Gedachten bij twee foto’s van Kasteel Hoensbroek van W.C.L.A Scheepens. Met jongetje (1925)

W.C.L.A Scheepens, Hoofdingang met poserende kinderen op de voorgrond, 1925. Collectie: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Fotograaf W.C.L.A. Scheepens (1865 – 1940) was een architectonisch tekenaar en architect bij het Rijksbureau (voor Kunsthistorische Documentatie). Op 6 augustus 1925 maakte hij foto’s van Kasteel Hoensbroek in Heerlen, zoals uit deze twee foto’s in de collectie van de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed blijkt.

Tot zover niks bijzonders. Doorgaans zijn op dit soort foto’s van monumenten geen mensen te bekennen. Dat is hier anders. Op de bovenste foto is volgens de beschrijving een ‘jongetje met honden‘ te zien en op de onderste foto ‘poserende kinderen‘. Dat maakt de twee foto’s menselijk en afwijkend.

Het wordt er nog aardiger op als blijkt dat het ‘jongetje met honden’ ook voorkomt als een van de twee ‘poserende kinderen‘ op de onderste foto. Het gaat om het jongste jongetje met donkere kleding.

Wie het jongetje is weten we niet. Waarschijnlijk geen zoontje van de in 1925 60-jarige Scheepens. Wat het een zoontje van een vriend of kennis van Scheepens? Woonde het jongetje op Kasteel Hoensbroek of in de nabije omgeving? Was hij met zijn honden op pad toen hij Scheepens tegenkwam? We weten het niet. Het zou kunnen.

W.C.L.A. Scheepens, Hoofdingang met poserende kinderen op de voorgrond, 1925. Collectie: Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed.

Advertentie

Waren Ierse kermisbezoekers in 1925 echt verontwaardigd toen ze merkten dat het weesmeisje van de goocheltruc niet echt doorgezaagd werd?

Het bijschrift bij deze foto is opmerkelijk: ‘Goocheltrucs. “De truc van het doorgezaagde weesmeisje” in Waterford, Ierland 1925. Verontwaardigde kermisbezoekers die de befaamde goocheltruc kwamen zien en de tent afbraken, toen ze merkten dat de juffrouw niet echt doorgezaagd werd. Foto: De oplossing is dat de dame haar benen intrekt in het rechterdeel van de kist, en de assistent een paar namaak onderbenen daarvoor in de plaats legt.‘

De suggestie van de toelichting is dat Ierse kermisbezoekers in 1925 dachten en zelfs eisten dat het weesmeisje echt doorgezaagd werd. De arme juffrouw. Dat kan niet waar zijn. Zo bloederig kunnen Ierse kermisbezoekers niet zijn. Ze begrijpen best dat de voorraad aan weesmeisjes snel op is als de arme meisjes telkens echt doorgezaagd worden. Want dat overleven ze niet.

Overigens is niet ondubbelzinnig duidelijk dat de kermisbezoekers de tent afbraken vanwege de goocheltruc. Wellicht was er een andere reden. Zoals drank en de drang om eens lekker te knokken.

Het kan best zijn dat de Ierse kermisbezoekers verontwaardigd waren omdat ze vonden dat de truc niet goed uitgevoerd werd en ze te duidelijk zagen dat het nep was. Ze kregen geen waar voor hun geld. Wie een goocheltruc doorziet als nep voelt zich bekocht. Dat doorbreekt het raadsel en het mysterie van iets dat men niet begrijpt, en als toeschouwer ook liever niet echt wil begrijpen.

Racisme is opgeschoven tot in het Witte Huis (1925-2019)

De geschiedenis herhaalt zich, maar nooit op dezelfde manier. Op 8 augustus 1925 was er een optocht van de Ku Klux Klan in Washington DC langs het Witte Huis. Met 60.000 deelnemers die van de gemeente niet hun ‘signature mask’ mochten dragen. Gezichten toonden zich onverhuld. Een lastige afweging voor het openbaar bestuur om de vrijheid van demonstratie af te wegen tegen de respectabiliteit, het machtsvertoon en de publicitaire winst die dit voor de Ku Klux Klan opleverde. In 1926 werd de optocht herhaald. Zo werden witte suprematie en vreemdelingenhaat ‘gelegitimeerd’ met een scheut christendom. In de hoofdstad van de VS. Die cocktail leek zijn beste tijd te hebben gehad, maar recente uitlatingen van president Trump geven aan dat die gedachte een illusie is. Het racisme loopt nu niet meer in protest langs het Witte Huis waar in 1925 president Calvin Coolidge resideerde, maar heeft zich er openlijk geïnstalleerd in de persoon van president Trump.

Foto 1: Optocht van Ku Klux Klan op 8 august 1925 in Washington DC. Collectie: Library of Congress.

Foto 2: Optocht van Ku Klux Klan op 8 august 1925 in Washington DC.

Is het vrouwenemancipatie als vrouwen voor het eerst ongesluierd of gesluierd de straat opgaan? Of is er geen peil op te trekken?

Typerend voor onze tijd én voor bijna 100 jaar geleden. Wie op Google de titel intypt: ‘Vrouwen, emancipatie. Turkse vrouw voor het eerst ongesluierd in Konstantinopel en Angora. Turkije, plaats onbekend, 1925’ krijgt een alternatief aangeboden: ‘Bedoelde u: Vrouwen, emancipatie. Turkse vrouw voor het eerst gesluierd in Konstantinopel en Angora. Turkije, plaats onbekend, 1925.’ Dat bedoelde ik niet, maar het voldoet blijkbaar aan het verwachtingspatroon van 2017 dat vrouwen niet emanciperen van gesluierd naar ongesluierd, maar van ongesluierd naar gesluierd. De emancipatie van 1925 is blijkbaar niet langer de emancipatie van 2017.

Het is opvallend dat de bijschriften bij beide foto’s beginnen met ‘Vrouwen, emancipatie’ en dat koppelen aan vrouwen die zich ‘voor het eerst ongesluierd’ begeven in de openbare ruimte van Konstantinopel of Angora. Nu Istanbul en Ankara genoemd. Dat is normatief. Het verwijst naar de modernisering van het jonge Turkije dat verwesterde, afstand nam van haar Ottomaanse verleden en in 1925 door een Nederlands weekblad als positief en aanbevelingswaardig werd gezien. De foto’s komen uit de Fotocollectie Het Leven (1906-1941). Foto’s en bijschriften geven een tijdsbeeld. Een en ander duidt erop dat vrouwenemancipatie een kwestie van perspectief is. Het is geen eenrichtingsverkeer en altijd onderhevig aan de politieke mode van het moment.

Foto 1: ‘Vrouwen, emancipatie. Turkse vrouw voor het eerst ongesluierd in Konstantinopel en Angora. Turkije, plaats onbekend, 1925.’

Foto 2: ‘Vrouwen, emancipatie. Turkse vrouw voor het eerst ongesluierd in Konstantinopel en Angora. Turkije, plaats onbekend, 1925. [Links van haar een man aan een bureau met schrijfbenodigdheden]‘