Zijlstra liegt en Zijlstra veinst. Stelt hij het belang van Nederland of van Shell voorop?

Update 13 februari 2018: In een email aan de Volkskrant erkent Jeroen van der Veer dat hij de bron van Zijlstra was, zo meldde deze krant. Tevens zegt de voormalige Shell-topman dat Zijlstra de woorden van Putin over Groot Rusland verkeerd zou hebben begrepen. De Volkskrant verbreekt hiermee de afspraak met Van der Veer dat dit off the record zou worden gehouden. Reden dat de krant de identiteit van Zijlstra’s bron alsnog openbaart is dat hij het als ontlastend bewijs opvoerde. Hieraan zegt de Volkskrant niet te willen meewerken. 

Aldus toenmalig fractieleider van de VVD in de Tweede Kamer Halbe Zijlstra op het VVD-partijcongres in 2016. Het gaat om een ontmoeting in 2006 tussen de top van de Brits-Nederlandse Shell en Putin. Naar nu blijkt heeft Zijlstra het uit zijn duim gezogen en heeft hij het verhaal van Putin over Groot-Rusland niet direct, maar uit de tweede hand gehoord. Waarschijnlijk van toenmalig directeur van Shell Jeroen van der Veer. Die dat overigens niet bevestigt. Een en ander is des te ongemakkelijker voor Zijlstra’s positie omdat hij minister van Buitenlandse Zaken is en afreist naar de Russische Federatie om met zijn collega Lavrov te spreken.

Dat debat ging over het veld Sachalin-2: het olieveld Piltum-Astokjskoje en het gasveld Lunskoje. Shell is toen door het Kremlin uit dit project gegooid. Vraag is wat Shell ervoor terug heeft gekregen. Want het is logisch dat daarover is onderhandeld en Shell iets terug kon eisen. Dan doemt het belang van Shell in pijplijn Nord Stream op. Met als gevolg dat de Nederlandse regering niet meer vrij is om te handelen en zich laat gijzelen door het economisch belang van Shell. Datzelfde geldt trouwens ook voor de Duitse regering. Zo zei kanselier Merkel dat Nord Stream geen politiek, maar een economisch project is. Ondanks het feit dat de uitvoering ervan in tegenspraak is met de Europese energiepolitiek die de EU robuuster en minder afhankelijk moet maken van energieproducenten. Nord Stream II bereikt exact het omgekeerde. Het maakt de EU afhankelijker van Russische energie. Dus de aanleg van Nord Stream II staat haaks op bestaand beleid van de EU.

Dit verhaal draait om Zijlstra’s relatie met de toenmalige CEO van Shell Jeroen van der Veer die weliswaar in 2013 officieel afscheid heeft genomen, maar achter de schermen en in overheidscommissies nog steeds het belang van Shell behartigt. Zijlstra was van 2001 tot 2006 eigenaar van en directeur bij Improvex dat voor Shell werkte. Er gaan al sinds het neerschieten van de MH17 op 17 juli 2014 geruchten dat Nederland voor de bühne het Putin-regime hard aanpakt, maar dat achter de schermen de economische en politieke contacten gewoon ongehinderd doorgaan. Mede door de macht van Shell op de Nederlandse regering, en dan met name op de VVD. Jaroslav Koshiw schreef er in 2015 een boek over, zie hier het commentaar.

In de reacties op de afgedwongen bekentenis van Zijlstra wordt gezegd dat hij uit zou zijn op oorlog met de Russische Federatie. Maar eerder het omgekeerde is waar. Dat is de schijn die Zijlstra als afleiding en misleiding voor de werkelijkheid plaatst. Herinneren we ons nog de controversiële uitspraak van Zijlstra in maart 2015 in de context van het migratiebeleid waarin hij verklaarde dat ‘Nederland dictators aan de randen van Europa voortaan niet meer met opgeheven vinger tegemoet moet treden’? Dat Zijlstra heeft gelogen over zijn aanwezigheid in 2006 op een bijeenkomst tussen Putin en Shell is menselijk. Hij wilde zichzelf belangrijker maken dan hij was en promoveren van een D-status naar een B-status. Dat hij en premier Rutte veinzen hard op te treden tegen de Russische Federatie, maar achter de schermen het omgekeerde doen of parallele overlegstructuren bewandelen vanwege Shells economisch belang – en de kritiekloze gezindheid binnen de VVD voor Shell – is iets waar de oppositiepartijen Zijlstra beter op aan zouden kunnen spreken.

Het gesprek in 2006 waarbij Zijlstra over heeft gelogen biedt vooral een verklaring voor en een inkijkje in de innige economische banden tussen Russische en Europese bedrijven (Gazprom – Shell) die onder één hoedje spelen. Zijlstra gaat mentaal niet voor het Europees of Nederlands belang, hij is de spreekwoordelijke politicus die in de zaak van het bedrijfsleven zit. Dat hij liegt om zichzelf belangrijk te maken is nog daar aan toe, maar dat hij suggereert het Nederlands belang te dienen terwijl bij hem en zijn partij heimelijk het belang van Shell vooropstaat diskwalificeert hem. Er zijn geen bezwaren om Zijlstra tot aftreden te dwingen. Dus niet omdat hij liegt of oorlog met de Russische Federatie zoekt, maar omdat hij veinst over zijn intenties en achter de schermen het Russische belang dient. Hoewel die nuancering in de retoriek van de oppositie verloren gaat.

MH17: Net sluit zich tergend langzaam om Russische Federatie

Vandaag presenteerde het JIT de gegevens van het strafrechtelijk onderzoek over het neerhalen van de MH17. In het JIT werken België, Australië, Maleisië en Oekraïne onder leiding van Nederland samen. Hoofdofficier Fred Westerbeke (OM) maakte bekend dat gisteren toestemming is gegeven om het onderzoek tot begin 2018 te verlengen. Dat is nodig omdat de identificatie van de daders nog niet is afgerond. Volgens de onderzoekers zijn er zo’n 100 betrokkenen in beeld die als verdachte of getuige gelinkt kunnen worden aan de schuldvraag.

Het JIT bouwt het onderzoek langzaam op. Sommigen vinden dat het te traag gaat. Het is stellig in wat het weet en stellig in wat het niet kwijt wil: ‘Het Joint Investigation Team (JIT) is ervan overtuigd onomstotelijk bewijs in handen te hebben om vast te kunnen stellen dat vlucht MH-17 op 17 juli 2014 is neergeschoten door een BUK-raket uit de 9M38-serie. Ook de afvuurlocatie kan bewezen worden, aldus het JIT. Het gaat om een landbouwveld bij Pervomaiskyi, dat op dat moment in handen was van separatisten.’ Tevens is de route van het BUK-systeem bekend dat van en naar de afvuurlocatie werd getransporteerd: het kwam uit de Russische Federatie en is er ook weer naar afgevoerd. Het JIT bevestigt de gegevens over de route die onder meer door onderzoekscollectief Bellingcat zijn gepresenteerd, maar gaat verder in de onderbouwing. Naast film- en fotomateriaal maakt het JIT ook gebruik van radargegevens en afgeluisterde telefoongesprekken.

De strategie van het JIT en het Nederlandse kabinet lijkt op omcirkeling van de Russische Federatie zonder dat centraal te stellen. Het stapelt bewijs op bewijs en hoopt zo de zaak steeds sterker te maken. Op welke manier het proces van de schuldigen gevoerd moet worden maakt het JIT afhankelijk van het soort dader. Dat kan internationaal of nationaal georiënteerd zijn, of een tussenvorm ervan.

Naar verwachting zijn nu de binnenlandse critici gerustgesteld die voortdurend met kritiek kwamen op de keuzes die het JIT maakte. De presentatie leek ook als nevendoel te hebben om aan deze critici uit te leggen hoe omvangrijk en complex zo’n onderzoek is. Op dit moment werken er volgens Westerbeke nog steeds zo’n 100 rechercheurs aan deze zaak. De Russische critici zullen niet gerust zijn gesteld. Zij zien dat er weliswaar niet direct naar Russische daders wordt verwezen, maar ze voelen wel dat dat indirect gebeurt.

Opmerkelijk was de hint van Westerbeke dat er een Oekraïense inkeerregeling is voor direct betrokkenen bij het transport en de lancering van de BUK die uit de school willen klappen. Dat duidt erop dat het JIT zich concentreert op Oekraïense betrokkenen bij de identificatie van de daders. Waar dat de betrokkenen uit de Russische Federatie laat die betrokken waren bij de operatie is de vraag. Zoals het ook nog steeds onduidelijk is of het lanceren van de BUK gebeurde door een zelfstandig opererend Russisch legeronderdeel of dat er sprake was van een hybride pro-Russische operatie waarbij Russen en Oekraïeners met elkaar samenwerkten.

Hoe de vandaag gepubliceerde onderzoeksgegevens de relatie met de Russische Federatie beïnvloeden is onduidelijk. Louis Bontes van VNL riep volgens een bericht in De Volkskrant al om zwaardere economische sancties tegen de Russische Federatie en vindt dat de Russische ambassadeur moet worden uitgewezen nu aannemelijk is gemaakt dat de BUK uit de Russische Federatie kwam. Maar een verwijzing naar betrokkenheid van de Russische legertop of het Kremlin is nog niet aangetoond. Hoewel dat wel steeds waarschijnlijker wordt gemaakt in het onderzoek. De politiek moet de bevindingen van het JIT volgen en niet andersom.

Nederland doet er vanaf nu verstandig aan elke amicaliteit met Russische leiders uit te sluiten en diplomatieke contacten tot het noodzakelijke te beperken. Dus geen bierdrinken van de koning meer met president Putin zoals begin 2014 in Sochi gebeurde. Nederlands wisselgeld is de houding over het internationale gasproject Nord Stream II. Waar bedrijven als Shell en Gazprom met de Russische Federatie samenwerken zouden de leden van de Tweede Kamer door een Nederlandse rem op dit project duidelijk kunnen maken dat het ze meer te doen is dan om mooie woorden alleen. De daad moet nu maar eens bij het woord gevoegd worden om de economische en politieke invloed van de Russische Federatie in de EU terug te dringen. Het wordt tijd.

Foto: Peter Koole, ‘Birthday’, 2015. Acryl op canvas.

Kasparov verwijt Westen over MH17 teveel concessies te doen aan Kremlin. Klopt dat?

‘Putin’s giant propaganda machine has made an industry of lies and accusations about MH17 (and I’m sure you will see many of them in the comments very soon!), but all the evidence points at what was logically understood the day of the attack. Today there should be no doubt what really happened and that Russia has worked very hard to cover up the truth—and that many leaders in the free world are helping with the cover-up to avoid taking any action.’ Aldus voormalig Russische oppositiepoliticus Garry Kasparov in een FB-posting.

Ondanks Russische pogingen tot misleiding (maskirovka) zijn de feiten over het neerschieten van de MH17 onveranderd. De contouren van de bewijsvoering staan sinds 17 juli 2014 met een bericht op VKontakte van de toenmalige Russische rebellenleider in Donetsk Igor Strelkov. Ze leidden tot een reconstructie die in de afgelopen jaren door onderzoek steeds gedetailleerder is ingekleurd. Onderzoekscollectief Bellingcat heeft door het uitbrengen van rapporten een leidende rol gespeeld in het beantwoorden van de schuldvraag en het weerleggen van Russische misleiding. Als een werk in uitvoering heeft het een nieuwe standaard gezet voor onderzoek van openbare bronnen en de weging van sociale media. Dat gaat het onderzoek naar de MH17 te boven. De door het Kremlin aangestuurde propagandamachine had geen antwoord op de flexibiliteit en het improvisatievermogen van het internationaal opererende Bellingcat. Het Kremlin kon vertragen en misleiden, maar geen eigen geloofwaardige theorieën opbouwen omdat die stuk voor stuk werden weerlegd.

De MH17 is naar alle waarschijnlijkheid neergeschoten door een Russische Buk-raket van het 2^de bataljon van de 53^ste Luchtverdedigings Geleidewapen Brigade van het Russische leger uit Koersk. Het was geen opzet om een verkeersvliegtuig neer te halen. De daders dachten een Oekraïens militair AN-26 vliegtuig uit de lucht te schieten. Het bericht van Strelkov bevestigt dat vermoeden. Het Kremlin kon de betrokkenheid van Russische militairen en materiaal niet bevestigen omdat het officieel ontkende militair in Oost-Oekraïne te opereren.

Dat de Russische misleiding over de MH17 slechts ten dele heeft gewerkt is onderhand duidelijk. Het Kremlin heeft geen gerede twijfel kunnen zaaien die tot op de dag van vandaag standhoudt. Waarmee niet gezegd is dat het Kremlin de slag in de publiciteit volledig heeft verloren. In de Westerse gevestigde media zijn de Russische theorieën weerlegd en hebben ze zich niet kunnen handhaven. Op Westerse sociale media waar andere journalistieke normen gelden is dat anders. Dat zijn nu eenmaal redelijk in zichzelf gekeerde leefwerelden waar de waarheid langzaam doordringt of waar sommigen die zich opwerpen als opinieleiders om een veelheid van redenen er belang bij hebben om aan te sluiten bij de Russische misleiding.

Garry Kasparov suggereert in het citaat dat het Kremlin op het politieke vlak gewonnen heeft. Klopt zijn observatie dat ‘veel leiders in de vrije wereld helpen met de doofpot om te voorkomen dat ze enige actie moeten ondernemen’? Het voorbeeld van Nederland wijst op het tegendeel. Door de MH17 nam Nederland afstand van de Russische Federatie en veranderde van een gunstig gezind in een kritisch land. Het leidt echter geen twijfel dat landen lafhartig en halfslachtig hebben gereageerd op Russische agressie die zich vanaf februari 2014 tegen Oekraïne richtte. Maar Kasparov adresseert de oorzaak verkeerd. Feitelijk is dat verwijt vooral van toepassing op het uitblijven van een gepaste reactie op de annexatie van de Krim door troepen van de Russische Federatie in maart 2014. Dat vereiste het Boedapester Memorandum van de VS en het Verenigd Koninkrijk. Dat was een reden voor het instellen van de Westerse sancties, niet het neerhalen van de MH17.

Westerse eenheid is ver te zoeken. De Amerikanen en Britten gaven niet thuis toen de Krim werd ingenomen en de territoriale integriteit van Oekraïne werd geschonden. Hiermee was het verkeerde voorbeeld gezet en werd Oekraïne in de steek gelaten. Dat dit trouwens over zichzelf opriep door een corrupte politieke klasse die evenmin eenheid en vastberadenheid uitstraalde. Amerikanen en Britten bij monde van de aarzelende president Obama en de onmachtige premier Cameron kregen een makkelijk excuus in handen om de gegeven garantie niet na te komen. Het gaf niet alleen het Kremlin, maar ook de Duitsers en Fransen het verkeerde voorbeeld. Mentaal bouwden ze daar op voort binnen de onderhandelingen over de Minsk-akkoorden.

Kasparov heeft gelijk dat het Westen teveel concessies heeft gedaan aan Putin. Maar de MH17 is formeel het verkeerde voorbeeld om dat aan te tonen omdat de schuldvraag officieel nog niet is beantwoord. Zorgelijker is het dat de VS en de grote Europese landen onvoldoende reageren op de Russische agressie die aangetoond is. Zo zakken Westerse landen verder weg in zelfverwijt en gemiste kansen om de eigen kracht te mobiliseren.

Foto: ‘Airliner downed: Assault rifles in hand, four pro-Russian separatists survey the smouldering wreckage of a passenger jet destroyed by a missile in war-torn Ukraine.’ MailOnline, 18 juli 2014.

Rapport Bellingcat verkleint cirkel van verdachten neerhalen MH17

4 mei 2016: Op BBC 2 werd op 3 mei de documentaire The Conspiracy Files uitgezonden dat stuk voor stuk de complottheorieën over het neerstorten van de MH17 ontzenuwde. Wat recht overeind staat is dat een BUK van Russische makelij vanuit het door de pro-Russische separatisten gecontroleerd gebied met medewerking van materiaal en personeel van de Russische krijgsmacht de MH17 heeft neergehaald. Dat is in lijn met de bevindingen van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Nieuwe feiten biedt de documentaire niet, het zet de oude overtuigend op een rijtje. Bellingcat kwam gisterenavond wel met nieuwe feiten in een artikel over de identificatie van de TELAR raket lanceerder. Feiten wijzen steeds specifieker naar de Russische krijgsmacht. 

De Oekraïense nieuwssite Ukraine Today doet verslag van het rapport van het onderzoekscollectief Bellincat over de MH17 dat vandaag werd gepubliceerd. Dat borduurt voort op het rapport ‘Origin of the Separatists’ Buk’ van november 2014. Daarin werd al gewezen op de vermoedelijke daders, namelijk de Russische 53ste Luchtverdedigingsraketbrigade uit Kursk. Het nieuwe rapport werkt de aanname uit dat de Buk-M1 installatie niet zonder medewerking van Russische militairen bediend wordt. Zo’n Buk-installatie bestaat uit in totaal 11 voertuigen en vraagt een hoop training en ervaring om te bedienen en is een duur en machtig wapen dat niet zomaar uit handen wordt gegeven. Onwaarschijnlijk is dat separatisten de MH17 in hun eentje neerschoten.

Zwakte en sterkte van de bewijsvoering is dat het niet om één foto, geluidsfragment of getuigenis gaat, maar om het samenstel van allerlei soorten aanwijzingen dat tot een plausibel scenario leidt. Het gaat dus om de waarschijnlijkheid van allerlei veronderstellingen die met elkaar tot een dwingende conclusie leiden die echter niet voor 100% sluitend is. Dat zou alleen bereikt kunnen worden als Bellingcat als een vlieg op de muur aanwezig was geweest bij de besluitvorming over het transport van de Buk van de commandanten van de 53ste Luchtverdedigingsraketbrigade uit Kursk. Bellingcat maakt aannemelijk, maar levert geen smoking gun.

Ondersteunend voor het feit dat Bellingcat met dit scenario op het goede spoor zit is dat sinds juli 2014 geen andere scenario’s hebben standgehouden. In de Russische informatieoorlog zijn vanuit het ministerie van Defensie, de media en Buk-wapenfabrikant Almaz-Antey allerlei scenario’s gelanceerd waarvan echter geen enkele consistent en geloofwaardig bleek te zijn. Als de Russen met hun omvangrijke inlichtingsdiensten bewijs hadden dat de Oekraïense of Westerse krijgsmacht betrokken waren geweest bij het neerhalen van de MH17, dan valt niet in te zien waarom ze die kennis achterwege zouden laten in de publiciteit of bij de Russische inbreng voor het rapport van de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid of het JIT.

De paradox is dat de Russen voortdurend beweren niet betrokken te zijn bij het neerschieten van de MH17, maar in hun gedrag al sinds 17 juli 2014 betrokkenheid vertonen. Ze geven steeds hun mening, hun politieke inschatting, hun politieke druk, hun scenario’s over het gebeurde, hun interpretatie en eisen hun plek aan tafel op bij het onderzoek naar de oorzaak en de schuld. Zonder dat er Russische slachtoffers, een Russisch vliegtuig, Russisch grondgebied en naar eigen zeggen Russische wapens en militairen bij betrokken waren.

Het rapport kan beslissend zijn voor het aanduiden van de verantwoordelijken en de uitvoerders (Russische luitenant en sergeant) van het tweede bataljon van de 53ste Luchtverdedigingsraketbrigade die de MH17 neerschoten op 17 juli 2014. Het rapport maakt aannemelijk hoe het gegaan zou kunnen zijn. Wat zeker niet wil zeggen dat de daders ooit uitgeleverd zullen worden aan een Nederlandse of internationale rechtbank om zich te verantwoorden. Het rapport besteedt ook volop aandacht aan de commandostructuur van het Russische leger, en komt via commandanten van de 53ste Luchtverdedigingsraketbrigade, het 20ste Leger en het Westerse Militaire District uit aan de top. Bij de minister van Defensie Sergei Shoygu en opperbevelhebber president Vladimir Putin. Maar bewijs ontbreekt dat zij direct betrokken zijn bij het neerhalen van de MH17. Dat Shoygu en Putin verantwoordelijk zijn voor de bezetting van de Krim en de interventie in Oost-Oekraïne leidt geen twijfel. De commandostructuur is op z’n hoogst bijkomstig bewijs dat de schuldvraag ondersteunt.

Problemen met een artikel over de MH17 in De Telegraaf

Hoe komt een gewaardeerde journaliste als Jolande van der Graaf ertoe om bovenstaand artikel te schrijven? De belangen zijn groot. Het onder leiding van het Nederlandse OM staande strafrechtelijke onderzoek naar de daders van het neerschieten van de MH17 door het Joint Investigation Team is in de afrondende fase. Het rapport komt in 2016. Voor de schuldvraag wijzen tot nu toe de meest waarschijnlijke scenario’s naar het Kremlin. Of indirecte betrokkenheid door het leveren van de BUK-raket of directe betrokkenheid door ook het leveren van bedienend personeel. Maar juridisch rondkrijgen vraagt meer zorgvuldigheid dan een journalistiek verhaal. Betrokkenen zorgen voor afleiding door een rookgordijn op te werpen vol valse sporen. Zoals voor- en tegenstanders erkennen is de hedendaagse Russische propaganda van hoge kwaliteit. Trouwens meer dan een massage van de ziel van de nieuwsconsument, maar een onmisbare component van de militaire strijd.

Hoe zorgvuldig en dwingend van logica is het betoog van Van der Graaf? Ze citeert emeritus hoogleraar Theo de Roos als strafrechtdeskundige, maar laat hem niet meer zeggen dan dat het OM goed moet opletten. Of haar claim klopt dat er van alles mis is met het bewijsmateriaal valt dan ook te bezien. Het gaat er eerder om dat er te weinig materiaal bij andere landen opgevraagd zou zijn. Weliswaar probeert CDA-kamerlid Pieter Omtzigt al maandenlang boven water te krijgen wat het belang is van de satellietgegevens, maar zijn kritiek is hoofdzakelijk gericht op de kwaliteit van het Nederlandse strafrechtelijk onderzoek en op de doelmatigheid en de bravoure van de Nederlandse buitenlandse dienst en premier Rutte om die gegevens te bemachtigen. Zijn aandringen heeft ook te maken met de partijverhoudingen tussen coalitie en oppositie. Zijn kamervragen werden door waarnemend kamervoorzitter Khadija Arib (PvdA) niet doorgelaten, aldus Omtzigt in een tweet.

De Graaf raakt in een spagaat als ze de claims van Arthur Brand over de betrokkenheid van voormalig SBU-hoofd Valentyn Nalyvaichenko bij de diefstal van het Westfries Museum gebruikt en daarop haar kaartenhuis bouwt. Maar Nalyvaichenko’s betrokkenheid bij die kunstroof is vooralsnog niet meer dan een verdachtmaking uit een gesprek met Brand evenals de Finse connectie die werd gepubliceerd in het in Moskou verschijnende Oriental Review. Zelfs Brand probeerde zijn beschuldiging van Nalyvaichenko wit te wassen door in een tweet deze verwijzing als ondersteuning voor zijn claim te geven. Zo worden suggesties op suggesties gestapeld, en claims tot bewijs gemaakt. In De Telegraaf wordt het luchtkasteel in een ultieme witwas-operatie als stabiel bouwwerk gepresenteerd. Zij die af willen leiden van de schuldvraag over de MH17 kunnen tevreden zijn.

Feit dat de SBU medewerkers wegens criminele activiteiten uit de organisatie heeft verwijderd gebruikt Van der Graaf als een belastend argument, maar kan evengoed als ontlastend opgevat worden. Dat schetst het gebrek aan urgentie van haar betoog. Het is opmerkelijk dat zij Omtzigt citeert dat er weinig bewijsmateriaal is. Hoe kan Omtzigt specifieke kennis hebben in de details en omstandigheden van een vertrouwelijk justitieel onderzoek dat nog niet afgerond is? Hij kan gelijk hebben met zijn vragen over de beschikbaarstelling van de satelliet- en radargegevens van Oekraïners, Russen en Amerikanen. Maar zoals gezegd gaat dat eerder over de kwaliteit van het onderzoek die Omtzigt ter discussie stelt en de Nederlandse informatiepositie die door minister Koenders en premier Rutte slecht wordt bevochten, dan over de kwaliteit van het bewijsmateriaal.

Foto: Artikel ‘Problemen met bewijzen MH17’ van Jolande van der Graaf in De Telegraaf.

Wachten is op het rapport dat schuldvraag over MH17 beantwoordt

Ian Bateson van het onafhankelijke Oekraïense TV-kanaal Hromadske TV (Громадське Телебачення) praat met journalist Chris Miller van de Amerikaanse nieuwswebsite Mashable over de MH17. Miller schetst de reacties van de Russische politiek en media op de rapporten van de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Het wachten is op het rapport van het OM dat waarschijnlijk begin 2016 de schuldvraag zal beantwoorden.

Russische opstelling over MH17 is tegenstrijdig. Vorm verraadt betrokkenheid

Vermoedelijk gaat het strafrechtelijk onderzoek naar het neerhalen van de MH17 op 17 juli 2014 boven Oost-Oekraïne door het JIT (met onderzoekers uit Australië, België, Maleisië, Nederland en Oekraïne) ver komen met het aanwijzen van de schuldigen. Het onderzoek van de Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) heeft de basis gelegd. Of dat leidt tot het aanwijzen van individuen met naam en functie is de vraag. Nu al circuleert in onderzoeksrapporten zoals dat van Bellingcat over de MH17 de naam van het Russische legeronderdeel dat de BUK geleverd heeft aan de pro-Russische separatisten, namelijk de 53ste Luchtafweerraket Brigade uit Koersk.

Tamelijk nieuw in de waarheidsvinding in de Russisch-Oekraïense oorlog is de onderzoeksanalyse van sociale media. Zoals van gewone Russische militairen die foto’s plaatsten op het Russische Facebook VKontakte. Dat levert een veelheid aan feiten op die dienen bij de reconstructie. De Russische inlichtingendiensten hebben dit onderschat en pas later restricties opgelegd aan het gebruik van sociale media door de eigen troepen.

Onderzoekscollectieven als Bellingcat, StopFake en Correct!v hebben afgelopen 1,5 jaar hun eigen methodiek ontwikkeld in de analyse van deze feiten. Dat blijft niet geïsoleerd, maar werkt door naar gevestigde westerse media of NGO’s zoals de Atlantic Council. Ook de Russische oppositie kwam met een rapport dat informatie van sociale media gebruikte. Deze onderzoekers komen met reconstructies die de officiële lezing van het Russische ministerie van Defensie of het Kremlin op belangrijke onderdelen weerspreken en vaak weerleggen. Trouwens ook satellietfoto’s van commerciële bronnen bieden informatie die de Russische lezing per geval kan weerleggen. Vanwege de hoge prijs van de beelden worden ze vaak via crowdsourcing verworven.

Het rapport van de OVV wordt door een meerderheid aan betrokken landen onderschreven en is volgens de geldende internationale normen van de Internationale Burgerluchtvaartorganisatie van de VN ICAO opgesteld. Dat de Russische Federatie er belang bij heeft om een afwijkende mening te laten horen is niet opvallend voor wie de obstructies van de Russen in de berechting in ogenschouw neemt, zoals het veto in de Veiligheidsraad.

Opvallend en veelzeggend is de tegenstrijdigheid in de Russische positie. De Russische Federatie was niet betrokken met slachtoffers, vliegtuig en territorium en het zegt zelf op geen enkele manier betrokken te zijn geweest bij het neerhalen van de MH17. Dus niet door levering van de raket -of welk wapen dan ook dat de MH17 neerhaalde- aan de daders, het gebruik van Russische satellieten bij de bepaling van de coördinaten noch bij personeel dat op enig moment betrokken was bij het afvuren van de raket die de MH17 neerhaalde.

Als we er van uitgaan dat de Russische overheid of individuele Russen in samenwerking met die overheid op geen enkele manier betrokken waren bij het neerhalen van de MH17, dan is het onverklaarbaar waarom de Russen nu al 15 maanden lang zich nauw met deze zaak menen te moeten bemoeien. Daarin valt niets anders te zien dan ondersteunend bewijs voor de claim dat ze juist wel betrokken zijn. Als er geen reden voor betrokkenheid is, waarom zou een land zich branden aan een zaak waarmee het niets te maken heeft?

Directeur Ian Novikov van BUK-raketten producent Almaz-Antey dat onderdeel is van de Russische defensie-industrie gaf afgelopen dinsdag in de persconferentie een verklaring voor het feit dat hij zich naar buiten toe uitsprak over de MH17. Reden hiervoor zouden volgens hem de westerse sancties zijn die zijn bedrijf treffen. Deze verklaring is echter onjuist omdat bij het instellen van de sancties de MH17 nooit als reden is gebruikt vanwege het feit dat er nog geen dader is aangewezen. Westerse sancties werden vanaf maart 2014 ingesteld met als hoofdoorzaak de annexatie van de Krim door de Russische Federatie in maart 2014. Voordat de MH17 werd neergehaald waren ze op de rails gezet, de derde ronde van sancties werd vanaf 17 juli 2014 van kracht.

Kortom, het is van tweeën een: Of de Russen zijn onschuldig en hebben geen belang bij de afwikkeling van de MH17. Of de Russen zijn wel schuldig en hebben belang bij de afwikkeling van de MH17. Er is geen beter bewijs voor het aantonen van de Russische schuld bij het neerhalen van de MH17 dan het niet aflatend opereren van de Russische propaganda, de politieke leiding en een wapenproducent als Almaz-Antey die zich sinds 17 juli 2014 van dag tot dag menen te moeten bemoeien met de MH17. Een kwestie waarover ze inhoudelijk beweren niet betrokken te zijn, maar waarvan de vorm verraadt dat ze wel degelijk betrokken zijn.

Foto: Rampplek van de MH17, 17 juli 2014.

Onderzoeksraad voor Veiligheid zeer terughoudend over implicaties schuld MH17

De MH17 is op 17 juli 2014 boven Oekraïne onmiskenbaar door een BUK-raket neergeschoten zo concludeert de Onderzoeksraad voor Veiligheid. Dit bevestigt al langer bestaande calculaties. De Onderzoeksraad wijst geen dader aan en komt zoals het zelf in bijlage V zegt niet met politieke interpretaties. Dit gaat zover dat het zich niet uitspreekt over de plek vanwaar de raket werd afgeschoten en het precieze type raket waarmee het gebeurde. Vraag is of de Onderzoeksraad dit technisch niet hard kan maken of wil maken en de bevindingen aan het strafrechtelijk onderzoeksteam doorgeeft. Dit onderzoek ging ook niet over de schuldvraag, maar onderzocht de oorzaak en deed aanbevelingen om de veiligheid in de lucht te vergroten. Het strafrechtelijk onderzoek wordt door het OM gedaan en komt naar verwachting begin 2016 met conclusies over de daders.

Bijlage L geeft de bevindingen van de Veiligheidsraad, het commentaar van de Russische Federatie en het antwoord daarop van de Veiligheidsraad. De Russische Federatie betwist de bevinding van de Veiligheidsraad dat het vaststaat dat de MH17 getroffen is door een op een BUK, BUK M1 of BUK M1-2 raket van de 9M38- of 9M38M1-serie gemonteerde 9N314M raketkop en meent dat een kleinere raketkop het toestel trof. De Veiligheidsraad wijst dit af eveneens de door de Russen aangevoerde stringing-methode omdat deze te globaal zou zijn voor het bepalen van het detonatiepunt. De Onderzoeksraad laat vele technische opties open en opereert zorgvuldig. Het heeft zich niet laten verleiden tot een welles-nietes discussie met de Russen.

Foto: Schermafbeelding van begin deel A van Bijlage V uit het rapport over de MH17 van de OVV, 13 oktober 2015.

Spanning stijgt in aanloop naar publicatie rapporten over MH17

Op 13 oktober 2015 publiceert de Nederlandse Onderzoeksraad voor Veiligheid (OVV) rapporten over de oorzaak van de ramp van de MH17 op 17 juli 2014 boven Oost-Oekraïne. Het gaat niet in op de schuldvraag. Het strafrechtelijk onderzoek wordt geleid door het OM binnen het JIT waarvan de resultaten naar verwachting begin 2016 worden gepubliceerd. Vier onderwerpen staan in de rapporten van de OVV centraal: ‘de toedracht van de crash; het overvliegen van conflictgebieden; waarom Nederlandse nabestaanden twee tot vier dagen moesten wachten op bevestiging van de Nederlandse overheid dat hun naasten aan boord waren van vlucht MH17 en ten slotte de vraag of de inzittenden van vlucht MH17 iets van de crash hebben meegekregen.‘

Zoals de Moskouse correspondent David Jan Godfroid in Nieuwsuur verduidelijkt geeft de Russische producent van de BUK en onderdeel van de Russische defensie-industrie Almaz-Antey niet toevallig op dezelfde dag een persconferentie als de OVV. Het sterke vermoeden bestaat dat dit vooral dient als afleiding en voeding voor de Russische propaganda. Het is de vraag of wapenproducent Almaz-Antey komt met nieuwere informatie dan het op 2 juni 2015 presenteerde. Deze informatie is intussen door meerdere bronnen als Novaya Gazeta en de onderzoekscollectieven Correct!v en Bellingcat weerlegd als misleiding, en als onwaarachtig aangemerkt.

Vroege beelden van MH17 duiken op bij News Corp Australia. Echt?

News Corp Australia plaatst een samenvatting op YouTube met beelden van net na de ramp op 17 juli 2014 in Rassipnaya waarin te zien is dat pro-Russische separatisten de smeulende resten van de MH17 doorzoeken.

De herkomst is onduidelijk en de authenticiteit van de gesprekken staat niet vast. De video laat uitkomen dat de pro-Russische militairen in verwarring zijn. Ze verkeren in de veronderstelling dat er een militair toestel is neergeschoten, maar komen dan tot inzicht dat het om een passagiersvliegtuig gaat. Ze snuffelen in bagage en maken rugzakken open. Er klinkt het bevel de plek voor burgers af te sluiten vanwege het besef dat het gevoelige informatie betreft. Van welk onderdeel de militairen afkomstig zijn moet verder worden onderzocht.