Wat maakt het uit of de dame op de foto ‘Lady with a parasol in Mihrivode’ (1939) een vent is?

Alija M. Akšamija, Lady with a parasol in Mihrivode, 1939. Collectie: Visual Archive Southeastern Europe (VASE) ; In cooperation with the universities of Graz and Basel.

Dit rijke VASE-archief bevat foto’s van het alledaagse leven in de jaren 1920 en 1930 in Turkse en Joegoslavische steden. De locaties worden met het acroniem SIBA geduid: Sarajevo, Istanbul, Belgrado en Ankara. Bovenstaande foto is gelokaliseerd in de steile buurt Mihrivode in Sarajevo.

De titel van de foto is duidelijk: ‘Lady with a parasol in Mihrivode‘. Voor de duidelijkheid: ‘Dame met parasol in Mihrivode’.

De beschrijving van de foto is te aardig om niet weer te geven (vertaald): ‘Een gesluierde dame met parasol in de steile mahalla van Mihrivode. Ze draagt een geruite zar met handschoenen en dušeme. Haar gezicht is bedekt met een lichte, semi-transparante sjaal met een bloemenpatroon, die ook over een deel van haar fes is getekend. Ze staat in de linker benedenhoek van de foto en poseert voor de camera. De blik van de fotograaf leidt de weg op, zonder het onderlichaam van de dame in het frame vast te leggen’.

Aha, waarom legt de fotograaf het onderlichaam van de dame niet vast?

De toelichting gaat verder (vertaald): ‘De dame draagt herenhandschoenen en heeft zeer grote handen. Ze is waarschijnlijk een man. De uitvergrote afbeelding onthult een snor onder de sluier. Analoog fotografisch proces, negatief-positief (Agfa Isopan 17 DIN). Origineel bewaard als positief op zilverbroompapier, opgeslagen als print en digitaal document.’

Oh, nu blijkt dat het niet om een vrouw, maar een man gaat. Geen vrouw met snor. Waarom houdt de beschrijving van de foto ons eerst voor dat het om een vrouw gaat om uiteindelijk te zeggen dat het om een man gaat? Waarom dan vasthouden aan de titel ‘Lady with a parasol in Mihrivode‘?

De reden van de verkleedpartij wordt niet uitgelegd. Pas dan wordt het interessant. Waarom is de man verkleed als vrouw? Of wacht, is de man wel verkleed als vrouw? Wat is de conventie, range en tolerantie om dat te vinden? Dat maakt de foto belangwekkend omdat ons om onze mening gevraagd wordt of het hier om een vermomming of een kostumering gaat die bij Sarajevo, 1939 past.

Futurama

Dit stukje verscheen eerder op George Knight Kort op 30 mei 2011.

De toekomst van de New York World Fair van 1939 is Wonderworld 1960. Oude horizons openen wegen naar een nieuwe horizon. Naar een betere en veilige wereld vol schoonheid. Utopia kent geen nadelen.

Opportunities, da’s vooruitgang: telefoon, electrisch licht, auto’s en vliegtuigen als symbolen van beter leven. General Motors ziet overal highways en kruisingen. Wat kan moet gerealiseerd worden. The Great American Way.

Norman Bel Geddes ontwerpt voor het paviljoen van General Motors een kruising in de stad van de toekomst. Bezoekers lopen in hun eigen toekomst. Ontwerp is toekomst, en toekomst is ontwerp. Maar de Tweede Wereldoorlog gooit roet in het eten en 1960 kan het schudden.

Detail van Futurama tentoonstelling op de New York World Fair 1939-40, met een kruising van de Stad van Morgen.

De korte film To New Horizons (1940) werd gemaakt in opdracht van General Motors.

Aan de vooravond van oorlog

Ansichtkaart ‘Zur Wiedereroberung von Lemberg. Deutsche Kürassiere ziehen in ein von den Russen verlassenes Dorf vor Lemberg ein‘ (1914-1918). Collectie: THE MIRIAM AND IRA D. WALLACH DIVISION OF ART, PRINTS AND PHOTOGRAPHS: PHOTOGRAPHY COLLECTION.

Is het 31 augustus 1939 en staat Europa aan de vooravond van oorlog, zelfs een Derde Wereldoorlog? Nee, het is vandaag 23 februari 2022. Historische vergelijkingen gaan mank. Die bevatten te veel speculatie. Het is evenmin 26 februari 2014, de vooravond van de inname van de Krim door Russische troepen. Ook is het geen Eerste Wereldoorlog toen Duitse, Oostenrijks-Hongaarse en Ottomaanse troepen vochten tegen de Entente. Of de Tweede Wereldoorlog toen Duitsers, Italianen, Japanners, Hongaren, Bulgaren, Roemenen en andere kleine mogendheden vochten tegen de Geallieerden.

Is de Russische president Vladimir Poetin een soort Adolf Hitler die voor krankzinnig en rancuneus wordt uitgemaakt en zijn eigen ondergang bespoedigt?

De geschiedenis zal het leren. Hitler was een korporaal in het Keizerlijke Leger die zich opperbevelhebber waande, maar de ene na de andere slechte militaire beslissing nam die de Duitse generaals moesten slikken. Poetin die in de toenmalige DDR in de Sovjet geheime dienst KGB carrière maakte zou niet zoals hij zelf zegt overste, maar majoor zijn geweest. De laagste rang van hoofdofficier. Het valt te bezien of Poetin generaals als Valeri Gerasimov weet te overrulen. Dan ontmoet de tacticus en amateur-strateeg Poetin de strateeg Gerasimov, zoals de tacticus en amateur-strateeg Hitler de strateeg Walther von Brauchitsch ontmoette.

Herhaalt de geschiedenis zich? Daar lijkt het toch niet op. De omstandigheden in het Europa van 2022 zijn faliekant anders dan in 1914, 1939 of 2014. Leiders maken wel steeds dezelfde fouten. Ze overschatten eigen kracht, onderschatten tegenkracht en beginnen een oorlog uit wrok, zelfoverschatting, verveling of afleiding voor de echte problemen in hun land. Het leed en de pijn herhalen zich. Maar de afloop is altijd anders.

‘Nooit weer‘ zeggen politici, ethici, mensenrechtenactivisten, politicologen en allerlei opinieleiders. Maar ze zijn niet bij machte om dat af te dwingen. Ze hebben geen divisies. De oproep om een oorlog in Europa te vermijden werkt niet als een politieke leider er anders over denkt. Of over voelt. Het is niet anders. De orde verandert periodiek in chaos en wanorde om daarna tot een nieuw evenwicht te komen. De passage doet pijn.

Gedachte bij de foto ‘Artillería utilizada en la Guerra Civil. Cañones, ametralladoras, antiaéreos, tanques, morteros’ (1936-1939)

Door het zwarte kader lijkt het hier om een rouwkaart te gaan. De combinatie van kinderen met wapens geeft deze foto een wrange ondertoon. Het standbeeld van Don Quichot en Sancho Panza verraadt dat het een Spaans tafereel is. Het doet niet eens vreemd aan dat de projectielen rakelings voor deze twee dolende romanpersonages langs zouden schieten. Voorgoed de lucht in. In een loze exercitie die zo past bij een dwaze held gaan ze voor in de strijd.

Het bijschrift geeft details. Het gaat om een kanon van het Volksleger op de Plaza de España in Madrid gedurende de Spaanse burgeroorlog (1936-1939). Zo’n oorlog die nog steeds niet volledig is verwerkt door het land waar die werd uitgevochten. Het gebouw op de achtergrond is het modernistische Casa Gallardo uit 1914. Door de plek vat de foto tradities samen.

Dat deze artillerie werd gebruikt als luchtdoelgeschut geeft aan dat de Republikeinen de oorlog wel moesten verliezen. Deze rode batterijen lijken eerder geschut uit 1916 dan uit 1936.

De foto heeft iets ontwapenends en naïefs tegelijk. Naar wat die toen probeerde duidelijk te maken kunnen we alleen maar gissen. Zoals het altijd raden is naar de betekenis van ooit. Dat de bevolking pal achter de regering stond? Dat de bevolking zag dat het Republikeinse leger gevechtsklaar was? Of tonen ze al de wanhoop van de nederlaag die onontkoombaar was? Maar daarvoor maakt men geen propaganda.

Dit beeld benadrukt de tragiek van de stilte voor de storm. Hebben de kinderen de intocht van Franco’s leger in Madrid in maart 1939 overleefd? Heeft de vermoedelijke vader de gevechten overleefd? Of de zuiveringen daarna?

Vragen, lastige vragen, preguntas difíciles, van een conflict dat in Spanje nog levende geschiedenis is. Zoals Nederland geobsedeerd blijft en niet op kan houden om terug te blikken op onze oorlog die van 1940 tot 1945 duurde. Het leed draagt strikken in het haar. Dat maakt het schrikaanjagend.  Zelfs zo’n 85 jaar later sluimert de argeloosheid er nog doorheen. We willen roepen ‘Pas toch op voor wat komen gaat’. De omlijsting verhindert het.

Foto: Foto Mayo (?), ‘Artillería utilizada en la Guerra Civil. Cañones, ametralladoras, antiaéreos, tanques, morteros’ (Artillerie gebruikt in de burgeroorlog. Kanonnen, machinegeweren, luchtafweer, tanks, mortieren), 1936-1939. Collectie: BIBLIOTECA DIGITAL HISPÁNICA.

Kan 23 augustus als Europese herdenkingsdag voor de slachtoffers van het stalinisme en het nazisme niet geactualiseerd worden?

Op 23 augustus 1939 werd het Molotov-Ribbentroppact gesloten tussen de Sovjet-Unie en het Derde Rijk. Het was een niet-aanvalsverdrag tussen deze twee landen. Zoals Wikipedia uitlegt bevatte het pact ook geheime protocollen ‘over de grenzen van de invloedssferen van de twee partijen, na een toekomstige ‘territoriale en politieke herschikking’. Polen werd tussen de twee ondertekenaars verdeeld, de Baltische staten Finland, Estland, Litouwen en Letland kwamen in de Sovjetsfeer, evenals delen van Roemenië. Omdat het duivelspact in strijd was met de retoriek in de twee landen kreeg het kritiek. In de Russische Federatie is het ook nu nog een gevoelige episode omdat het tegengesteld is aan het vijandbeeld van een agressief Duitsland. De relativerende opmaat staat haaks op het heldenepos dat in de Rusland van de Tweede Wereldoorlog wordt gemaakt.

Op 23 september 2008 nam het Europees Parlement een verklaring aan die het voorstel bevat om van 23 augustus een ‘Europese herdenkingsdag voor de slachtoffers van het stalinisme en het nazisme‘ te maken. Een goed initiatief, maar nu 9 jaar later is het de vraag of de termen stalinisme en nazisme de lading dekken en niet te eng begrensd zijn. Het verdient overweging om de Europese herdenkingsdag uit te breiden naar slachtoffers van het communisme en fascisme. Zodat ook het Leninisme (tot 1924) eronder valt of het Oost-Europese communisme van onder meer Albanië, Hongarije, Bulgarije en Roemenië. En het Fascisme ook van toepassing is op Italië, Spanje, Portugal, Vichy-Frankrijk, Slowakije, Hongarije, Roemenië en Bulgarije.

En als we dan toch de slachtoffers gedenken van de twee kwaadaardige ideologieën van de 20ste eeuw die het communisme en het fascisme zijn, kunnen we moeilijk de slachtoffers van het islamisme in de 21ste eeuw ongenoemd laten. Ze duiken meer op in het nieuws dan de slachtoffers van die andere twee ideologieën. Dat actualiseert de herdenking en brengt het sterk onder de aandacht van een hedendaags publiek. De herdenking kan er sterker op worden. Zonder iets af te doen aan de slachtoffers van het fascisme (of: nazisme) of het communisme (of: Stalinisme). In onder meer Madrid, Brussel, Londen, Nice, Berlijn, Parijs, Sint-Petersburg, Manchester, Barcelona vielen in deze eeuw slachtoffers van het islamistisch terrorisme.

Foto: Tweet van het Europees Parlement ter gelegenheid van 23 augustus, de Europese herdenkingsdag voor de slachtoffers van het stalinisme en het nazisme met mijn reactie, 23 augustus 2017.

Overheid Moskou neemt schaakspel met Hitler en Stalin in beslag

Meduza zegt dat de politie in het centrum van Moskou een schaakspel in beslag heeft genomen. Reden is dat de politie gelooft dat het beledigend is en in strijd met wetten tegen nazi-symbolen en het bevorderen van etnische haat, aldus de Moskovsky Komsolmolets. Dan komt het meest raadselachtige deel van het bericht: ‘Een commissie van deskundigen is ingesteld om een psycho-linguïstische analyse van het schaakspel uit te voeren, en de eigenaren van de winkel kunnen worden beboet, afhankelijk van de resultaten.’

Niet misselijk, en niet van de straat, een ‘psycholinguïstische analyse van het schaakspel’. Psycholinguïstiek kan samengevat worden als ‘het vak dat de theoretische taalkunde gebruikt bij de analyse van mentale processen die ten grondslag liggen aan menselijk gedrag’ (Tervoort, 1972). Hoe de commissie van deskundigen een psycholinguïstische analyse zinvol kan uitvoeren op een schaakspel blijft het raadsel.

Of de figuur die Hitler voorstelt de witte of de zwarte koningin is wordt niet duidelijk. Want omdat zowel de stukken verkeerd staan opgesteld (de lopers) als het bord verkeerd ligt (veld a1 linksonder moet zwart zijn) valt niet op te maken wie wit en wie zwart is. Evenals Hitler en zijn trawanten kijkt maarschalk Stalin van het Sovjet-leger in zijn witte uniform weg van het strijdperk. Symboliseert de opstelling het Molotov-Ribbentrop pact van 1939 tot 1941 toen Duitsland en de Sovjet-Unie een geheim partnerschap hadden gesloten?  Hoe dan ook zal een psycholinguïstische analyse van het schaakspel door deskundigen uitkomst bieden. Of niet?

Foto: ‘The witch-hunt continues. Police have confiscated a chess set featuring Nazi soldiers from a store on Arbat.’ Credits: Yod News.

Geheime oorlog in Oekraïne. Over trainers en vrijwilligers

Hoe moeten we de oorlog in Oekraïne begrijpen? Of wie een neutralere term verkiest: het conflict. Russen heten betere schakers te zijn, hoewel volgens de ranglijst tegenwoordig de beste schakers uit Noorwegen, Italië/VS, Bulgarije, Nederland of India komen. Maar de Russen die niet meer de top uitmaken maken nog wel het gros van de middenmoot uit. Wellicht zijn de Russen nog wel de betere trainers. Om de oorlog in Oekraïne te begrijpen is daarom het uitgangspunt ‘De Russen zijn de betere trainers’ nog niet zo gek. In Engelstalige media wordt het begrip ‘war by proxy’ veelvuldig gehanteerd. Ofwel ‘oorlog bij volmacht’. Dat lijkt op trainen.

Dat wil zeggen dat een macht vanuit de schermen stiekem een strijdende partij aanstuurt. Niks nieuws onder de zon. Kanselier Adolf Hitler stuurde in 1936 het Legion Condor van zo’n 5.000 manschappen naar Spanje om te vechten in de Spaanse burgeroorlog. Officieel ging het niet om de inzet van het Duitse leger, maar onderdelen van de Luftwaffe, cavalerie en artillerie maakten deel uit van het Legion. Het was een mengvorm van vrijwilligers en officiële legeronderdelen die voor de gelegenheid waren omgekat tot vrijwilligersbataljons. Behalve steun aan de nationalisten van generaal Franco diende de Duitse inzet om gevechtservaring op te doen -inclusief de commandostructuur- en materiaal te testen. Duitsland speelde tot april 1939 in Spanje een trainingswedstrijd voor de wedstrijd die op 1 september 1939 echt begon met de inval in Polen. Van de andere kant steunde Stalin trouwens de Republikeinen. Maar meer met wapenleveranties dan actieve steun.

Volgens de Haagse conventie van 1907 die in 1910 in werking trad en door onder meer Duitsland werd geratificeerd mogen vijandelijkheden niet beginnen zonder ‘voorafgaande en uitdrukkelijke waarschuwing, hetzij in de vorm van een met redenen omklede oorlogsverklaring of een ultimatum met een voorwaardelijke oorlogsverklaring.’ In 1914 begon de Eerste Wereldoorlog met een stroom aan  oorlogsverklaringen. Ook in 1936 was de hybride oorlogsvoering van Duitsland met het Legion Condor echter al in strijd met het oorlogsrecht. Vele geheime oorlogen zouden in de 20ste eeuw volgen, waarbij de VS en de Soviet-Unie zich niet onbetuigd lieten. Soms door steun aan een strijdende partij, soms door actieve -verhulde- deelname.

De oorlog in Oekraïne past in de traditie van de geheime oorlog. De vergelijking van het Legion Condor en het Novo Russia leger van de Pro-Russische separatisten is opvallend. Strijdende partijen ontkennen te zijn wat ze zijn. Die analogie werd voor het eerst zichtbaar toen eind februari 2014 zogenaamde ‘groene mannetjes’ vanaf het Russische vasteland de Krim binnenvielen. President Putin erkende achteraf dat ze onderdeel van het Russische leger waren. Vanaf augustus 2014 vielen duizenden Russische militairen Oost-Oekraïne binnen omdat de separatisten de strijd dreigden te verliezen van Oekraïne. Die invasie ontkent het Kremlin tot op de dag van vandaag. Ondanks vele bewijzen van het tegendeel. Kortom, een oorlog zonder oorlogsverklaring.

Waarom verklaart Oekraïne dan de Russische Federatie niet de oorlog? Oekraïne heeft er niks bij te winnen en is zelf niet zuiver op de graat wat sancties en verdragen betreft. Het zou zich met een oorlogsverklaring aan Rusland -dat als kernmacht altijd een extra geweldsniveau achter de hand heeft- publicitair, militair en politiek onmogelijk maken. ‘Under certain circumstances, a war fought between proxies may also be seen as an international armed conflict’ zeggen de rechtsgeleerden Paulus en Vashakmadze. In het niet-verklaarde asynchrone gewapende conflict tussen Rusland en Oekraïne, past nog een ander asynchronisme omdat de betrokkenheid van de VS kleiner is dan die van Rusland. Maar wat de omstandigheden zijn om het een oorlog te noemen is onduidelijk. Daarom blijft het diplomatiek hangen, en zijn de VS schuchter omdat onduidelijk is of ze het oorlogsrecht wel aan hun kant hebben bij levering van defensieve niet-dodelijke wapens aan Oekraïne. Zo kunnen de Russen ongestoord verder trainen in Oekraïne. Dat voelt ook een beetje als winnen.

Foto: ‘Sonderheft zum Einsatz der “Legion Condor” im Spanischen Bürgerkrieg’, Berlin, 31. Mai 1939. Credits: Deutsches Historisches Museum, Berlin; Inv. Nr.: 1990/1292.1.

Chasing the Scream: 100 jaar War on Drugs. Met Billie Holiday

Update 28 maart 2015: De media zijn er vroeg mee, 100 jaar te laat. Op 7 april 2015 is het 100 jaar geleden dat Billie Holiday werd geboren. Ze stierf in 1959 op haar 44ste. Nu herdenken we. Wat herdenken we? Een grote zangeres of een zangeres die leed onder racisme? Wat is zo’n herdenking eigenlijk? Nostalgie? Ophalen van bekende verhalen? Een kapstok voor de media om ruimte te vullen en voor bedrijven om winst te maken? Maar kan Billie Holiday dan beter vergeten worden? Nee, dat niet, ze was te goed. Ze maakte iets van niets. En soms maakte ze verschil met iets waarmee ze haar nek uitstak. Moedig. Een kunstenaar om niet te vergeten:

Southern trees bear strange fruit
Blood on the leaves and blood at the root
Black bodies swinging in the southern breeze
Strange fruit hanging from the poplar trees

Pastoral scene of the gallant south
The bulging eyes and the twisted mouth
Scent of magnolias, sweet and fresh
Then the sudden smell of burning flesh

Here is fruit for the crows to pluck
For the rain to gather, for the wind to suck
For the sun to rot, for the trees to drop
Here is a strange and bitter crop

Een protestsong over Amerikaans racisme, het lynchen van Afro-Amerikanen. Billie Holiday nam het op 20 april 1939 op met een formatie van trompettist Frankie Newton voor het onafhankelijke merk Commodore Records. Zowel tekstdichter Abel Meeropol als Newton stonden bekend als communist. CBS, de studio waar Holiday onder contract stond of producent John Hammond durfden hun vingers er niet aan te branden. Verder met Tab Smith (as), Kenneth Hollon en Stanley Payne (ts), Sonny White (p), Jimmy McLin (g), John Williams (b) en Eddie Dougherty (d). De opnamekwaliteit kon stukken beter, maar het gevoel telt. De song was een succes.

Politico plaats deze week een passage ‘The Hunting of Billie Holiday; How Lady Day found herself in the middle of the Federal Bureau of Narcotics’ early fight for survival’ uit het vandaag verschenen boek van Johann Hari ‘Chasing The Scream: The First and Last Days of the War on Drugs’. Drugs zijn in de VS dit jaar sinds een eeuw verboden. Zodat er ook een eeuw een War on Drugs bestaat met alle nadelen die daarbij horen. Zoals het expliciete racisme waarvan de stukken over Billie Holiday getuigen, maar ook een ander soort racisme dat dient om bevolkingsgroepen eronder te houden. Hari zet vragen bij een in een eeuw scheefgegroeide praktijk.

Parlementaire jaar wordt geopend. In 1939. Toen ook op film

Wat me bijblijft in het commentaar van British Pathé is dat Den Haag de hoofdstad van Nederland genoemd wordt. Koningin Wilhelmina staat weer eens haar mannetje. Bij de opening van het parlementaire jaar in september 1939. Wat een jaar ging dat worden. The Worst Was Yet to Come. Wisten zij veel? Prins Bernhard had z’n uniform al aan. Voor het geval dat. Zonder zich om te kleden kon-ie zich in de strijd werpen. In de hoofdsteden van de wereld. Of hoe dat soort plekken waar de macht zetelt en de leeuw slaapt ook heten.

Kans op een niet neutraal, maar wel zelfstandig Oekraïne?

Michael Weiss wijst in FP op het patroon van inmenging door Rusland in Oekraïne. Het grensland bij uitstek. Geen nieuwe methode maar een erfenis van de Sovjet-Unie die opnieuw wordt toegepast door de huidige machthebbers in het Kremlin. Grensstaten of limitrofe staten vormden na de Eerste Wereldoorlog een ring rond de toen nieuwe Sovjet-Unie. Zoals de Baltische staten Estland, Letland en Litouwen, Polen, Moldavië,  Oekraïne, Wit-Rusland en Finland. Deze historische werkelijkheid is een erfenis van het tsaristische Rusland.

Bufferstaten kennen de tragiek hun bestaan te ontlenen aan het belang van grootmachten die zich militair tegen elkaar willen verdedigen. In 1939 verklaarde Adolf Hitler dat ‘als de gebeurtenissen zich ontwikkelen kan de noodzaak ontstaan ​​om de limitrofe staten te bezetten en deze gebieden te annexeren.’ Zo konden de Baltische staten in de jaren ’30 en vroege jaren ’40 kiezen tussen twee kwaden: Duitsland en de Sovjet-Unie. Zonder enig zicht op neutraliteit. Inmenging van beide grootmachten leidde tot interne verdeeldheid en marginalisering van de middenpartijen door provocaties, gebruik van een vijfde colonne en militaire druk.

In Oekraïne wordt 75 jaar later exact hetzelfde scenario van inmenging gebruikt. Vraag is of Oekraïne net als Finland in 1939-1940 weerstand kan bieden aan de Sovjet-Unie en uit haar invloedssfeer kan blijven of net als de Baltische staten in die periode zich niet uit de greep van de Sovjets kan ontworstelen. Hoe liggen de kansen voor een zelfstandig en neutraal Oekraïne dat levensvatbaar is tussen Rusland, Europa en de VS?

Rusland opteert voor een neutraal en verzwakt Oekraïne dat geen lid is van Navo of EU. Samen met Zweden, Georgië en Finland moet het neutraal blijven volgens een analyse van journalist Jevgeni Krutikov. Trouwens een merkwaardig standpunt omdat Zweden nu al een van de meest trouwe Europese partners van de VS is. De Europeanen en de VS opteren voor een gebonden Oekraïne dat lid is van de EU binnen hun invloedssfeer.

De analogie tussen Oekraïne van nu en de Baltische staten in de jaren ’30 is opvallend en gaat verder dan de methode van inmenging. Probleem is dat echte neutraliteit voor Oekraïne nu niet bestaat zoals het kleine Finland dat wel kon bevechten op de Sovjets. Oekraïne is op dit moment te verdeeld en verzwakt om op eigen benen te staan. De ‘neutraliteit’ die Rusland voorstaat is dat niet en houdt praktisch afhankelijkheid van Rusland in. Maar de associatie die EU en VS voorstaan houdt feitelijk weer afhankelijkheid van het Westen in.

Er is perspectief voor een autonoom Oekraïne op de lange termijn. Ook daar geeft de geschiedenis aan wat de beste kans op overleving biedt. Het gaat de goede kant op met de marginalisering van de extremisten en de interne coherentie. De Rechtse Sektor en Svoboda worden door gematigde politici langzaam uit de kern van de macht geweerd. Een proces dat met de presidentsverkiezingen van 25 mei voltooid kan worden. Weliswaar bezetten strijdgroepen die door Rusland aangestuurd worden nu in Oost-Oekraïne overheidskantoren, maar enquêtes geven aan dat deze acties niet door een meerderheid van etnische Russische Oekraïners in Oost-Oekraïne gesteund wordt. De opbouw van de veiligheidstroepen en de infiltratie door de Russische geheime dienst verkleint weer de kans op krachtig ingrijpen en autonomie. Oekraïne dat bestaat als eigen entiteit kan niet neutraal zijn, maar heeft kans om als een economisch Europees en militair neutraal Finland te overleven.

Foto 1: Bewoners van Letland ‘vragen’ om toetreding tot de Sovjet-Unie, 1940.

Foto 2: Still uit ‘Alexander Nevski‘ van Sergei Eisenstein (1938).