Er zijn harde noten te kraken over de huidige koers van de VVD. Een gatenkaas van logica en gemiste kansen. Te rechts. Te neo-liberaal. Te hard. Te veel asfalt en huizen. Hoe komt dat beeld tot stand en kunnen we het in onze eigen tijd goed beoordelen? En hoe doet de eerste liberale premier in honderd jaar het?
Bij de VVD moet ik denken aan het werk dat Damien Hirst bekend heeft gemaakt. In 1991 maakte deze succesvolle BritArt-kunstenaar The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living. Volgens Don Thompson in ‘Shock Art’ formuleerde Hirst in het allereerste nummer van kunsttijdschrift Frieze het idee: Ik hou ervan om een gevoel te beschrijven door middel van een ding. De haai staat voor angst, hij is groter dan jij, en hij leeft in een voor jou onbekende omgeving. Hij lijkt levend als hij dood is, en dood als hij leeft.
Marketing in kunst en politiek werken tegengesteld. De titel van Hirsts werk roept toeschouwers op om betekenis te geven. Bij politiek gebeurt het omgekeerde. Het politieke debat nodigt kiezers uit door opeenvolgende schijnbewegingen om geen betekenis te geven aan een programma of manifest. In elk geval worden kiezers of leden door een politieke partij bewust ontmoedigd. Op afstand gehouden.
Haai en politiek hebben gemeenschappelijk dat ze levend dood en dood levend zijn. Omdat de VVD dit idee consequent doorvoert, moet ik daarom bij deze partij aan de haai van Hirst denken. Een zombie kan ook.
Tegenwoordig wordt de VVD met CDA en PvdA als klassieke middenpartij gezien. Soms wordt D66 daar nog aan toegevoegd, maar die partij kent geen evenknie. Want het begrip middenpartij zegt dat het varianten heeft. Zoals in de recente politieke geschiedenis de VVD op haar flank Boerenpartij, Volksunie, Centrumpartij, Middenstandspartijen en LPF kende. Het CDA kent SGP en CU als flanken en de PvdA DS’70 en de SP.
In december 2009 schrijft de Utrechtse activist Kees van Oosten: Wat is er met de PvdA gebeurd? De standpunten van de PvdA van pakweg dertig jaar geleden, zoals neergelegd in het beginselprogramma 1978, hebben plaatsgemaakt voor standpunten die conservatief en rechts zijn vergeleken met het Liberaal Manifest 1980 van de VVD. Wat de VVD in 1980 schreef zou voor de huidige PvdA te gedurfd en te progressief zijn.
Een partij neemt een plek in het spectrum in. Dat loopt van links tot rechts, van progressief tot anti-revolutionair, van vrijzinnig tot religieus. Positionering volgt uit uiteenlopende ontwikkelingen. Het spectrum staat nooit stil. In de beweging met z’n allen een kant uit wisselen partijen doorgaans niet van positie.
De huidige beweging naar rechts wordt de VVD verweten. Aan de hand van partij-iconen als Oud, Toxopeus, Geertsema, Wiegel, Voorhoeve en Bolkestein wordt de oude koers verheerlijkt. Met Drees, Den Uyl en Kok als externe meetpunten. Soms ligt de vergelijking over de grens met Walter Scheel, Bill Clinton of Edmund Burke.
Het lijkt op de herwaardering van Pim Fortuyn. Pas na zijn dood werd-ie geaccepteerd. De dreiging was weg, zeker toen de LPF door het ijs zakte. Fortuyn werd waarschuwing voor iets ergers: Geert Wilders. Werkt hetzelfde mechanisme met terugwerkende kracht voor de oude VVD die als niet zo rechts wordt voorgesteld?
Het ligt eraan. De VVD in de jaren ’50 en ’60 was een elitaire partij van de gegoede burgerij. Zo noteert Jan Hanlo die Oote oote oote boe schreef in 1952 over een VVD’er: In dezelfde maand haalt het vers de Eerste Kamer waar Mr. W.C. Wendelaar (VVD) zich erover opwindt. Met name ergert hij zich aan het feit dat het vers gepubliceerd werd in een door het rijk gesubsidieerd tijdschrift. De pendule is na 60 jaar terug bij de minachting door de VVD voor kunst. En zoals Van Oosten opmerkt was in de tussentijd het Liberaal Manifest van de VVD uit 1980 linkser dan het programma van de PvdA anno 2011. Veel is betrekkelijk, maar niet alles.
Waar laat ons dat? De VVD zit door samenwerking met de PVV in een spagaat. Hierdoor is het met standpunten over de arbeidsmarkt naar links gedrongen en met die over integratie naar rechts. Met de afwijzing van hervormingen op de woningmarkt bindt de VVD haar achterban van huizenbezitters. Hervormen wordt genegeerd. Bezuinigingen op cultuur zetten een streep onder een VVD die vrijgestelden bedient.
De VVD grossiert in oude reflexen. De VVD is haai waar het kan en vertoont geen onnodige compassie waar het niet hoeft. Met een echo van zakelijkheid zonder moralisme. Da’s ten minste nog iets.
Foto: Damien Hirst, The Physical Impossibility of Death in the Mind of Someone Living, 1991-1992
George Knight 
“Een partij neemt een plek in het spectrum in. Dat loopt van links tot rechts, van progressief tot anti-revolutionair, van vrijzinnig tot religieus. Positionering volgt uit uiteenlopende ontwikkelingen. Het spectrum staat nooit stil. In de beweging met z’n allen een kant uit wisselen partijen doorgaans niet van positie.”
Ik krijg steeds meer het idee dat de klassieke “spectra” niet meer kloppen. Zoals je schrijft het VDD gaat in spagaat, en dat maakt positionering op een lineair spectrum nagenoeg onmogelijk. Het is misschien tijd voor een herziening van de positionering van politieke partijen. De dubbele as met links/rechts en progressief/conservatief was een verbetering, maar voelt ook niet toereikend meer. Het is in ieder geval een stevige warboel geworden, misschien wel dankzij het populisme, dat maar een beetje ideeen bij elkaar lijkt te plukken, zich niet storend aan links of rechts, maar gewoon gebaseerd op wat de meeste aandacht krijgt…
LikeLike
@Flaxorca
Er zijn ook andere modellen. Zoals het hoefijzermodel. Maar da’s uiteindelijk toch niet veel anders dan een bijgebogen rechte lijn. Maar het verklaart bijvoorbeeld wel weer dat SP en PVV meer overeenkomsten hebben dan hun positie op de rechte lijn rechtvaardigt.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Hoefijzermodel
Het zou kunnen dat de warboel komt door het populisme. Toch neig ik ertoe om populisme niet als iets nieuws op te vatten, maar eerder als een uitbreiding van wat er al was. Namelijk een eenzijdige verkleining van de afstand tussen kiezer tot gekozene. Waarbij laatstgenoemde de eerste raakt zonder deze echt te naderen. Het klinkt wat raadselachtig, maar daar komt populisme denk ik op neer.
LikeLike
Het zou misschien geen raar idee zijn om meer dan 1 as te gebruiken, zoals bijvoorbeeld tegenwoordig gebeurt met mannelijke/vrouwelijke karaktertrekken. In plaats van deze ieder aan het einde van een lijn te plaatsen (met als gevolg dat ze elkaar uitsluiten), liggen ze nu ieder op een eigen lijn, met als gevolg dat je best mannelijk en vrouwelijk tegelijk kan zijn…
Populisme is inderdaad niets nieuws, maar het is, in ieder geval in Nederland, volgens mij nog niet eerder zo “mainstream” en invloedrijk geweest. Ik zie wel wat in je beschrijving. Hier in Amerika lijkt het erg overigens erg op dat de kiezer in bepaalde gevallen de gekozene is geworden. Dat klinkt op zich democratisch, maar het nadeel lijkt voorlopig te zijn dat op die manier mensen gekozen worden die nogal eens ver van de werkelijkheid verwijdert zijn (ik noem even tussen neus en lippen door Sarah Palin en Michelle Bachman).
LikeLike
Je moet reëel zijn. Zou de VVD het Liberaal Manifest van 1980 omarmen dan zouden ze nu op 3 zetels staan.
Feit.
Was de VVD met GL, PvdA en D’66 in zee gegaan dan zouden ze nu op 10 zetels staan en zou Wilders op 50 zetels pronken.
De VVD zit inderdaad in een spagaat.
LikeLike
@Flaxorca
In mannelijke of vrouwelijke karaktertrekken geloof ik niet. Da’s opgelegd. Je hebt absoluut gelijk dat het populisme in Nederland het nog nooit zo goed heeft gedaan. Ok, je woont in de VS. Nou, daar lijkt me de politiek nog mijlenver meer verstoord dan in Nederland.
@Raaf
Ik beweerde niet dat de VVD het Liberale Manifest van 1980 moet omarmen. Ik noemde dat om te illustreren dat posities relatief zijn. Veranderlijk. Ik denk ook niet dat Paars-plus iets was geworden.
Maar een en ander geeft aan hoe de politiek zichzelf in gijzeling houdt. Daar kan steeds minder iets goeds uit komen. En Flaxorca weet waar dat eindigt. In een grandioze patstelling tussen links en rechts die het land splijt en politiek tot stilstand brengt.
LikeLike
Pingback: VVD Amsterdam wil vrijheid Occupy-beweging beperken « George Knight