Apple en Google verwijderen Navalny’s app na druk Kremlin. Amerikaanse techbedrijven werken tegen de democratie in, maar worden door westerse landen niet aangepakt

Herinneren we ons nog de verhalen over de Arabische lente? De Amerikaanse techbedrijven als Twitter, Facebook, Apple en Google zouden de democratisering helpen doordat demonstranten zich meer dan tevoren konden organiseren via sociale media. De Arabische lente waar het inmiddels 10 jaar later winter is. Zelfs in het meest democratische Arabische land met de meeste persvrijheid Tunesië is het parlement opgeschort en heeft de pas gekozen president Kais Saied plannen om de grondwet bij te schaven.

Inmiddels hebben leiders van autoritaire regimes als Turkije, China, de Russische Federatie zich gewapend tegen de democratisering via internationale sociale media. Ze hebben de afgelopen 10 jaar Apple, Twitter, Facebook, Apple en Google en ander techbedrijven herhaaldelijk onder druk gezet. De wetmatigheid is dat de bedrijven om economische redenen inbinden. Ze staan niet aan de kant van de democratisering, maar aan de kant van de repressie.

Voor voorbeelden van techbedrijven die inbinden na druk van autoritaire regimes: Over Turkije, zie hier en hier en hier. Over India, zie hier. Over China, zie hier en hier.

Schrijnend is niet alleen dat Amerikaanse techbedrijven als Twitter, Facebook, Apple en Google zwichten voor politieke druk van Ankara, Beijing of Moskou, maar dat landen als China en de Russische Federatie zonder tegenstand van de techbedrijven de sociale media actief kunnen gebruiken om tweedracht en chaos te zaaien in democratische landen. Amerikaanse sociale media kunnen zo door kwaadwillenden probleemloos worden gebruikt voor het verspreiden van desinformatie en het zich als buitenstaander mengen in verkiezingscampagnes van landen. Officieel staat Facebook sinds 2019 zelfs desinformatie via politieke advertentie toe. Ondanks herhaalde kritiek daarop en talloze kritische onderzoeken door parlementaire commissies in de VS en het VK verandert er niks.

Het is geen incident, maar een wetmatigheid dat Apple en Google in de Russische Federatie zwichten voor druk van het Kremlin. Zelfs in de niet vrije verkiezingen waar de oppositie niet aan mag deelnemen en van uitgesloten is staat Poetins partij volgens de peilingen op niet meer dan 30%. Dat is een slechte prestatie van een partij die alle machtsmiddelen in eigen hand heeft, maar ondanks dat niet weet te overtuigen. De ‘Smart Vote’-app van Navalny’s organisatie die het stemmen coördineert tegen de kandidaten van Poetins partij ‘Verenigd Rusland’ is verwijderd.

We kunnen voor de zoveelste keer concluderen dat het de Amerikaanse techbedrijven om winstgevendheid en het paaien van de aandeelhouders te doen is. Om democratie geven ze alleen iets als dat hier toevallig mee in lijn is, maar niks als het daar haaks op staat. Apple, Google, Facebook en Twitter zijn koude bedrijven die steeds minder kunnen overtuigen dat ze zich iets gelegen laten liggen aan de democratie en weinig empathie hebben met de samenlevingen waarin ze zijn gevestigd.

Per saldo dienen de Amerikaanse techbedrijven de democratie niet, maar laten ze zich steeds meer kennen als actieve instrumenten om die te beschadigen. Het is een wonder waarom ze daar nog steeds weg mee kunnen komen en waarom westerse regeringen dat blijven tolereren en niet doortastend ingrijpen.

Apple verwijdert app onder druk van China die demonstranten in Hong Kong de beweging van de politie kon laten volgen

Het is moeilijk om niet cynisch te zijn over het gedrag van de Amerikaanse techgiganten, zoals Apple, Google, Facebook of Twitter. Uiteindelijk buigen deze commerciële ondernemingen voor de macht als hun economisch belang in het geding komt. Ze staan niet aan de kant van de machtelozen die de macht ter discussie stellen, maar volgen hun portemonnee. Facebook en Twitter maakten de ondermijning van de presidentsverkiezingen van 2016 in de VS door de Russische Federatie mogelijk. Apple heeft onder druk van de Chinese overheid nu een app verwijderd die de demonstranten in Hong Kong hielp om de bewegingen van de politie te volgen. Vraag is of deze demonstranten met een alternatieve app komen of op andere manieren de bewegingen van de politie kunnen volgen. De conclusie kan echter geen andere zijn dan deze, namelijk dat als het erop aankomt, dan kiezen Amerikaanse techgiganten voor winstgevendheid en laten ze demonstranten stikken. Dat geldt ook voor andere bedrijven. Laat daar geen enkele illusie over bestaan. Zie ook mijn commentaar van juni 2013 waarin ik constateerde dat autoritaire regimes hun naïviteit voorbij zijn en allang weten dat sociale media als katalysator van rebellie geblokkeerd kunnen worden door de techgiganten onder druk te zetten.

Koepel van Turkse moskeeën helpt Wilders met de eis dat hij van Twitter wordt verbannen

Advocaat Ejder Köse eist namens de koepel van Turkse moskeeën Turks-Islamitische Culturele Federatie (TICF) dat Twitter het account van PVV-politicus Geert Wilders opheft. Zo niet, dan stapt de koepel naar de rechter, aldus een bericht van het AD. Opmerkelijk is dat Köse daarnaast aangifte wil doen tegen Twitter in Turkije, Marokko, Pakistan en Indonesië, want volgens hem zijn daar ‘veel van Wilders’ uitspraken strafbaar’. Deze landen met een islamitische meerderheid blinken niet uit in rechtsstatelijkheid en zijn geen voorbeeld van een goed functionerende rechtsstaat. Op de jaarlijkse index 2017-2018 van het World Justice Project staat Turkije op plek 101, Marokko op 67, Pakistan op 105 en Indonesië op 63 van 113 landen wereldwijd. Het is verbijsterend dat Köse meent zijn gelijk te moeten halen in landen die rechtsstatelijk zo slecht scoren omdat Wilders’ uitspraken daar strafbaar zouden zijn. Die strafbaarheid is weinig waard en heeft meer met politieke intimidatie door islamistische minderheden te maken, dan met een afgewogen juridisch oordeel.

Deze landen zijn overigens van geen tot weinig belang voor Wilders functioneren in Nederland, Europa en de VS. Vraag is wat deze actie van de TICF daarom waard is en waarom Köse zich niet richt op de thuishaven van Twitter, namelijk de VS. De vraag die deze actie van de Turkse moskeeën in Nederland oproept is dan ook wat er precies mee beoogd wordt. Het lijkt erop dat deze koepel zich ten koste van Wilders wil profileren en in de gunst wil komen van de Turkse president Erdogan. Want als het echt wil dat Wilders op Twitter tot zwijgen wordt gebracht, dan zou het beter niet de omslachtige omweg via de vier islamitische landen openhouden.

Geert Wilders profiteert van de actie van de TICF die zich van haar intolerante kant laat kennen. De intolerante Wilders en de intolerante TICF zijn inwisselbaar en komen er uitsluitend relatief gunstig uit in de vergelijking met deze zelfgekozen tegenstander die feitelijk hetzelfde nastreeft: ondergeschiktheid en kneveling van de rechtspraak, een einde aan de scheiding der machten en inperking van de vrijheid van meningsuiting. Hoe overtuigend is het trouwens dat een koepel van Turkse moskeeën die verwant is aan Diyanet, het Turkse directoraat voor godsdienstzaken zich hierover uitspreekt? Want het steunt de politiek van de regering Erdogan die journalisten zonder eerlijk proces in de gevangenis laat verdwijnen en Twitter blokkeert als het hem om politieke redenen uitkomt om zijn tegenstanders de voet dwars te zetten. Dat in een land dat op de 101ste van de 113 landen staat wat rechtsstaat betreft en een voorbeeld voor Geert Wilders moet zijn die er door Köse van beschuldigd wordt de grens van de wet te overschrijden. Men zou Geert Wilders een meer geloofwaardige tegenstander toewensen. De tragiek is dat ze beide vanuit hun gemeenschappelijk belang de rechtsstaat ondermijnen. Ze hebben elkaar nodig om hun eigen ongelijk te kunnen relativeren aan de ander.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Moskeeën eisen dat Wilders van Twitter wordt verbannen: ‘Hij is doorgeslagen’’ van Peter Groenendijk in het AD, 5 november 2018.

Cybertopia van Tegenlicht doet kritisch verslag uit Silicon Valley

Gisteren vertoonde Tegenlicht van de VPRO de reportage ‘Cybertopia’ van Marije Meerman. Over de macht en de bedrijfscultuur van de techbedrijven, en de visie van rijke zakenmensen in het Californische Silicon Valley.

Dit is een leerzaam verslag over een wereldvreemde, van de echte wereld losgezongen subcultuur vol zelfoverschatting die denkt leidend te kunnen zijn voor anderen. Een cultuur met een libertarische opstelling die schoenen van de oude politiek weggooit zonder nieuwe te hebben. Zonder te uitleggerig te zijn laat Meerman het door haar registratie aan de kijker over om zelf conclusies te trekken. De durfkapitalisten, ondernemers (entrepreneurs) en zelfverklaarde visionairen zetten zichzelf behoorlijk te kijk in hun bizarre mix van narcisme, keihard kapitalisme, hippiecultuur en misnoegen voor traditionele waarden en oude politiek.

De opstelling van dit soort cyberfuturisten van bedrijven als Apple en Google die suggereren a-politiek te zijn en eigenhandig een nieuwe wereld te kunnen boetseren wordt des te schrijnender en onoprechter als meer bekend wordt over hun samenwerking met de Amerikaanse overheid. Zo gaf Google in 2012 documenten van medewerkers van WikiLeaks aan de NSA. The Guardian vat het samen.  Zonder betrokkenen daarvan op de hoogte te stellen vanwege een spreekverbod waaraan Google zich ondergeschikt maakte. Pas op kerstavond 2014 berichtte Google betrokken omdat het spreekverbod was ingetrokken. Het is ongeloofwaardig dat vanuit zo’n cybercultuur vol opportunisme en winstdenken, en zonder veel principes, medeleven met de ander of gemeenschapsgevoel een zinvolle, nieuwe samenleving kan ontstaan. Het valt in elk geval niet te hopen.

Terrorisme is geen reden om de meningsuiting in te perken

Voor The Intercept zet Glenn Greenwald vragen bij de ontwikkeling dat de politiek wil dat gebruikers van sociale media afgeschermd worden van controversieel nieuws. Zodat gebruikers niet meer zelf kunnen bepalen wat ze lezen en bekijken, maar politici, bedrijven of nieuwsmedia daarover beslissen. Dat blokkeren van nieuws gebeurt onder het mom het terrorisme in te dammen, en gebruikers niet op verkeerde gedachten te brengen. Feitelijk belemmeren of beperken de voorgestelde maatregelen de vrijheid van meningsuiting.

Greenwald citeert een aankondiging door Twitter van CEO Dick Costello dat het bedrijf video’s en foto’s van de onthoofding van James Foley verbiedt (en de account opschort van iedereen die een link naar de video geeft) en kreeg voor die opstelling een overweldigende goedkeuring. Opvallend omdat juist Twitter zich in het verleden opstelde als verdediger van de meningsuiting en het langst weerstand bood aan overheden die Twitter voor hun karretje probeerden te spannen. Zoals in Turkije en China. Begin 2012 kondigde Twitter al aan censuur per land toe te staan. Nu gaat Twitter verder door censuur per onderwerp toe te passen.

Niet op voorhand is het duidelijk en eenduidig dat om het terrorisme te bestrijden het noodzakelijk is uitingen op sociale media zoals video’s of foto’s van James Foley te verbieden die het terrorisme zouden propageren.

Er zijn drie kanttekeningen bij te plaatsen. Facebook, Twitter of Google hebben veel gegevens van gebruikers verzameld en baten deze commercieel uit. In een stilzwijgende ruil die gebruikersgemak en vrijheid uitruilt tegen persoonsgegevens voor bedrijven. Als deze die ruil eenzijdig opzeggen, dan neemt het vertrouwen van gebruikers in bedrijven als Twitter en Facebook en sociale media af. Overigens is internet divers en kent het zoveel subculturen dat censuur nooit waterdicht zal zijn. Wie een bepaalde uiting zoekt kan die altijd vinden. Daarnaast is de vijand van vandaag de vriend van morgen. Zoals de Turks-Koerdische PKK die door VS, EU en Turkije op de lijst van terroristische organisatie is gezet, maar ondanks dat nu door VS en EU dienstbaar wordt gemaakt om het grotere kwaad IS (Islamitische Staat) te bestrijden. Terrorisme is dus relatief. Daarom is het als reden veel te grof om er de vrijheid van meningsuiting in algemene zin mee te belemmeren of in perken.

Foto: Beeld uit gewraakte video met James Foley

Turkije blokkeert Twitter. Erdogan gaat z’n eigen gang

De Turkse premier Recep Erdogan is de schaamte voorbij. Hij trekt zich niks aan van de binnenlandse en buitenlandse kritiek op de inperking van de meningsuiting. Twitter wordt nu in delen van Turkije geblokkeerd. ‘We hebben nu een gerechtelijk bevel. We zullen roeien Twitter uit. Het kan me niet schelen wat de internationale gemeenschap zegt. Iedereen zal de kracht van de Turkse Republiek zien‘, aldus Hurriyet Daily News. Het verbod wordt door critici van de premier direct gekoppeld aan de Fethullah Gülen-organisatie die de sociale media zou benutten om gefalsificeerde berichten over malversaties van Erdogan en z’n kring naar buiten te brengen om hem in diskrediet te brengen. Maar premier Erdogans onvrede zit dieper.

Sowieso staat de internetvrijheid in Turkije onder druk. Het einde van het open internet is er in zicht. Erdogan heeft het evenmin zitten op sociale media. In juni 2013 verklaarde hij: ‘Sociale media zijn vol gefabriceerd nieuws, ongefundeerde beweringen en beschuldigingen tegen mij’. Later die maand kwam een conflict tot uiting tussen de regering en Twitter dat nu nog speelt: ‘Op haar beurt beticht het ministerie van Transport Twitter er weer van geen juridische status in Turkije te hebben en geen legale onderneming te zijn. Twitter voert voor haar weigering aan dat Turkije geen juridische waarborgen voor gebruikers kent. Twitter weegt haar belang per land en per situatie af. Burgerrechten worden zo onderhandelbaar als handelswaar. Turkije is de laatste maanden een slagveld tussen Twitter en Erdogan geworden. Dat brengt internetbedrijven in een lastig parket. Facebook achtte het in juni 2013 na een verklaring van de Turkse regering over de goede samenwerking nodig om te ontkennen dat het met die regering samenwerkte. Waar moet dat eindigen?

Foto: Schermafbeelding van #ErdoganBlocksTwitter, 21 maart 2014.

Glurende GCHQ onderschept miljoenen webcam beelden van Yahoo

Guardian-journalist James Ball legt uit aan Amy Goodman van Democracy Now! Samen met Spencer Ackerman ‘brak’ Ball voor The Guardian nieuws dat op de Snowden-documenten gebaseerd is. Optic Nerve, zo heet het programma van de Britse geheime dienst GCHQ dat met assistentie van de NSA beelden opslaat van webcam chats van Yahoo-gebruikers. Onduidelijk is of het nog operationeel is. In 2008 ging het in een periode van zes maanden om meer dan 1,8 miljoen Yahoo-gebruikers. Het programma diende ook om te experimenteren met ‘automatische gezichtsherkenning’ en verdachten van terrorisme te volgen. De spionage bleef niet beperkt tot Britten en Amerikanen, zodat ook Nederlanders bespioneerd kunnen zijn door deze geheime diensten.

Pikant is dat zo’n 3 tot 11% procent van de chats te maken heeft met ongewenste naaktheid (undesirable nudity). Wat trouwens de vraag oproept wat gewenste naaktheid in de optiek van deze geheime diensten zou kunnen zijn. Die beelden heeft de GCHQ dus ook opgeslagen, maar er zijn geen aanwijzingen dat hieruit acties gevolgd zijn. Yahoo zegt niks van Optic Nerve te weten en er afstand van te nemen. Maar de vraag is welke uitruil (trade-off) computerbedrijven als Google, Microsoft, Apple, Facebook, Twitter of Yahoo moeten maken met de Amerikaanse overheid om sowieso ‘onder de wet’ te mogen opereren.

Niet voor de eerste keer sinds de Snowden-documenten sinds juni 2013 tot kritische publicaties leidden roept het handelen van Britse en Amerikaanse geheime diensten de vraag op wat de massale spionage van onschuldige burgers te maken heeft met de bestrijding van terrorisme. Des te meer omdat vermoed wordt dat de diensten steeds meer hooibergen verzamelen zonder de naalden erin nog te kunnen vinden. Zodat de criminelen en terroristen eerder uit zicht dan in zicht raken. Ondersteunend bewijs voor dit vermoeden is dat de geheime diensten niet kunnen aantonen door de massale spionage van burgers ook maar enige aanslag of complot te hebben voorkomen. De echte vraag in dit ‘NSA-dossier’ is hoe het mogelijk is dat het politieke en juridische toezicht op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten de praktijken van Optic Nerve toelaat. 

Foto: Still uit Peeping Tom (1960) van Michael Powell.

Hoe Lavabit de Amerikaanse overheid weerstaat en moet sluiten

Lavabit is een dienst die het versturen van versleutelde e-mails mogelijk maakt. Maar onder druk van de Amerikaanse overheid heeft het haar operaties opgeschort. Het moest de zogenaamde SSL-certificaat sleutels aan de FBI geven. Dat weigerde oprichter Ladar Levinson. Alles draait om klokkenluider Edward Snowden die klant van Lavabit was. De NSA kon z’n versleutelde e-mails niet kraken en klopte daarom aan Lavabits deur.

Het is Levinson op straffe van gevangenisstraf of een fikse boete verboden om in de openbaarheid precies te vertellen waartoe de Amerikaanse overheid hem wilde dwingen. Ook mag-ie niet bevestigen dat het de FBI om Snowden te doen was. Zodat-ie ook geen contact mag leggen met parlementsleden om z’n zaak te bepleiten.

De kwestie roept de vraag op wat voor rechtsstaat de VS is waar een verdachte zonder beroepsmogelijkheid het recht onthouden wordt zich te verdedigen. Uit wat Levinson wel in de openbaarheid mag zeggen kan opgemaakt worden dat andere Amerikaanse internetbedrijven toegeven aan druk van de overheid en met de geheime diensten samenwerken. Ook zij mogen dat niet naar buiten brengen. Dat roept weer zorgen op over aantasting van de privacy en de betrouwbaarheid van internet. De kwestie-Lavabit tast de geloofwaardigheid van de regering-Obama nog verder aan dan deze sinds de onthullingen van Edward Snowden al is.

Schneier en Greenwald zijn kritisch over hoe VS internet misbruikt

In aanvulling op berichtgeving naar aanleiding van documenten van Edward Snowden over de Amerikaanse overheid die bewust de veiligheid en de vrijheid van internet inperkt spreekt Democracy Now! met journalist en advocaat Glenn Greenwald en internetdeskundige Bruce Schneier. De onthullingen zijn verbijsterend. Internetveiligheid heeft een door westerse overheden ingebouwde onveiligheid. Internetbedrijven als Yahoo, Microsoft, Google, Facebook of Apple staan onder druk van de publieke opinie om openheid van zaken te geven. Ook vanuit economisch belang. Er is hun een spreekverbod opgelegd door de Amerikaanse overheid.

Geo-politiek roept een en ander de vraag op wat nog het verschil is tussen politiestaten als China, Noord-Korea, Iran en Rusland en de VS of het Verenigd Koninkrijk. Dat is er niet. In elk geval hebben de VS elke morele positie verloren om andere staten te veroordelen en andere landen een voorbeeld voor te houden.

Het antwoord is nu aan de burgers die samen met gewetensvolle ontwikkelaars en bedrijven op zichzelf zijn aangewezen. Da’s de les van vandaag. Overheden en grotere internetbedrijven zijn niet te vertrouwen. Dat blijkt duidelijker dan ooit. De burger moet samen met partners als digitale burgerrechtenbewegingen, piratenpartijen, traditionele anarchistische, links-liberale, progressieve en libertarische partijen, bewegingen als Anonymous en kritische media actief gaan werken aan een nieuwe architectuur voor een internet zoals dat ooit bedoeld was: vrij van overheidsinmenging. De VS moeten zich schamen. Met hun praatjes over vrijheid.

Kan Europa zich politiek, economisch en mentaal losmaken van VS?

Het Texaanse bedrijf Lavabit dat versturen van versleutelde emails mogelijk maakt schort haar acties op. In een verklaring zegt topman Ladar Levinson waarom. Hij verloor een juridische strijd en moet de encryptie ‘uitzetten’ of gegevens van z’n klanten overleggen. Onder wie Edward Snowden om wie het de Amerikaanse overheid vermoedelijk te doen is. Levinson weigert dat en ziet sluiting als enige weg. Het is hem verboden om over de details naar buiten te treden. Levinson raadt iedereen af gegevens nog toe te vertrouwen aan een bedrijf met fysieke banden in de VS. Ook het vergelijkbare Silent Circle heeft haar diensten preventief gestaakt ‘to prevent spying’. Zie ook hier. Glenn Greenwald zet de details uiteen in een recente Guardian-column.

Door de hechte samenwerking van Silicon Valley met de NSA wordt nu ook bij het grote publiek bekend dat de privacy bij Apple, Google, Microsoft en de Amerikaanse techbedrijven die fysiek in de VS zijn gevestigd niet in goede handen is. Hoewel de samenwerking angstvallig uit de publiciteit wordt gehouden sijpelt er voldoende informatie naar buiten om te concluderen dat overheid en bedrijfsleven onder een hoedje spelen. Bedrijven als Lavabit of Silent Circle die dat niet willen voelen zich gedwongen hun bedrijf te sluiten. De schatting is dat de Amerikaanse ‘cloud computing industrie‘ door deze negatieve publiciteit en het verlies aan geloofwaardigheid de komende drie jaar tussen 21 en 35 miljard dollar aan omzet verliest. Waar kan dat geld heen?

Dit verwachte verlies aan omzet van Silicon Valley roept de vraag op wat de kans is op een (Noord)-Europese ‘cloud computing industrie‘ die financieel, politiek en fysiek los van Amerikaanse overheid of bedrijfsleven opereert. Inclusief haar partners. Wat is de kans op een autonome Europese industrie die de privacy van gebruikers garandeert, encryptie toestaat en overheden buiten de deur houdt? De crisis biedt Europa kansen.

Hoewel nog veel onduidelijk is en een onderzoek van toezichthouder CTIVD naar het opereren van de veiligheidsdiensten AIVD en MIVD in het najaar verschijnt lijkt de Nederlandse politiek achter de NSA aan te lopen. Voor de eigen nationale veiligheid vertrouwt Nederland op de techniek van de VS en durft het niet op eigen benen te staan. Daarmee blijft het afhankelijk van de VS, ontwikkelt het met anderen geen alternatief en wordt Nederland tegen wil en dank meegetrokken in het massaal schenden van de burgerrechten.

Kan Nederland een omslag helpen maken en een en ander combineren? Alles strikt beredeneerd vanuit het Nederlandse belang. Bij voorkeur in samenwerking met het Duitse bedrijfsleven en de Duitse overheid. Het gaat dan om 1) ontwikkelen van een ‘cloud computing industrie’ voor consumenten naar Rijnlands model dat de privacy van burgers weer zoals voorheen garandeert; 2) ontwikkelen van ICT-spionageprogramma’s met andere Europese overheden die zowel juridische garanties, autonomie los van de VS als doelmatigheid combineert; 3) terugwinnen aan eigen juridisch eigendom over de infrastructuur aan kabels en afluistercentra die onder Europese autonomie worden gesteld en 4) politiek en mentaal afstand willen nemen van de VS.

Het kabinet-Rutte heeft in de openbaarheid nog geen inhoudelijke toelichting gegeven op de onthullingen over de Amerikaanse spionage en de eigen betrokkenheid daarbij. Mogelijk omdat het gedwongen wordt door de VS om over de geheime programma’s te zwijgen. Nederland kan dit goedmaken door in samenwerking met Duitsland het initiatief te nemen voor een Europees project dat afstand neemt van de VS. Het bevordert de economie omdat het voor veel hoogwaardige banen zorgt. Het bevordert het zelfbeeld van een politiek lamgeslagen Europa dat naar de pijpen van de VS danst zoals bleek toen Europese landen het vliegtuig van de Boliviaanse president Evo Morales tegenhielden. Het is in lijn met de mentaliteit van een menselijk Europa waar de burger telt. Europa heeft nu de kans om zich politiek, economisch en mentaal los te maken van de VS.

Foto: Telegraafkamer van het Mundaneum te Brussel. Zie hier voor ‘Mundaneum, Paul Otlet en Alle Kennis van de Wereld‘.