Gregorius Nekschot stopt en vindt Hirsch Ballin de allerergste

De cartoonist die bekend is onder het pseudoniem Gregorius Nekschot stopt per 1 januari 2012. Volgens een interview in De Volkskrant tekent-ie voortaan voor zichzelf. Zijn veiligheid en de kosten van zijn website zijn redenen voor dat besluit. Nekschot zal verbonden blijven met zijn aanhouding in mei 2008, Fitna en Ernst Hirsch Ballin. Zijn terugtreden sluit een tijdperk af.

Nekschot zegt geen boodschap te hebben. Volgens hem gingen zijn tekeningen er juist over dat mensen zichzelf moeten zijn en zich niet moeten laten leiden door ideeën of ideologieën. Toch werd Nekschot geannexeerd en spreekbuis van een politiek die gelijk op liep met de opkomst van de PVV. Van die ideeën heeft-ie nooit afstand genomen. Zijn beroep op volledige vrijheid en onafhankelijkheid klinkt theoretisch.

Nekschot verklaart de afgenomen aandacht voor de problemen rond integratie door de economische problemen. De redenen waarom-ie zijn cartoons begon bestaan naar zijn idee nog steeds. Hij brengt dat terug tot een intolerante islam en islamkritiek die onmogelijk wordt gemaakt. Dat staat haaks op het publieke debat. In Amsterdam maakten begin december moslimextremisten Irshad Manji het spreken onmogelijk.

Nekschot richt zijn pijlen op oud-minister van Justitie Ernst Hirsch Ballin. In 2008 werd Nekschot door 10 agenten van zijn bed gelicht en verdween in de cel. In de Tweede Kamer vonden partijen dat buiten proportie. Hirsch Ballin werd door toenmalig VVD-kamerlid Fred Teeven beschuldigd van een politieke arrestatie. In 2010 liet het OM na een 5-jarig looptijd van de aanklacht weten dat Nekschot niet vervolgd wordt.

Nekschot noemt Hirsch Ballin een godsdienstwaanzinnige, ‘die zijn geloof als de maat der dingen ziet en meent dat zonder geloof het leven geen betekenis heeft. Het bestrijden van Geert Wilders was voor de CDA-bestuurder een obsessie en in het kielzog daarvan richtte hij zich op Gregorius Nekschot, die met godsdienst de spot dreef. Hij ziet zichzelf daarom als het wisselgeld in de Fitna-affaire; mocht het de regering niet lukken om Fitna, de film van Geert Wilders, tegen de houden, dan waren er altijd nog Nekschot en zijn cartoons.’

Voor Femke Halsema heeft Nekschot respect omdat ze consequent bleef in haar steun voor hem. Ernst Hirsch Ballin is volgens Nekschot de allerergste. Met beide observaties ben ik het eens. Halsema wist zich altijd onafhankelijk op te stellen. Hirsch Ballin is het ultieme gevolg van religieuze politiek die onder abstracties die niks kosten continu op de rem van de modernisering trapt. Net als Balkenende vindt-ie dat iemand zonder geloof niet kan functioneren. Nekschot, Halsema en Hisch Ballin zijn nu verdwenen uit het publieke debat.

Foto: Cartoon van Gregorius Nekschot, 22 juni 2011

Het Deense Surrend valt de Occupy-beweging satirisch aan

De Deense satirici Jan Egesborg en Pia Bertelsen van Surrend weten hoe het zit. Occupisten zijn niet zozeer rebels, maar gewoon escapistisch. Volgens de Denen is het protest van de Occupy-beweging zonde van de tijd. Ze zeggen in een wereldwijde campagne deze cynische boodschap te zullen verspreiden. Te beginnen in Frankfurt, vestigingsplaats van de ECB. De keuze voor deze locatie suggereert dat de euro wegzakt  en de Occupisten zich van de wereld afwenden. Surrend wil overal affiches ophangen waar Occupisten protesteren.

Egesborg zoekt de grenzen van de meningsuiting op. Zo werd-ie in 2007 in Wenen gearresteerd wegens een poster van Vladimir Putin. Eind 2010 portretteerde hij de Deense Koninklijke familie als sexbelust. Een rel was ingebakken. Egesborg is een Deense Gregorius Nekschot die er niet voor terugdeinst politiek incorrect te zijn.

Toch lijkt de anti-Occupy poster afwijkend van het andere werk. Surrend valt er niet de gevestigde macht zoals koningshuis of politieke leiders mee aan, maar juist degenen die hetzelfde doel nastreven. Namelijk het kritisch aanspreken van de macht. Die vrijheid heeft Surrend. Of het zinvol is om de op dit moment enige autonome beweging die consistent de uitwassen van het kapitalisme aanspreekt escapisten te noemen is wat anders. Het trekt een zware wissel op de geloofwaardigheid van Surrend. Maar lekker dwars is het zeker.

Behoudzucht in de beeldende kunst

 

Beeldenstorm in kunst is als een pendule. Soms slaat het links, soms rechts. Een NRC-recensie van politieke affiches uit de jaren ’70 (vdve) toont de houdbaarheid: Eigenlijk maken ze één ding echt duidelijk: dit zijn de jaren van retoriek en van dik hout zaagt men planken. Links-activistische toegepaste kunst die jaren later als overspannen, pathetisch en ongenuanceerd wordt beoordeeld. Niets staat stil, onze mening nog het minst.

Lastig om uit te gaan van goede bedoelingen van beeldenstormers. De praktijk leert dat beeldenstormen altijd uit de hand loopt. Beeldenstormen is per definitie een emotie die uitgaat van intolerantie en tot doel heeft om iets van de ander te vernietigen. Of het sacrale nu het uitgangspunt of het doel is maakt geen verschil. Daar past geen relativering bij die een beeldenstorm goedpraat.

Sooreh Hera zette vanuit haar eigen wereldbeeld een autonoom beeld naast een al bestaand wereldbeeld. Ze vernietigde de illusie van de ander, niet een fysiek beeld. Zij is daarom geen beeldenstormer. Hoogstens een moderne variant die met hedendaagse middelen aanleunt tegen een traditie van iconoclasme in de kunstgeschiedenis. Wat rebelsheid door associatie suggereert. Hoogst fascinerend en van deze tijd, maar Hera bleef aan de nette kant door slechts een illusie te verdringen.

Iconoclasten die anderen hun opinie opdringen door middel van beschadigen of vernietigen van beelden zijn de ware beeldenstormers. Actief geweld tegen een kunstwerk maakt daarbij het verschil. Ze tasten de vrijheid van expressie van de maker aan door deze uit te willen vegen. Onder welk mom dan ook. Het gaat niet om het geweld dat indirect als reactie tegen de maker opgeroepen wordt. Ook Robert Rauschenberg vlakte ooit een tekening van Willem de Kooning uit. Met toestemming.

Religies roepen trouwens door hun hooghartig karakter en hun beroep op het hogere tegengeluiden op. Dat tegengeluid hebben ze nodig om maatschappelijk bij de tijd te blijven en niet te vervreemden in apartheid. Ook daarom moet een tegengeluid als dat van Hera door alle weldenkende mensen onvoorwaardelijk geaccepteerd worden. Het tegengeluid is niet een bedreiging voor religie, maar juist de redding ervan.

Als overigens ooit de overbodigheid en het maatschappelijk isolement van de Nederlandse museumsector is aangetoond, dan was het tijdens de affaire-Hera eind 2007. Een collectieve actie van tien gezichtsbepalende kunstmusea had de geloofwaardigheid van de sector gediend. Al hadden ze maar elk een foto van Hera op zaal gehangen. Maar het bleef bij het kleinere museumgoudA en een standvastige directeur.

Sinds die tijd kijk ik anders naar blauwdrukken, vergadercultuur, megamanifestaties en megamarketing, vertragingen in bouw en kostenoverschrijdingen en de vraag naar steeds meer van deze musea. Ze mogen van mij gesloten worden. Hoe doorleeft kan een kritisch beredeneerd schilderij of installatie zijn of een als maatschappelijk opgezet project als een museum de eigen functie vergeet? De Nederlandse museumsector gaat aan behoudzucht ten onder.

Het Van Abbemuseum is hierop een gunstige uitzondering. Het handzame boekje van Jonas Staal over de vrijdenkersruimte van de VVD is een juweeltje van duidelijkheid en oorspronkelijkheid. En Boijmans, De Pont en het Haags Gemeentemuseum bieden kwaliteit. Daar stopt het voor Nederland. Voldoende?

Foto: ‘Kerkinterieur met beeldenstormers‘ olieverf op paneel door Hendrik van Steenwijck II, omstreeks 1610-1630. Aankoop in 2008 door museum Het Prinsenhof met steun van de Vereniging Rembrandt.