Europa moet geen afstand houden tot de schermutselingen rond de Krim. Want de internationale rechtsorde is in het geding

Han van der Horst meent in een artikel voor Joop (BNNVARA) van 26 november 2018 dat Europa afstand moet houden tot Oekraïne en Krim. Dit naar aanleiding van de schermutselingen tussen de Russische Federatie en Oekraïne in de Straat van Kertsj, de verbinding tussen de Zwarte Zee en de Zee van Azov. Ik ben het oneens met Van der Horst. Niet omdat Europa of het Westen voor Oekraïne moet kiezen, maar omdat het de internationale rechtsorde moet steunen door de agressor hard terug te fluiten. Mijn reactie bij dit artikel:

De framing van de auteur dat het in deze maritieme uitbreiding van de Russisch-Oekraïense oorlog (2014 – …) gaat om een strijd tussen klein en groot is bezien vanuit een Nederlands en een internationaal, Europees perspectief niet hulpvol. Daar gaat het niet om. Het gaat niet eens om Oekraïne. Wel van betekenis is de internationale rechtsorde en de veiligheidssituatie in Oost-Europa.

Er zijn internationale verdragen (onder meer San Francisco 1945, Helsinki 1975, Parijs 1990, Boedapest 1994) waarin de territoriale integriteit en soevereiniteit van landen wordt gegarandeerd. Maar dat verwordt tot een papieren werkelijkheid als er bij overtreding geen geloofwaardige en krachtige actie op volgt om die rechtsorde af te dwingen. Dat staat op het spel, namelijk de geloofwaardigheid van de internationale rechtsorde.

Om dat vervolg gaat het het dus in deze kwestie van de maritieme oorlog. Zoals dat ook was bij de bezetting en het zogenaamde referendum van de Krim in 2014 door de Russische Federatie die in de niet-bindende resolutie 68/262 van de Algemene Vergadering van de VN werden veroordeeld. Maar het VK en de VS lieten het afweten en hielden zich niet aan hun handtekening onder het Boedapester Memorandum van 1994.

Het gaat er dus niet om of het Westen in een conflict wordt meegesleept, maar of de internationale gemeenschap met verwijzing naar de internationale rechtsorde de agressor -in dit geval de Russische Federatie- tot de orde roept. Als dat niet gebeurt, dan betekent dat een verlaging van het niveau van agressie voor een volgend conflict. Nu hard en duidelijk optreden kan leed in de toekomst voorkomen. De Tweede Wereldoorlog begon in München 1938 en gaf het Derde Rijk het idee dat het de internationale rechtsorde oneigenlijk kon oprekken. Eveneens als het toen niet om het Sudetenland ging, gaat het nu niet om Oekraïne. Maar dat is wel de aanleiding.

Overigens een correctie bij de volgende passage die onjuistheden bevat: ‘Oekraïne kent een grote Russischtalige minderheid die zich senang voelt onder de paraplu van Rusland en discriminatie vreest als Moskou die inklapt. Een en ander heeft geleid tot afscheidingsbewegingen in het oosten van het land, die door Moskou op allerlei manieren worden gesteund. Er is een moeizame wapenstilstand die verdere escalatie voorkomt.’
1. Er bestaat niet per definitie een tegenstelling tussen Russischtaligheid in Oekraïne en het feit dat mensen zich Oekraïens burger achten (etnische Oekraïners) als voorstander van de eenheidsstaat Oekraïne.
2. Volgens de laatste betrouwbare gegevens van de volkstelling 2001 vormen etnische Russen ook in de zogenaamde volksrepublieken Donetsk en Luhansk een minderheid tegenover de etnische Oekraïeners. Die laatsten zijn ongeveer 20% omvangrijker. Het is niet logisch zoals de auteur zegt om een minderheid van zo’n 35-40% etnische Russen het recht op afscheiding te geven of dat zelfs maar als een legitiem onderwerp te beschouwen.
3. Alle feiten wijzen erop dat het conflict in 2014 geen burgeroorlog was tussen burgers onderling, maar een oorlog tussen landen. Te weten de Russische Federatie en Oekraïne. Ofwel, de oorlog is door het Kremlin georkestreerd en niet vanuit de basis gevoed. Op dat laatste wijst ook de uitspraak van de Russische rebellenleider in Donetsk Igor Strelkov die de Oekraïners verweet dat ze niet warm liepen voor de strijd en zich betrekkelijk afzijdig hielden van de pogingen van Russische inlichtingendiensten en strijdkrachten om de oorlog te verbreden. Dat is in 2014 mislukt. Daarbij komt dat de vrij complexe invasie van de Krim niet op het laatste moment of in het najaar van 2013 is voorbereid door het Kremlin, maar in de jaren daarvoor zoals president Putin in een documentaire heeft toegegeven.
4. Het is maar net wat men ‘een moeizame wapenstilstand’ noemt. In de oorlog vallen nog elke dag aan beide kanten doden en gewonden. Een Nederlands publiek zou bij zo’n ‘wapenstilstand’ met dagelijks doden en gewonden waarschijnlijk spreken over oorlog. Of nog eerder voor een snel eind aan de oorlog.
5. Vermeende discriminatie door Russische minderheden in Oekraïne is een ‘talking point’ van het Kremlin dat niet op voorhand voor waar moet worden aangenomen. Tot 2014 waren de relaties tussen de verschillende etniciteiten (‘broedervolkeren’) in Oekraïne prima. Op de Krim hadden de etnische Russen redelijke autonomie, los van Kiev. Het is juist de annexatie van de Krim en de oorlog in Oost-Oekraïne die dankzij het Kremlin tot aanscherping van dat debat over etniciteit heeft geleid. Zonder dat trouwens de scheiding van voor- en tegenstanders van de eenheidsstaat Oekraïne exact langs de lijnen van de etniciteit loopt. Vele Russischtalige Oekraïeners willen niks van de autoritaire Putin weten omdat ze in zijn politiek geen perspectief zien en kiezen (ook om economische redenen) voor Oekraïne.

Foto: Schermafbeelding van deel artikel ‘Europa moet afstand houden van het oude zeer en de nationale sentimenten rond de Krim; De strijdende partijen deugen geen van beiden’ van Han van der Horst, 26 november 2018 voor Joop.