Marketing, secularisme en de onzin van religiestress: Tom Mikkers

Theoloog en algemeen secretaris van de Remonstrantse Broederschap Tom Mikkers heeft het begrip ‘religiestress‘ gemunt in zijn boek ‘Religiestress; Hoe je te bevrijden van deze eigentijdse kwelgeest‘. Een zelfhulpboek ‘over religie voor een samenleving waarin het redelijke religieuze spreken en het redelijk spreken over religie steeds ingewikkelder zijn geworden.’ Op de markt gebracht door Uitgeverij Meinema dat ‘Moderne theologie, spiritualiteit, zingeving en liturgie‘ tot zijn belangrijke aandachtsvelden rekent. In 2011 ontving Mikkers de Spaanprijs, ‘een tweejaarlijkse mediaprijs voor christelijke communicatie in brede zin‘.

In de toelichting claimt Uitgeverij Meinema: ‘Religie veroorzaakt stress in Nederland, bij geloven en nietgelovigen. Hoe komt dat? En vooral: hoe komen we van die stress af?‘ Is dat echt zo? Niet aantoonbaar is hoe dit gemeten is en met welke werkelijkheid deze slotsom overeenkomt. Mikkers lijkt eerder een bezwaar tegen religie te suggereren dat voortkomt uit een combinatie van provocatie, slimme marketing en een gat in de markt. Sinds de affaire-Stapel moeten we trouwens extra opletten met dit soort claims. Tom Mikkers is theoloog en geen sociaal-psycholoog. Gaat-ie met zijn boek wetenschappelijk zijn boekje niet te buiten?

Vraag is waar religiekritiek eindigt en religiestress begint. In een docentenhandleiding bij ‘Religiestress‘ wordt dat omschreven: ‘Wanneer verwordt godsdienstkritiek tot religiestress? Met andere woorden: wanneer begin je zelf last te krijgen van de door jou geuite kritiek op een godsdienst – je eigen of die van anderen?‘ Mikkers gebruikt het begrip ‘religiestress’ om door associatie religiekritiek in een ongunstig daglicht te zetten. En zo religie in bescherming te nemen. Voor een idee van objectiviteit geeft-ie religie ook wat vegen uit de pan.

Sinds kort is er een test, de religiestressmeter. Naast Tom Mikkers zijn de katholieke mediawetenschapper Eric van den Berg en de katholieke theoloog Frank Bosman initiatiefnemers. De samenwerking binnen dit gezelschap theologisch geschoolden oogt incestueus. Zo verwijst Bosman in het programma Kruispunt van RKK naar Mikkers en het begrip ‘religiestress‘ alsof ze elkaar niet kennen en hij frank en vrij als een buitenstaander oordeelt. Dit gebrek aan openheid van Bosman is niet eenmalig, zie hier, hier en hier.

De kleuring blijkt uit de inleiding bij de religiestressmeter: ‘Het seculiere geluid klinkt steeds vaker en steeds harder. Religie moet en zal achter die voordeur. Terug in de kast. Behalve dan degene die het liefst zo ongenuanceerd mogelijk met uiterst conservatieve standpunten komen. Die gooien we het liefst op prime-time voor de leeuwen. Ben jij modern en seculier en wil je wel eens weten of religie ook bij jou stress veroorzaakt? In enkele minuten weet je of je een verlichte Boeddha bent, of een genadeloze Grootinquisiteur!’ 

Door de initiatiefnemers wordt een tegenstelling gesuggereerd die niet uit het secularisme voortkomt. Hier waart de geest rond van een behoudende religie die het verlies van voorrechten presenteert als aantasting van rechten. Waarom projecteren ze oude vijandbeelden? Ze zijn zelfs zo schrander om hun bedoelingen te maskeren door anderen te vragen de stap naar de moderniteit te zetten. Maar hoe kunnen theologen met wetenschappelijke pretentie in hemelsnaam menen dat volgens het secularisme religie terug in de kast moet?

Foto: Religie in Japan. Toverlantaarn. OSU Special Collections & Archives Research Center