Deze foto’s roepen de vraag op hoe Europese beeldende kunstenaars in exil in New York in 1942 met elkaar omgingen. En waardeerden. Waarover praatten ze? Over de Duitse veldtocht in de Sovjet-Unie, over kleur, licht en vorm, of gewoon over elkaar met fijne roddels?
De eerlijkheid gebiedt te zeggen dat ook Fernand Léger, Amédée Ozenfant en Stanley William Hayter op deze New Yorkse ontmoeting in 1942 aanwezig waren. Door Hermann Landshoff gefotografeerd.
Wat heeft Piet Mondriaan te zoeken in een surrealistisch gezelschap met André Breton, Marcel Duchamp, Max Ernst en Leonora Carrington? Het gezelschap van Europese kunstenaars?
Ballingschap kan verschillen uitvergroten of verminderen. We zien hier het laatste. Zo lijkt het.
Foto’s van rellen zijn inwisselbaar. Macht, onrust, gerechtigheid en maatschappelijke ongelijkheid. Steden en jaartallen verschillen, maar de aanleiding blijft hetzelfde. Deze foto toont een gebeurtenis uit 1942 in Detroit. Tijdens de Tweede Wereldoorlog waren er veel rellen. Mede omdat door de dienstplicht de arbeidsmarkt overhoop was gehaald en minderheden moesten inspringen. Daarom konden ze hun recht opeisen.
Waar ging het over? Het bijschrift zegt: ‘Rioting at the Sojourner Truth housing project’. Volgens de uitleg van de Wayne State University gaat het om de huisvesting van zwarte arbeiders in de defensie industrie. Witte omwonenden kwamen ertegen in opstand. Uiteindelijk werden de zwarte werkers met steun van de overheid toch gehuisvest in de Sojourner Truth. Dat verliep niet zonder incidenten. Wat we nou precies zien op de foto valt lastig te achterhalen. Het is in een vroeg stadum van de rellen, in februari 1942. Onderhandelt de man met de hoed die op de rug wordt gezien namens de overheid met de zwarte werkers die hun recht opeisen?
De paradox is dat zwarte arbeiders in de defensie-industrie worden ingezet om de nazistische Duitsers te helpen verslaan, maar vervolgens geconfronteerd worden met datzelfde soort racistisch denken in eigen land.
Foto 1: Arthur S. Siegel, ‘Detroit, Michigan. Rioting at the Sojourner Truth housing project’ (1942). Collectie: Library of Congress.
Foto 2: Pamflet van witte omwonenden dat oproept om te demonstreren tegen de huisvesting van zwarte defensie werkers in het Sojourner Truth Housing Project. Detroit, 1942. Collectie: Walter P. Reuther Library.
Ik kom er niet echt uit. Is dit nou een goede of een slechte foto? Of allebei tegelijk? Is het beeldrijm, de spiegeling van de jongere vrouw op het schilderij met de oudere vrouw voor het schilderij een vondst of is het te bedacht? Waarbij de vrouw van het schilderij als het ware naar de lezeres van het bijschrijft kijkt. Het verschil wordt benadrukt doordat de ene vrouw naakt is en de andere dik ingepakt. Het betreft een schilderij uit 1942 van de Belgische schilder Paul Delvaux en het hangt op de tentoonstelling ‘Belgische kunst’ in het Grand Palais te Parijs. De datum waarop de foto van de Belgische fotografe Martine Franck verworven is door het Musée d’Art moderne de Paris is 1982. De symboliek ligt er dik op. En die wordt nog eens verdubbeld.
Kop van een persbericht luidt: ”Prinses Beatrix’ bezoek aan Curaçaosch Museum leidt tot censuur’. Het gaat om de tentoonstelling ‘Guera na Kòrsou?!,War in Curaçao 1940-1945’ in het Curaçaosch Museum die Beatrix op 2 mei zal openen. Naar nu blijkt is echter een door de Stichting Eerherstel Oorlogsslachtoffers Curaçao (SEOC) voorgesteld onderdeel geweigerd. Het heeft te maken met 15 arbeiders van Chinese afkomst uit Rotterdam van Shell-Curaçao die op 20 april 1942 vanwege een staking door de Nederlandse autoriteiten werden doodgeschoten. SEOC ijvert al jaren voor eerherstel van deze in de doofpot gestopte episode.
Het persbericht zegt: ‘De SEOC wilde onder meer een namenlijst van vijftien oorlogsslachtoffers op een bord vermelden, geplaatst langs de route van prinses Beatrix. De organisatie ‘werkgroep Guera na Kòrsou liet de SEOC vele keren merken dat dit intern op verzet stuitte. Men wilde niet het risico lopen dat de prinses deze vijftien namen onder ogen zou krijgen. Deze kwestie ligt politiek nog zeer gevoelig in Nederland.’ Zoals het er nu naar uitziet wordt in naam van prinses Beatrix -maar zonder haar medeweten- censuur toegepast door Antilliaanse autoriteiten. Het is de vraag of censuur het Nederlandse koningshuis en het Koninkrijk dient.
De SEOC zegt: ‘Noch de Nederlandse overheid, noch enige onafhankelijke onderzoekscommissie heeft zich ooit beziggehouden met deze wandaad. Nog tijdens de oorlog werd het de toenmalige gouverneur van de Antillen zelfs officieel opgedragen een Chinese gezant die mogelijk naar de toedracht van het incident zou gaan informeren ‘terstond de mond te snoeren’. Na de oorlog weigerde de Parlementaire Enquêtecommissie Regeringsbeleid 1940-1945 om het bloedbad onder de Shell-stakers in haar onderzoek te betrekken.’ Is het geen tijd de 73 jaar oude episode over de Rotterdamchinezen af te sluiten? Omdat de Chinezen uit Rotterdam afkomstig waren kan de gemeente Rotterdam wellicht het voortouw nemen tot verdere normalisatie.
Zonder de moord op de 15 Chinezen goed te praten was het gezien de oorlogssituatie begrijpelijk dat in 1942 de Nederlandse autoriteiten vreesden dat de staking de olieproductie onder druk zette. Deze was immers van strategisch belang voor de hele geallieerde oorlogsinspanning. Dat is wat anders dan angstig opererende Antilliaanse autoriteiten die in 2015 in naam van het koningshuis vanwege vermeende gevoeligheden en hun eigen prestige waarbij het beeld past dat ze alles onder controle hebben hun toevlucht tot censuur nemen. Ligt deze kwestie overigens werkelijk ‘zeer gevoelig in Nederland’? Het lijkt er eerder op dat het onbekend is.
Humor en Britten is vanouds een gelukkig huwelijk. Hoewel uiteraard een Brits huwelijk. Humor is het onbekende weglachen met het bekende. De nazi’s maakten handig gebruik van de nieuwe media van de jaren ’30: film en radio. De documentaire Triumph des Willens(1935) van Leni Riefenstahl over de Rijkspartijdag in Neurenberg, 1934 is propaganda. Maar ook een meesterwerk. Engelsen zetten daar in een beslissend jaar van de Tweede Wereldoorlog in 1942 ‘Hoch der Lambeth Valk‘ tegenover met ‘General Adolph‘ in de hoofdrol.
Once you get down Lambeth way, Ev’ry evening, ev’ry day, You’ll find yourself doin’ the Lambeth walk.
Anytime you’re Lambeth way Any evening, any day, You’ll find us all doin’ the Lambeth walk.
Ev’ry little Lambeth gal With her little Lambeth pal, You’ll find ‘em all doin’ the Lambeth walk.
Ev’rything’s free and easy, Do as you darn well pleasey, Why don’t you make your way there, Go there, stay there,
Once you get down Lambeth way, Ev’ry evening, ev’ry day, You’ll find yourself Doin’ the Lambeth- Doin’ the Lambeth- Doin’ the Lambeth walk!
Een parodie gebaseerd op ‘The Lambeth Walk‘. Een song uit de Britse musical Me and My Girl (1934). Deze film was niet bedoeld om Herr Schicklgruber en zijn stormtroepers belachelijk te maken, maar om de zwaar op de proef gestelde Londenaren te verenigen. Met humor en populaire muziek. Wees nou eerlijk, zo’n filmpje is toch weer eens wat anders dan een van de duizenden parodieën op Der Untergang met een woedende Bruno Ganz als Herr Hitler die zich in z’n bunker over van alles en nog wat steeds weer kolossaal opwindt.
Bedenk dat de ergste verschrikkingen van de nazi’s bij het westerse publiek midden in de oorlog nog niet bekend waren. Daarom kan de Amerikaanse muzikale komiek Spike Jones in datzelfde 1942 ook grappen en grollen over Hitler maken. Humor is in meerdere opzichten een kwestie van timing. Ook de ontvangst ervan.
George Knight 