen. Daarbij komt dat de meest ervaren strijders in Donetsk ingezet worden, terwijl Loehansk wordt gebruikt als oefenterrein. Op de achtergrond probeert de Russische geheime dienst FSB deze gangsterbendes in het gareel te houden.

Uitvergroten van verschillen van de tegenstander is een middel in de informatieoorlog. De laatste maanden benadrukt de pro-Oekraïense zijde steeds vaker de verschillen tussen enerzijds de separatisten onderling en anderzijds tussen de separatisten en de in Oost-Oekraïne opererende Russische militairen. In elke oorlog wordt door macht, geld en wraakzucht het onmogelijke mogelijk. Zo zouden separatisten die niet tegen de Oekraïense eenheidsstaat zijn het met het Oekraïners op een akkoordje willen gooien tegen het Russische leger. Daarnaast voeren onderdelen van het Oekraïense leger achter de linies in separatistengebied een guerilla met een tweeledig doel: chaos en onzekerheid creëren en strijdgroepen tegen elkaar opzetten.

Zo laat InformNapalm niet na om die onderlinge verschillen aan pro-Russische kant te benadrukken, zoals in een overzichtsartikel van 30 december 2014: ‘Ondertussen zijn er moorddadige conflicten zowel tussen de bendes, de militanten als de reguliere eenheden van de Russische strijdkrachten. Echter, dit is vrij normaal voor een gebied zonder effectieve overheid en dat wordt overspoeld met wapens en huurlingen van verschillende ideologische, morele, ethische, religieuze en politieke opvattingen. Het is opmerkelijk dat er guerrilla-groepen zijn die volledig onafhankelijk opereren en hun eigen doelen nastreven. Sommigen van hen worden geleid door de ideeën van een ‘Verenigd Oekraïne’, terwijl anderen gewoon wraak nemen op de terroristen voor de onteigende of vernietigd eigendommen, gedode of verminkte familieleden, enz.’

Het valt vanuit Nederland nauwelijks te controleren wat waarheid en onwaarheid is in de Oekraïens-Russische oorlog. Maar dat in een oorlog de scheidslijnen soms vreemde kronkels maken is de wetmatigheid. Misleiding en afleiding door de strijdende partijen compliceren ons begrip van de oorlogssituatie, maar het besef ervan maakt het ons weer makkelijker om afstand te nemen en niets op voorhand voor zoete koek aan te nemen.

Foto: Tweet van Ukraine Today, 5 januari 2015.

Oorlog in Oekraïne is niet zwart-wit. Vol fragmenten en fracties

Of het tegenpropaganda is van Oekraïense zijde valt niet uit te sluiten, maar InformNapalm biedt nuances die de Russische propaganda in haar informatieoorlog niet geeft. Dat leidt tot een beeld dat niet zwart-wit is en ruimte voor tegenstrijdigheden laat. De oorlog in Oekraïne is geen strijd tussen goed en slecht -wie dat ook is- of een geopolitieke strijd tussen Oost en West. Maar een spaghetti van belangen, solidariteit, berekening waar weinig lijkt wat het is. InformNapalm geeft vooral militaire achtergronden. Enkele voorbeelden.

In ‘Transcript of a Skype Call with a Russian Officer Deployed to Ukraine: What is Their Motivation?’ praat InformNapalm analist Artem Vasylenko met een officer van het Russische leger wiens eenheid naar Oekraïne werd gestuurd. Meer dan een dozijn militairen sneuvelden in Oekraïne. Niet in de strijd tegen het Oekraïense leger, maar door onderlinge gevechten. Niet bij alle separatisten zijn de Russische militairen populair: ‘A month ago one of my units was shelled by Ukrainian artillery. Then we discovered that a DNR militant was directing enemy fire. When we interrogated him, he told that locals are not happy with our presence. They expected Russian help, not humanitarian disaster.’ en: ‘We discovered several facts when militants coordinated their actions with Ukrainian Army against Russian army and Kozitsyn kazakh…’

Een gevangen genomen separatist vertelt in september 2014 zijn verhaal in ‘A DPR Combatant Describes how Orders are Given through Russian Officers’: Transcript: 7:42 Russian army shell not only UAF but DPR units as well; 7:50 Everything possible is done to further the conflict between DPR and the Ukrainian army’. In een opmerkelijke ontwikkeling voegden de Russen zich volgens een bericht in Kiyv Post bij de Oekraïense kritiek op de separatisten die zich niet houden aan de wapenstilstand die in september in Minsk is overeengekomen.

De strijd in Oekraïne wordt onoverzichtelijker. Separatisten staan niet in alle gevallen schouder aan schouder  met het Russische leger, maar behandelen deze vaak als vijand. Warlords zijn teleurgesteld in de Russische steun die minder winst brengt dan ze hoopten. Het Russische leger verliest zich steeds meer in een strijd zonder einddoel. Aan de andere kant bestaat er animositeit tussen het Oekraïense leger dat beter bewapend is dan de vrijwilligersbataljons die zich in de steek gelaten voelen. Tegelijk ontstaat er een Oekraïense guerrilla achter de frontlinie die de geschillen tussen Russen en separatisten aanwakkert, als onderdeel van wat hier eerder de derde hybride oorlog werd genoemd. Oorlog is mist, oorlog is wisselen van loyaliteit, oorlog is diffuus. Het is goed dat in gedachten te houden en niet een zwart-wit waarheid die niet bestaat.

Foto: Sergeĭ Mikhaĭlovich Prokudin-Gorskiĭ, ‘Ukraina. Putivl’. Na zadnem plane Molchanskii monastyr’. Sprava reka Seim.’ tussen 1905 en 1915. Collectie: Library of Congress.

Oekraïne: oorlog tegen corruptie is groter probleem dan Rusland

Oekraïne is een zwakkere staat dan de Russische Federatie, en de corruptie is er groter. In de index van Transparency International over 2014 staat Rusland op 136 en Oekraïne op 142. Beide landen doen het slecht. Hoewel Oekraïne sinds 2013 met twee plaatsen naar boven een minieme verbetering vertoont en Rusland met negen plaatsen naar beneden een verslechtering. Ook hun valuta doen het met dalende koersen slecht.

Journalist Serhiy Lesjenko is sinds kort parlementslid voor de partij van Petro Porosjenko. Hij ziet de corruptie als een grotere bedreiging dan ‘de oorlog in het Oosten’. De inmiddels gesneuvelde Oekraïens-Amerikaanse vrijwilliger Franko beweerde in augustus hetzelfde.  Het echte gevecht is tegen de oligarchen en de huidige politieke klasse. En zelfs tegen het eigen militaire establishment dat de oorlog tegen de Russen en pro-Russische separatisten op onprofessionele manier voert. Even corrupt is als de rest van de samenleving.

Want de Russen zijn de vijand van buiten die bestreden kan worden en zelfs verenigt, maar de corruptie is intern en zit diep in het politieke systeem ingebakken. Leshchenko is niet al te positief over het aanpakken van de corruptie. Oekraïne kampt met achterstallig onderhoud dat eerst opgeruimd moet worden voordat er iets nieuw opgebouwd kan worden. Wie weet in de zittingsperiode van een volgend parlement. Over vijf jaar. De vooruitzichten voor Oekraine zijn slecht. Rusland kan niet winnen, maar kan Oekraïne zichzelf verslaan?

Begint Oekraïne hybride oorlog tegen Rusland? Passend antwoord?

Het is zo simpel. Kwaad kan het beste met kwaad vergolden worden. Het kind op het schoolplein dat klappen krijgt moet terugslaan als praten niet meer helpt. Als ultieme middel om het pesten te stoppen. Gesteld dat het dit aandurft. In Oekraïne is het niet anders. Rusland pest Oekraïne maar ontkent dat te doen. Het Kremlin hanteert het concept van de hybride oorlog. Een mengvorm van oorlogsvoering met inzet van propaganda, ondermijning, directe agressie en ondersteuning van zetstukken (‘proxies’, de separatisten) zonder officiële oorlogsverklaring. Zodat Oekraïne nergens formeel gehoor krijgt over de Russische militairen die volgens de OVSE illegaal in Oekraïne zijn. Want het pesten gebeurt in het geniep en wordt door Rusland ontkend.

Het antwoord is zo simpel. Oekraïne moet terugpesten onder dezelfde ontkenning van Rusland iets verkeerd te doen. Alexander Motyl werkt voor World Affairs een voorstel van de Oekraïense en Russisch-sprekende redacteur van Censor.net Yuri Butusov uit. Volgens Butusov beperkt het internationale ‘anti-Putin front’ op straffe van aanscherping van sancties de Russische president om de oorlog tegen Oekraïne te escaleren. Wat zijn voornemen was. Nu al kosten de sancties en de dalende olieprijzen Rusland zo’n 140 miljard dollar per jaar. Als deze situatie aanhoudt kan Rusland het naar verwachting budgettair maximaal drie jaar volhouden voordat de economie instort. Door de implosie van de economie kwam in 1989 de Sovjet-Unie ten einde.

Zo ontstaan drie hybride oorlogen die onderling samenhangen, maar toch eigen dynamiek hebben. 1) Rusland tegen Oekraïne: militair, politiek en publicitair 2) Westerse landen tegen Rusland: economisch en politiek en 3) Oekraïne tegen Rusland: militair en publicitair. Politiek ontbreekt het Oekraïne (nu nog) aan gewicht.

Deze oorlogen zijn niet alleen verborgen maar ook a-synchroon. Dat wil zeggen dat een dreiging niet op gelijke wijze en onmiddellijk wordt beantwoord. Westerse landen beantwoorden de militaire interventies van Rusland met economische middelen en politieke isolatie. Zoals Butusov uitlegt kan de hybride tegenreactie van Oekraïne Rusland binden en economisch en militair eerder uitputten dan bij uitblijvend terugpesten.

Foto: Uit het Australische ARES-rapport Raising Red Flags: An Examination of Arms & Munitions in the Ongoing Conflict in Ukraine, 2014 met onderschrift (p.21): ‘Unidentified uniformed combatant (presumed to be a Russian soldier) armed with an (unloaded) AK-74M rifle. Simferopol Airport, February 2014. (..). Photo credit: Getty Images’.

Porosjenko wordt onderbroken met kritiek bij herdenking Maidan

De Oekraïense president Petro Porosjenko wordt onderbroken door omstanders als-ie in Kiev bloemen legt ter nagedachtenis van de meer dan 100 doden die in februari 2014 vielen door toedoen van scherpschutters. Hij krijgt verwijten dat strijders van de Anti-Terroristische Operatie (ATO) in Oost-Oekraïne onvoldoende worden gesteund. Een herhaald verwijt is dat vooral de vrijwilligersbataljons in de steek worden gelaten. Omdat dit de ideologische druk op de zittende macht zou verlichten. Herinnering aan het verraad van Ilovaisk is illustratief.

Het idee is dat gewone Oekraïense burgers zich opofferen zonder wie de oorlog allang verloren zou zijn en de hoge heren profiteren. Zoals op de Krim dat zonder een schot door het verlamde Oekraïense establishment werd overgeleverd aan Putin. Vrijwillligers zouden verraden worden door pro-Russische separatisten, de Oekraiense legerleiding en de regering-Porosjenko. Dat sentiment leeft en komt bij deze herdenking aan de oppervlakte. Corruptie en politieke onwil zouden een grotere vijand zijn dan de Russen die hun troepen naar Oekraïne sturen. Gesymboliseerd in de weinig populaire premier Arseni Jatsenjoek (‘konijn’) en minister van Binnenlandse Zaken Arsen Avakov, maar ook in president Porosjenko. Chocolade-oligarch van professie.

Complicatie is dat de Russen er vanzelfsprekend alle belang bij hebben dat de onderlinge verdeeldheid wordt aangewakkerd. Zodat soms nog nauwelijks te volgen is waar het ongenoegen nou precies vandaan komt.

Oekraïners vechten eerder tegen corruptie dan tegen separatisten

Een Amerikaanse vrijwilliger in het Donbas-bataljon van het Oekraïense leger vertelt Simon Ostrovsky z’n verhaal. Wat ‘Franko’ zegt doet denken aan Nederland in 1945. Toen bestond de wens dat de gevestigde orde van voor de oorlog plaats moet maken voor een nieuwe generatie die de oude scheidslijnen wilde doorbreken.

Maar de krachten van de restauratie waren sterker en de doorbraak kreeg pas vanaf het eind van de jaren ’60 vorm en barstte in de jaren ’70 goed los. ‘Franko’ en z’n maten vechten niet zozeer tegen de separatisten, maar tegen de corruptie. Dus de oligarchen en de huidige politieke klasse. En zelfs tegen het eigen militaire establishment dat de oorlog tegen de Russen en pro-Russische separatisten op onprofessionele manier voert.

De teleurstelling zit ingebakken. Het zal ‘Franko’ en z’n maten door hun motivatie -en ondanks gebrek aan materiaal en coördinatie- wel lukken de oorlog tegen de Russen te winnen, maar wat dan? Op de Maidan in Kiev wordt deze dagen de revolutie opgeruimd. Waarvan het lastig uit te maken valt wie deze revolutionairen nog zijn en waar ze voor en tegen zijn. Maar het begin van de Oekraïense restauratie is in de maak. Waarom eet elke revolutie de eigen kinderen op? Onheilspellend is dat het Oekraïense leger maar niet aan wil sterken. Wordt de opbouw bewust getraineerd door Kiev? Complotten zijn onlosmakelijk verbonden aan de oorlog.