Update 8 maart: Op de stoep van RE: Rotterdam raakte ik vorige maand in gesprek met Elmert de Gruijl. Hij kon zich wel vinden in onderstaande tekst en reacties. Jan-Jette Zijlstra antwoordt vandaag in De Volkskrant op de beschuldiging van censuur door Rob Perrée. Zijlstra komt naar mijn idee laf uit de hoek. Het verwijderen van Elmerts schilderij zou geen censuur zijn, maar getuigen van respect en ‘beleving’. Echt? Ik zou nog respect kunnen hebben voor Zijlstra als-ie volmondig voor zijn mening stond. Nu blijft het beeld van een draaier en iemand die wegduikt voor zijn verantwoordelijkheid. Een bestuurder die zich verschuilt achter onze medewerkers. Natuurlijk draagt deze kwestie alle kenmerken van censuur. Alleen Zijlstra wil het niet zien.
Een schilderij van Elmer de Gruijl, getiteld ‘Venus van Brussel‘ uit 2008. Een vrouw met hoofddoek is bezig een man met snor te bevredigen. Op de achtergrond een schilderij van een mediterraan dorpje met minaret. Tot zover een doorsnee huiselijk tafereeltje. Het blad met thee accentueert dat. Maar er is iets vreemd aan de hand met het schilderij. Of liever gezegd met de tentoonstelling waar het hing. Het is ervan verwijderd.
Een schoonmaakster van de Nijmeegse Radboud Universiteit meent zich namelijk in de Venus van Brussel te herkennen. Dat stoorde haar, ze klaagde en het schilderij werd van de tentoonstelling verwijderd. Dus na één klacht van één persoon. Door de kunstcommissie van de Radboud. Bijzonder is dat Elmert de Gruijl en deze schoonmaakster, zeg de Venus van Nijmegen, elkaar niet kennen en zelfs nooit gezien hebben.
De Gruijl is teleurgesteld. In De Gelderlander zegt-ie: ‘De kunstcommissie weet dat mijn werk schuurt en wist wat ze voor werk kreeg. Dan is het vreemd dat het schilderij na één enkele klacht moet wijken.‘ Coördinator Jan-Jetze Zijlstra van de kunstcommissie laat de klacht van de schoonmaakster zwaar wegen. Hij wil haar niet zes weken met de afbeelding confronteren. Vlaams kunstfilosoof Daan van Speybroeck is er kunstcoördinator.
Dit voorval doet denken aan wat in 2010 in het stadhuis van Huizen gebeurde. Na een of meer klachten werden twee schilderijen van Ellen Vroegh van een expositie verwijderd. Ook toen kwam de klacht van de eigen medewerkers. Ook toen ging het dus om de confrontatie van personeel met kunst die als controversieel werd ervaren. Ook toen kwam de klacht van een of meerdere moslims. Ook toen was het de kunstcommissie die al na een klacht overstag ging en de schilderijen van de tentoonstelling verwijderde
Toegeven aan een minderheid is onverstandig. Welke minderheid dan ook. Nederland bestaat onderhand alleen nog maar uit minderheden. Straks komen homosexuelen, zigeuners, negers, kleine mensen, dikke mensen, katholieken, kleurenblinden, ménière-patiënten, gehandicapten, pacifisten en noem maar op klagen omdat ze aanstoot nemen aan een kunstuiting. Als een kunstcommissie dat serieus neemt, dan kan het beter stoppen met het exposeren van kunst in de semi-openbare ruimte. Een kunstcommissie zou je meer lef en ruggengraat toewensen. Want zoals Elmer de Gruijf terecht opmerkt wist de Nijmeegse kunstcommissie vooraf waaraan het begon. Zijlstra en Van Speybroeck beseffen onvoldoende dat kunst ergens voor staat.
Foto: Elmer de Gruijl, Venus van Brussel, 2008
George Knight 
“Tot zover een doorsnee huiselijk tafereeltje”, meen je dat nou echt?
Waar staat deze kunst dan precies voor?
LikeLike
@artafterallart
De ‘Venus van Brussel’ is in elk geval een combinatie van gewoon huiselijke gebruiken: echtelijke sex, theedrinken en op de bank zitten. Miljoenen Nederlanders doen het. Waar het schilderij voor staat moet iedereen maar voor zichzelf bepalen. De interpretatie hoeft niet eenduidig te zijn. Ik zie er ontheemding en tegenstrijdigheid tussen schijn en wezen in.
LikeLike
Oh, dat snap ik niet zo goed, want de kunstenaar wil toch schuren? Daarmee wordt toch aangegeven dat het, laten we zeggen, een beetje pijn moet doen of zelfs ‘schaafwonden’ moet achterlaten? Daarmee is het niet een combinatie van wat jij noemt ‘gewoon huiselijke gebruiken’.
Ze staat ergens voor en kiest met de bedoeling te ‘schuren’ voor juist een tafereel dat de kijker niet leuk kan vinden en liever niet ziet. Als je wilt schuren, dan is het weghalen van je schuurwerk een effect dat je ermee kan bereiken wanneer het te pijnlijk is. Dat risico neem je dan als je die bedoelingen hebt.
Jouw interpretatie van “ontheemding en tegenstrijdigheid van schijn en wezen” negeert i.i.g. de bedoeling van de kunstenaar.
Je zou het weghalen, vanwege die (m.i. verzonnen) klacht, een slechte reden kunnen vinden. Men had minstens moeten aangeven dat men het zelf toch te pijnlijk vond.
LikeLike
Het is net de pers. Neem je verantwoording zou ik zeggen. Een schilderij hoort in een museum te hangen.
LikeLike
@artafterallart
Ik zie geen tegenstelling tussen kunst die schuurt zoals Elmer de Gruijl zegt en de verbeelding van ‘een doorsnee huiselijk tafereeltje’. Kunst die ons scherp willen laten kijken naar de wereld om ons heen, kunst die tot nadenken aanzet ‘schuurt’ immers altijd. De tegenstelling tussen het dagelijkse beeld van een echtpaar dat doorgaat met de gewone dingen en de onthechting in een noordelijk land vol heimwee en gemiste kansen thematiseert dat ‘schuren’ niet alleen in de vorm, maar ook in de inhoud. Of zo begrijp ik het.
Je hebt gelijk dat het waarom van de klacht en het verwijderen van het schilderij in de publiciteit veel beter uitgelegd had kunnen worden. Gesteld dat het uit te leggen valt. Ik denk trouwens dat de klacht van de schoonmaakster wel echt is, maar begrijp niet dat het een reden kan zijn om het schilderij te verwijderen. De reden dat de klaagster zich in de Venus van Brussel herkent lijkt in ieder geval niet de echte reden. Als men zo begint dan kunnen alle openbare kunstcollecties onder schot komen te liggen als 17 miljoen Nederlanders zich erin gaan herkennen. Daar kan toch geen enkele beheerder van een kunstcollectie in meegaan?
Eigenlijk vind ik de reactie van die Jan-Jetze Zijlstra steeds ongeloofwaardiger, lafhartiger en valser worden. Hoe langer ik er over nadenk. In ieder geval is iemand die niet ondubbelzinnig voor de kunst en de kunstenaar opkomt in mijn ogen niet iemand aan wie kunst toevertrouwd zou mogen worden. De politieke correctheid van JJ Zijlstra staat naar mijn idee haaks op de functie van kunst om te ontregelen en ons scherp te laten kijken. Hoewel de opmerkelijke actie van de Radboud Universiteit publiciteit en bekendheid voor het schilderij genereert dat het anders nooit gekregen had.
@Anoniem
Een schilderij kan overal hangen. Thuis, in ziekenhuizen, scholen, bedrijven of openbare plekken zoals een raadhuis. Maar zelfs in musea is kunst niet veilig voor mensen die de vrijheid van expressie van kunstenaars in willen perken. Denk aan de foto’s van Sooreh Hera die vanwege religieuze redenen van sommigen niet in de beslotenheid van museumGoudA mochten hangen. Alsof wij zouden kunnen bepalen wat er aan de muur van de gesubsidieerde kerk of moskee hangt.
LikeLike
@George
Dat kunst tot nadenken stemt, kan dat leiden tot een afwijzing. Men is dan niet in staat het te waarderen, vanwege hetgeen stuitend gevonden wordt.
De censoren hadden zich nooit mogen verschuilen achter de klacht. Als ze het zelf niet te pijnlijk vonden, dan hadden ze de schoonmaakster kunnen uitleggen waarom ze het opgehangen hebben. Wellicht had ze het gesnapt dat ze het schrijnende juist met opzet wilden tonen.
Kunst is een communicatiemiddel en als men er mee wil schuren dan is men op een discussie uit. Dit schilderij is als een cartoon overgekomen. Bij mij i.i.g. wel. De boodschap is dubieus voor wie het ziet als een voor paal zetten van een bevolkingsgroep. Niet, voor wie het ziet als een grap, die je moet kunnen maken. Of wie er het lachwekkende van de naakte man versus de voor buiten geklede vrouw in ziet.
De commissie had er beter aan gedaan toe te geven dat ze die discussie niet wil. Dat vind ik jammer. Het weghalen is nu een zwaktebod. Als iets schuurt en niet ophoudt te schuren dan moet je je uitspreken over het laten hangen of het weghalen. Dan zit je wel met het probleem dat je die discussie met het badwater weggooit.
ps
Wat ik bedoelde is dat het niet ‘zomaar’ een combinatie is van enz.
Want dan lijkt het alsof er niets aan de hand is.
LikeLike
@artafterallart
‘De boodschap is dubieus voor wie het ziet als een voor paal zetten van een bevolkingsgroep. Niet, voor wie het ziet als een grap, die je moet kunnen maken. Of wie er het lachwekkende van de naakte man versus de voor buiten geklede vrouw in ziet.’
Ik zie er noch een grap noch een voor paal zetten van een bevolkingsgroep in. Maar wel een verbeelding van de tragiek van het leven. Het is in mij ogen wat overdreven om het op de islam te betrekken. Ik zie er eerder culturele ontworteling in.
Het verschil tussen de naakte man in opperste staat en de ingepakte vrouw binnenshuis is inderdaad opvallend. Maar nogmaals, de kunstenaar wijst naar mijn idee hoofdzakelijk op het absurde en vervreemdende -met serieuze ondertoon- van deze situatie.
LikeLike
Weinig vindingrijk, deze universiteit.
Je zou het op het herentoilet kunnen hangen en die mevrouw verzoeken daar niet te komen.
LikeLike
Jammer dat ik een liesbreuk heb, want jouw interpretatie van wat ik schrijf en wat de schilder wil communiceren vraagt om een lang antwoord over kunst, communicatie, waarneming, manipulatie en bedrog. Ik kan echter niet lang achter mijn pc zitten en moet het laten afweten. Jammer!
LikeLike
@Reine
De WC zou zeker een passende plek zijn voor dit schilderij.
@artafterallart
Goede gezondheid gewenst. Uitvergroting is zeker wat Elmer de Gruijl beoogt.
LikeLike
Als we toch in de vlaamse sfeer zijn, is het beter te spreken van een kuisvrouw dan van een “schoonmaak-ster”.
Degene die een beschrijving maakt van het tafereel spreekt van een “minaret”.
Maar ge kunt in dat bouwwerk zjuust een klokketoren zien. Een toren met een klok of een beiaard.
Ik vermoed dat de kuisvrouw eerder beledigd was omdat de man op het portret zo pregnant is afgebeeld.
Wellicht ziet haar partner precies zo uit.
Tsaar Peter de Grote beval dat zijn onderdanen hun baarden afschoren . Zo een maatregel zou in Turkije ook goed zijn.
LikeLike
@J.W. van der Meulen
Inderdaad is Brussel een oude Vlaamse stad. En doet het werk denken aan een Vlaamse strip. Maar de vrouw klaagde in Nijmegen. De fallische vorm van de minaret, of vuurtoren of welke soort toren dan ook, lijkt bedoeld om de opwinding te spiegelen.
De reden van de klacht die gegeven aangevoerd werd was dat de schoonmaakster zich in de Venus van Brussel herkende. Het lijkt mij baarlijke onzin en niet de echte reden. Maar wat die echte reden dan wel izou zijn is niet naar buiten gebracht. Ja, dat de schoonmaakster niet zes weken met het schilderij geconfronteerd wilde worden. Maar waarom dan niet? Het kan ook zo zijn dat ze het tapijt op het schilderij afkeurde. Of een afbeelding van de satelliettelevisie in de hoek miste. Wie weet.
LikeLike
‘Schilderij had moeten blijven’
januari 17, 2013
http://www.voxweb.nl/opinie-schilderij-had-moeten-blijven/
De kunstcommissie had haar rug recht moeten houden, schrijft hoogleraar Nederlandse letterkunde Jos Joosten. Het (naakt)schilderij van Elmer de Gruijl had moeten blijven hangen. ‘Mij dunkt dat juist in deze tijd instellingen pal horen te staan voor de vrijheid van expressie.’
Met lichte verbazing heb ik kennis genomen van het besluit om het schilderij ‘Saat kulesi’ van Elmer de Gruijl te verwijderen uit het Huygensgebouw. Twee gebouwen verderop probeer ik mijn studenten een en ander bij te brengen over de Nederlandse (en Europese) literatuurgeschiedenis, die zich – zeker de laatste twee eeuwen – onder meer kenmerkt door het feit dat zij zich van breekpunt naar breekpunt voortzet. Een van de motoren achter de moderne letterkunde (en beeldende kunst) is altijd geweest dat zij het gangbare denken probeert op te rekken en soms – bewust en onbewust – tracht de grenzen op te zoeken van wat aanhangers van vaste ideologieën – of zelfs de meerderheid van de bevolking – acceptabel of fatsoenlijk acht. Ik bespreek de boosheid over de expliciete masturbatie bij Lodewijk van Deyssel; de woede over Bordewijks (vermeende) fascisme in Bint; woeste protestanten over Belcampo’s impressie van ‘de Laatste Dag’; de boze Belgen over Brusselmans’ beledigingen en, niet in de laatste plaats, zelf katholiek, de boze katholieken over Hermans’ Ik heb altijd gelijk of over Dirk van Bastelaeres ‘Fabels van het H.Hart’.
Ik probeer in mijn colleges mijns inziens een adequate meta-positie in te nemen: enerzijds feitelijk aangeven welke standpunten er rond zo’n rel ingenomen worden, maar anderzijds ook aangeven dat niemand ooit beter werd van hard om een verbod roepen. (Zo goed als alle rechtszaken die tegen Nederlandse schrijvers zijn aangespannen in de moderne tijd zijn overigens verloren door de klagers). Daarbij valt aan te tekenen dat de mensen die willekeurig welk verbod wél willen, doorgaans niet spreken vanuit de geest van waaruit een academicus – zeker zoals wij die anno 2013 ook aan de RU trachten op te leiden – naar de wereld kijkt. Er is dus wel wat uit te leggen aan de studenten van onze instelling, die nu vaststellen dat de klacht van één verontruste burger een universitaire kunstcommissie direct overstag doet gaan.
Natuurlijk begrijp ik de gevoeligheden van dit schilderij vanwege de link met het allochtonen-debat. En ik zal de flauwe vraag niet stellen of dit schilderij óók verwijderd zou zijn als het een vergelijkbaar binnenhuistafereeltje in een Volendamse visserswoning had betroffen, met een vrouw en man in vergelijkbare respectieve klederdracht. Maar pakken de, ongetwijfeld goede bedoelingen ten aanzien van allochtone Nederlanders, niet averechts uit? Kijk eens naar de publiciteit die dit besluit oplevert en de daaruit volgende, ronduit racistische, comments op sommige internetfora.
Ik ben van mening dat de commissie haar rug recht had moeten houden en bijvoorbeeld eerst eens in gesprek had moeten gaan met de klaagster (en haar dan sowieso behoeden voor die idiote uitspraak dat zij ‘zich herkent’ in de afgebeelde persoon, waarvoor je geen geschoolde cabaretier hoeft te zijn om daar de humor van in te zien…). Dat iemand zich herkent in de afbeelding vind ik overigens helemaal een merkwaardig criterium om het werk te verwijderen. Als er gerede kans zou bestaan dat de afgebeelde persoon inderdaad overeenkwam met de feitelijke persoon, zou het wat anders zijn (wanneer ik een boek over mijn buurman schrijf, bijvoorbeeld. Of zie de kwestie van L.H.Wiener), maar dat lijkt me in dit geval geheel uitgesloten. Ik zou dan ook zeggen dat dit een kwestie van toeval c.q. pech is. De disclaimer die in romans nog weleens gebruikt wordt – ‘elke overeenkomst met de werkelijkheid is geheel toevallig’ – zou , groot opgehangen bij het schilderij in kwestie, misschien een serieuze oplossing hebben kunnen zijn om de klagende partij tegemoet te komen.
Mij dunkt dat juist in deze tijd instellingen pal horen te staan voor de vrijheid van expressie, die aan alle kanten wordt bedreigd, zowel door een neo-liberaal massakunst-discours, als door onverdraagzaamheid van mensen met één, onwrikbare, kijk op de werkelijkheid. Dat kost soms wat moeite. De klagende schoonmaakster wordt, paradoxaal genoeg, in dezen helemaal niet serieus genomen door haar meteen gelijk te geven. Ik vind de tegemoetkoming aan haar klacht niet zozeer respectvol alswel eerder erg paternalistisch.
De vrijheid van expressie is voor mij een halszaak, ook als het gaat om kunst waar ik, zoals deze schilderijen, persoonlijk overigens nog geen stuiver voor zou geven. Hoewel ik wel zie wat de inzet is van De Gruijl. Het bewuste schilderij past in een breder motief van vreugdeloze fysieke interactie en dat is alleen al een thematische legitimatie voor het ophangen (en laten hangen) van het schilderij in kwestie, die ook goed aan iedereen uit te leggen valt. Dat het allemaal vrij triest en visieloos oogt, is daar onlosmakelijk deel van en niet relevant.
Het argument van de kunstcommissie dat kunst in gebouwen binnen de RU een andere functie heeft dan die in musea, namelijk: vrijheid van expressie versus kunst ‘ondergaan’ binnen de context van een instelling, overtuigt mij niet. Kunst binnen de RU is allicht wél te vergelijken met beeldhouwwerken (of muurschilderingen) op pleinen, straten of muren. Dan doen zich dezelfde fricties voor. Denk aan de discussie rond Kabouter Buttplug, enkele jaren geleden in Rotterdam. Of wat langer geleden, de manier waarop, ook in Rotterdam, mensen moesten wennen aan Zadkines ‘De verwoeste stad’: een beeld dat nu een trademark van de stad is geworden. / Jos Joosten
Deze opinie komt voort uit een mailwisseling eerder deze week tussen Jos Joosten en Jan-Jetze Zijlstra, coördinator van de kunstcommissie.
LikeLike
Pingback: Wat is kunst die niet aanstootgevend en confronterend mag zijn? | George Knight
Pingback: Nelle Boer over kunst, artistieke vrijheid, censuur en underground | George Knight
Pingback: Wat is kunst die niet aanstootgevend en confronterend mag zijn? | George Knight