Anna Tilroe is bijzonder hoogleraar Kunst en cultuur aan de Radboud Universiteit in Nijmegen. Ze bezet voor een periode van 1 jaar de Anton van Duinkerken-wisselleerstoel die is ingesteld door het Nijmeegs Universiteitsfonds. Afgelopen zondagmiddag 26 juni was ze een van de sprekers op de protestdag Boijmans Bezet op het binnenplein van museum Boijmans. Ze trok fel van leer.
Haar ongenoegen nam zulke nuances aan dat ze de uitspraak Als ik het woord Cultuur hoor, dan trek ik mijn pistool die ze aan Joseph Goebbels toeschreef door haar lange toespraak vlocht. Mogelijk om ons wakker te schudden. Een klassiek geval van de Wet van Godwin. Een populaire analyse in rechtse kringen.
Na haar kwam Job Cohen die meteen het citaat van Tilroe pareerde. Hij distantieerde er zich fijnzinnig van door er een citaat van Winston Churchill naast te zetten. Met de strekking Waar vechten we nog voor als we korten op Cultuur. Cohen vond de goede toon.
Tilroe en Cohen markeren uiterste posities in het cultuurprotest. De eerste schamperend, de laatste diplomatiek. Waarschijnlijk helpt het een noch het ander om een bres te slaan in de verdediging van de regering. Maar Boris van der Ham (D66) en Job Cohen proberen een kloof te overbruggen en eigen initiatieven te nemen.
Acties als Nederland schreeuwt om Cultuur en de Mars der Beschaving vliegen uit de bocht als ze komen met verwijten, claimen van eigen rechten en groteske overdrijvingen. De juiste weg is een smal pad. Gelukkig wordt er veel verstandigs gezegd, met passie en maatschappelijke betrokkenheid. Maar iemand die voor zichzelf werkgelegenheid eist is ongeloofwaardig. Of Goebbels van stal haalt.
In november 2010 schreef ik: Bij vakbondsacties kan ik me doorgaans verenigen met het doel. Maar actiemiddel en pamfletten bekoren me minder. Bij malle petjes, oranje hesjes en gescandeer van leuzen kijk ik liever opzij. Ik begrijp echter dat versimpeling nodig is om de publiciteit te halen.
De bezuiniging op het cultuurbudget met 200 miljoen en de lastenverzwaring van 13% BTW-verhoging op theaterkaartjes vind ik een verkeerde doelstelling. Zelfs van een grote onnozelheid waarmee VVD en CDA voor mij door de mand vallen.
De actie Nederland schreeuwt om Cultuur roept mijn scepsis op. De site stapelt argumenten zonder dat het een overtuigend betoog wordt. De verantwoording doet denken aan een haastklus en gelegenheidsargumenten. Kunst die slecht in vorm is. Kortom, aan een sector die nog niet toe is aan nadenken over de eigen toekomst.
Juist daarom steun ik de actie. Dus op voorwaarde dat de cultuursector de komende tijd benut om een omslag naar de toekomst te maken. Want da’s onvermijdelijk. De sector moet even de tijd kunnen nemen. Schreeuw daarom allen mee om cultuur.
Ruim een half jaar later heeft de cultuursector nog steeds geen omslag naar de toekomst gemaakt. Analyses zijn gemaakt en alternatieven gezocht. Sectoren steunen elkaar tot aan de hoek van het Malieveld. Topinstellingen die gespaard blijven gaan hun eigen gang. Talentontwikkeling en postacademisch onderwijs zijn op zichzelf aangewezen. Regio’s stellen het eigen orkest boven kwaliteit.
De sector is nog steeds intern verdeeld. Eensgezindheid en denken over de eigen positie is ook lastig. Cultuur is een sector met uiteenlopende vertegenwoordigers en belangen. Nederland kent veel betrokken en ambitieuze kunstenaars, kunstliefhebbers en denkers over kunst. Overschreeuwen helpt niet om die verschillen te overbruggen. In kunst gaat het om het vinden van de goede vorm. In cultuurpolitiek ook.
Over de uitspraak van Goebbels valt het nodige te zeggen. Bijvoorbeeld dat-ie helemaal niet van Goebbels is. Noch van Hermann Göring. Het komt uit het toneelstuk Schlageter uit 1933 van Hanns Johst: Wenn ich Kultur höre … entsichere ich meinen Browning.
Foto 1: Le Son du Tonnerre (Het geluid van de donder), Sarkis
Foto 2: Na het protest tegen de cultuurbezuinigingen, Den Haag, 27 juni 2011
George Knight 
En het is me dus nog steeds niet duidelijk wat ik me moet voorstellen bij een ‘omslag naar de toekomst’. Ook die interne verdeeldheid zie ik niet.
LikeLike
idd George, er is een omslag nodig in het denken dat de kunsten niet zelf kunnen zorgen voor eigen financiering van hun werk en in het beleid dat de infra-structuur, om de kunsten van de grond te krijgen of een behuizing te geven, ook meer met eigen geld gebouwd, gedeeld en beheerd kan worden
het vergt dat men collectieven maakt, gericht op die verzelfstandiging en niet vies van klussen is buiten de eigen droom
een volledig aan die droom gewijde beroepsuitoefening bestaat in geen enkele sector voor de hele groep
de kunstenaars die hun inkomen grotendeels uit nevenfuncties putten, maken er geen minder werk door
cultuur als gesubsidieerde branche is een voor alle parijen te duur stijgingskanaal voor wie van zijn talenten een beroep wil maken dat geheel aan dat talent gewijd is
culuur is ook bedrog, dat wil zeggen dat iedereen die schreeuwt om volledig behoud van hun culturele baan, niet beseft dat dat voor een tijdje kan inkrimpen om daarna weer te zwellen zonder dat er iets verloren gaat
de idee dat een grotere populatie kunstenaars meer of betere kunst oplevert, is nog nooit bewezen waar te zijn
enz. enz.
LikeLike
@Joke
Da’s jammer dat je je de interne verdeeldheid niet kunt voorstellen. Die bestaat. Er lopen overal breuklijnen. Ik verwijt het de diverse cultuursector niet eens echt. Voor een omslag naar de toekomst geldt hetzelfde. Maar tevens pleit ik voor gematigdheid en fasering om te hervormen. Eerder schreef ik:
Wat niet wil zeggen dat er niets mis is met de Nederlandse cultuursector. Want het bevat wel degelijk vervelende weeffouten die hersteld moeten worden. Ik geef twee voorbeelden:
1) Er zijn in Nederlandse steden kostbare projectbureau’s opgetuigd die ervoor gaan om hun stad Culturele Hoofdstad 2018 te maken. Elke stad huurt weer eigen adviseurs in en geeft er talloze miljoenen aan uit. Ze concurreren met elkaar in een circuit van vrijgestelden die naar Tokio, Los Angeles of het Ruhrgebied reizen. Onzinnig dus. Waarom niet eerst een Nederlandse stad kiezen die zich pas daarna kan gaan orienteren? Het bespaart tientallen miljoenen in een sector die het moeilijk zegt te hebben.
2) Het principe van peer review dat leidend is bij de verdeling van subsisies leidt tot incesteuze verhoudingen en spelen op veiligheid. De sector is te veel in zichzelf gekeerd en klopt veel te gemakzuchtig telkens bij dezelfde beoordelaars aan. Da’s geen kwestie van noodzaak, maar van organisatie en financien. De sector doet te weinig moeite om deskundigen van buiten haar eigen circuit bij de beoordeling te betrekken. De usual suspects zijn te makkelijk te vinden en te vlak. Da’s een kwestie van een betere interne organisatie.
Zo zijn er volop voorbeelden van verspilling binnen de cultuursector te geven. Pak die ferm aan. Maar zelfs kunstenaars met een basisbeurs hebben het niet breed. Het inkomensniveau in de culturele sector is veel lager en onvergelijkbaar met dat van de doorsnee professionele voetballer die ook door de overheden wordt gesubsidieerd. En zoals we weten presteren Nederlandse voetbalclubs al lang niet meer op topniveau. Terwijl de Nederlandse kunst dat wel doet. Wat de vergelijking leert is dat er geen inhoudelijk logica is om de kunst zo zwaar te korten.
http://www.vkblog.nl/bericht/350397/VOORBIJ_DE_TEGENSTAND%3A_DE_OPPOSITIE
@artafterallart
Naast alle mogelijke tekortkomingen van de cultuursector zelf moet men toch oppassen om door woordkeuze en versimpeling de cultuur geen onrecht aan te doen. Want het bestaan ervan staat voor mij als een paal boven water. Elk zichzelf respecterende en volwassen democratie heeft kunst nodig die burger en samenleving scherp houden. En schoonheid, troost en een weg uit de dagelijksheid bieden.
Daarom kan ik me niet vinden in de uitspraak Kunst als gesubsidieerde branche. Dus? Er gaat ook subsidie naar de huizenbezitters of de industrie, naar de landbouw of voetbalclubs. Dus? De subsidie voor de Betuwelijn of de Maasvlakte wordt investering genoemd, maar de investering in de cultuur mag blijkbaar geen investering genoemd worden. Terwijl het economisch nut van de creatieve klasse groot is zoals Richard Florida stelt. Maar daar gaat het me nog niet eens om.
http://en.wikipedia.org/wiki/Richard_Florida
Ik pleit ervoor om kunst en cultuur in politiek en denken niet apart te zetten en precies zo te behandelen als andere sectoren. Niet beter, maar evenmin slechter. Hoewel de sector andere wetmatigheden kent. Zie cultuur als investering zoals andere investeringen. Kwantificeer de netto opbrengsten. Pas het bedrijfsmodel van de cultuur aan waar dat niet meer klopt. Maar beoordeel cultuur op eigen verdiensten. Dat realisme mis ik bij zowel staatssecretaris Zijlstra en critici die kunst als linkse hobby voorstellen, als bij activisten die cultuur bijna als een onaantastbare religie zien.
LikeLike
sorry hoor, George, maar we praten weer eens langs elkaar heen
ik pleit voor verzelfstandiging van cultuurproducenten
omdat de subsidiekraan nooit zo zal functioneren dat het geld
alleen terecht komt bij wie goede kunst enz. maken
en daar een goede onderneming van kunnen maken
waardoor we van een goede investering kunnen spreken
dat de staat zelf een grote consument kan zijn van hun producten
en daarmee ons collectieve kunstbezit kan verrijken
dat staat bij mij weer als een paal boven water
maar dan moet ze ook blijk geven van goede smaak en
dat valt me te vaak tegen van ze, wat je zelf ook kritiseert
met incestueuze praktijken
dat in zoveel andere branches ook geld wordt gepompt
ontmoet mijn zelfde kritiek
ook daar zie ik dat het water naar de zee toe dragen is
als het zo zou zijn dat de netto-opbrengst hoger is dan de
investering dan zou de staat kunnen functioneren als aandeelhouder
in die sectoren en via de beurs meer kapitaal van andere beleggers kunnen
genereren
hoe minder de staat met geld rondstrooit, hoe minder ze zelf via belastingen van ons hoeft te stelen en hoe meer we zelf kunnen bepalen wat we voor kunst
over hebben
al deze gedachten zul je wel weer te simpel vinden, want je wilt iets overeindhouden wat je cultuur noemt, dat er niet meer zou zijn zonder staatssteun
maar ik zie daar geen bewijs voor geleverd
dat kunstbeoefenaren van beeldende kunstenaars tot musici toe onvoldoende emplooi in Nederland vinden was al zo in de tijd dat er weinig tot niets gesubsideerd werd en is nu nog altijd zo!
LikeLike
@artafterallart
Dank voor je toelichting. Ik heb ook maar een mening zoals andere meningen. Maar ik probeer vanuit de verschijnselen zelf de interne tegenstellingen, wrijvingen en vanzelfsprekendheden te verklaren.
Ik zeg niet dat de cultuursector er niet meer zou zijn zonder staatssteun. Evenmin als ik beweer dat de huizensector zou instorten als de staatssubsidie op het eigen woningbezit via de hypotheekrenteaftrek van zo’n 14 miljard euro per jaar zou worden afgeschaft. Of dat het MKB instort als de meer dan 1900 soorten subsidies voor ondernemers worden afgeschaft. Wat ik me afvraag is waarom het politiek en maatschappelijk blijkbaar geaccepteerd wordt om subsidie te geven aan huizenbezitters en ondernemers, maar niet aan kunstenaars. Terwijl onderzoeken aantonen dat de subsidies voor huizenbezitters en ondernemers marktverstorend en contra-productief zijn.
http://nl.wikipedia.org/wiki/Hypotheekrenteaftrek
http://www.syntens.nl/Artikelen/Artikel/Subsidies-voor-innovatie-in-een-overzicht.aspx
Maar in mijn ogen moet slechts een deel van de cultuursector ondersteund worden. Talentontwikkeling en specialisatie horen in de basisinfrastructuur thuis. Vergeet daarbij niet voor kunsten als film, literatuur of toneel dat ze de last van een klein taalgebied te torsen hebben. Daardoor hebben ze al een onvergelijkbaar slechtere marktpositie dan collega’s in grotere taalgebieden. Da’s redelijk om te compenseren.
Nederland kent op dit moment een bloeiend, divers en hoogstaand kunstaanbod. Ik denk dat het belangrijk is om dat te handhaven. Waarbij niet het accent eenzijdig verlegd moet worden naar topkunst zoals staatssecretaris Zijlstra voorstelt, maar het experiment een kans moet hebben. Waarbij het voortbestaan en/ of steun ervan afhangt of iets binnen de basisinfrastructuur (dus: staatssteun) valt, een groot bereik heeft en zich open opstelt en kwaliteit heeft. Zodat een beredeneerde keuze per geval gemaakt kan worden aan de hand van dit soort criteria. Dat lijkt me de juiste weg.
LikeLike
nu zitten we weer tegenover elkaar, george
en beluister ik dat je de politiek en de maatschappij
wilt confronteren met innerlijke tegenstrijdigheden en abjecte
houdingen tegenover kunst/cultuur
je visie is dat er
gefocust moet worden op wat onvoldoende markt heeft
vanwege het beperkte taalgebied en
op wat bloeit, divers en hoogstaand is.
ik kijk er anders tegenaan
de politiek/staat en lagere overheden zijn
zeer labiele organen om het roer aan over te laten
hoe meer uit hun handen gehaald kan worden,
hoe beter het voor ons is
als een aanbod, sector of
beroep zich niet voluit kan ontwikkelen
kies ik voor collectieve/cooperatieve vormen
om door de belanghebbbenden zelf samen
tot een oplossing te komen
wat we samen kunnen bereiken blijft
ook van ons en kunnen we zelf verder exploiteren
met een zo gering mogelijke staat qua omvang
en bemoeienis kun je ook dat deel van de maatschappij
negeren dat niets van kunst enz. moet hebben
waar men nu haar bezuinigen mee legitimeert
LikeLike
“Da’s jammer dat je je de interne verdeeldheid niet kunt voorstellen. Die bestaat. Er lopen overal breuklijnen.”
Als je in de sportsector rondvraagt hoe ze 25% zouden bezuinigen, willen de voetballers dat er op hockey wordt bezuinigd en hoeft van de breedtesport de topsport niet zo nodig.
Al voor de verkiezingen lagen er wel degelijk concrete voorstellen vanuit de sector, zoals naar voren kwam in het Paradisodebat, waarin iedereen een steentje bij zou dragen. Daarna is het een jaar lang onduidelijk geweest wat Zijlstra van plan was, tot enkele dagen geleden. In dat jaar heeft er wat paniekvoetbal plaatsgevonden bij deze en gene. Zijlstra doorkruist (zoals voorzien) alle hervormingen die gaande waren. Hij flikt het zelfs om het peiljaar 2013 te veranderen in 2010 – een seizoen dat reeds voorbij is, zodat het onmogelijk is daaraan te voldoen.
Wat je voorbeelden betreft: wat steden doen met hun geld, is aan hun. Ik mag toch hopen dat de lobby voor Culturele Hoofdstad niet uit het cultuurbudget bekostigd wordt. Maar al zou dat zo zijn, dan heeft niemand daar invloed op (Zijlstra al helemaal niet).
Met peer review is op zich niks mis. Je krijgt echter een probleem als je bv. 10 top-orkesten of -gezelschappen hebt, en de opdracht krijgt dat er 8 overblijven. De 2 die buiten de boot vallen zullen het terecht onrechtvaardig vinden een ‘onvoldoende’ te krijgen. Pas sinds 2008 is er dan ook kritiek op dit systeem (die eigenlijk kritiek op het achterliggende beleid zou moeten zijn). Wederom geldt: ik kan niet veranderen hoe de fondsen hun geld verdelen – dat ligt buiten de invloed van de sector.
Zoals je zegt: er zit geen inhoudelijke logica achter. Dus wat zou de sector daar dan mee aan moeten, qua omslag?
“Kwantificeer de netto opbrengsten. Pas het bedrijfsmodel van de cultuur aan waar dat niet meer klopt.”
Tja, daar waren we dus mee bezig totdat Zijlstra ten tonele verscheen. Waar de verhouding niet klopt, dat zijn meestal de grote instellingen. Maar je kan ook niet stellen dat het onterecht is dat de subsidie op een kaartje van de schouwburg zoveel hoger is dan die van een klein theater, omdat het verschillende grootheden zijn. Anyway, de grote jongens behoren vanzelfsprekend tot de (stedelijke) basisinfrastructuur en daarmee is dan de koek op.
LikeLike
@artafterallart
Het is niet erg om van mening te verschillen. Het zij zo. In gedachten over de terugtredende overheid kan ik me vinden. Zelfs met betrekking tot de minder kwetsbare delen van de cultuur. Maar dan passen twee kanttekeningen. Ten eerste dat het consequenter en minder selectief dan nu moet gebeuren. Ik noemde al subsidies voor huizenbezitters en ondernemers die haaks staan op een terugtredende overheid. Ten tweede dat de culturele sector dan een gelijk speelveld geboden moet worden om te kunnen profiteren van de marktwerking. Dan is een BTW-verhoging met 13% onlogisch zoals VVD’er Bart de Liefde afgelopen maandag in de commissievergadering toegaf. Om die reden vertrekt in een doemscenario straks de TEFAF naar Duitsland en worden de kleinere nationale kunstbeurzen van Amsterdam en Rotterdam afgesloten van de internationale markt. Da’s de slimmigheid van een dom land. Of de dommigheid van een slim land?
@Joke
Je hebt gelijk dat al die projecten van de Culturele Hoofdsteden uit lokale budgetten worden gefinancieerd en niet onder de basisinfrastructuur vallen. Ik heb dat ook nooit beweerd. Maar ze leggen wel een extra beslag op particuliere en openbare fondsen. Mijn kritiek betrof de hele culturele sector die ondoelmatig omgaat met gelden. Met peer review is van alles mis. Het is het topje van de ijsberg van een sector die vervreemd en in zichzelf gekeerd is van de omgeving. Het gaat samen met versnippering, slecht management en verdergaande bureaucratisering van de sector. Naar mijn idee dateert de kritiek erop van langer terug.
Dat de staatssecretaris Zijlstra naast goede voorstellen ook rampen aanricht lijkt me niet langer een geheim. Dat de cultuursector zelf geen knopen door kan hakken met als consequentie dat museum A, theatergezelschap B of orkest C uit de basisinfrastructuur worden geweerd lijkt me voor de hand liggend. Hun eigen schaduw is te zwaar om daar overheen te kunnen springen. Dat kunnen alleen anderen doen. Probleem is dat er geen objectieve en evenwichtige toets bestaat die het hele veld kan doorlichten.
LikeLike
Cultuur: prachtig excuus om uit de rijk gevulde ruif te eten zonder prestatie en zonder recht erop.
Al 50 jaar is bekend, dat subsidies in cultuur en kunst stelselmatig en systeematig bij de hogere inkomens terecht komen.
Waarom mekkeren en zeuren over een paar centen BTW, als degene die dat moet betalen tot 300 euro subsidie krijgt op zijn kaartje?
Het roer kan omgegooid worden, maar er is EEN sector die dat zeker niet zak doen: degenen die uit de subsidie ruif eten.- de cultuur sector.
Het is tijd voor bezuinigingen; dat kan op twee manieren: door te zorgen dat het geld daar terecht komt waarvoor het bedoeld is, de lagere inkomensklassen; of simpeltjes de subsidie kraan dichtdraaien.
ik zou voor het laatste kiezen; de subsidie vretende sector heeft er de laatste 50 jaar niets aan gedaan om te zorgen dat de zegeningen van hun prachtig werk (ik lieg) ten gunste kwamen van de lager betaalden.
Integendeel; zij minachten die doelgroep.
Zoals eens eerder gezegd: b.v. in kamp Amersfoort staan 2 beelden; het ene, wat op iedereen indruk maakt is gemaakt door een ongesubsidieerde ECHTE kunstenaar, die zich altijd wel zal redden.
De ander is matereaal verpesten van een gesubsidieerde “kunstenaar”.
Kappen dat spul, de goede zullen overleven; de waardeloze kunnen vakken vullen bij AH of de landbouw in gaan
LikeLike
@PHM
We hebben dit eerder besproken. Het is een gemengd beeld. Lagere sociale klassen interesseren zich minder voor cultuur. Dat geeft meer met opleiding en achtergrond dan met inkomen te maken. Kortom, het dichten van de kloof begint bij kunstonderwijs op de basisschool. U stelt de kunstconsumenten centraal, terwijl het politieke debat en de bezuinigingen over het kunstaanbod gaan. Maar er is een verband tussen vraag en aanbod van kunst.
Overigens wordt er binnen de cultuursector ondergemiddeld verdiend door gekwalificeerde mensen. Dat staat in geen vergelijking met wat de bankiers de afgelopen drie jaar aan overheidssteun hebben gekregen. Daar kan de cultuur honderden jaren op draaien. Dus waarom ontmoet de steun aan de cultuursector zoveel kritiek en wordt de steun aan bedrijfsleven en banken weliswaar morrend maar ook kritiekloos aanvaard?
Ik vermoed echter ook dat het kunstaanbod te eenzijdig is geworden. Echter op meerdere manieren eenzijdig. Het middenaanbod is de afgelopen jaren ten koste van het kleine en het grote gegaan. Daarbij komt nu dat het kleine ook wordt teruggebracht door de voorgestelde bezuinigingen. Zodat alleen het grote, het gevestigde overblijft. Maar ik ben het met u eens dat de sector als geheel van de maatschappij vervreemd is geraakt. Wat is dan de oplossing?
De cultuursector is niet bedoeld als herverdelingsmachine voor inkomens. De sector hoeft niet neutraal te zijn jegens alle inkomens- en sociale groepen. Dat zou nivellering in de hand werken. Hetzelfde geldt evenmin voor sport, religie, onderwijs of evenementen. Ze bedienen evenmin een doorsnee van de bevolking.
Het is toch een goed streven om te proberen dat het kunstaanbod wat evenwichtiger dan tot nu toe terecht komt. Sleutel is kunstonderwijs. Kunst heeft ook een verheffend effect dat mensen beter in de samenleving borgt. Dat werkt positief door op andere aspecten. Dat alles op een hoger plan proberen te brengen is beter dan de staatssteun aan kunst af te schaffen. En het kost een schijntje vergeleken met andere overheidssteun.
LikeLike
Het ligt er maar aan vanuit welke optiek je kijkt.
Ik kijk vanuit de doelstelling van subsidie.
Die zijn duidelijk; voor lagere inkomensgroepen om hen dat te bieden, wat ze qua inkomen niet kunnen krijgen.
Ik geef toe dat indelen van groepen op inkomen niet per se iets hoeft te zeggen van ontwikkeling; maar de uitzonderingen zijn marginaal.
Wat de staat fout heeft gedaan–al jaaaaaaaaren–is het subsidieren van producent.
Dat is achtelijk.
Subsidieren moet gebeuren aan de eindgebruiker.
Simpeltjes: neem de ID kaart; zet er een belasting code op, haal die kaart door een reader bij de ingang van theater; maak toegangsprijzen afhankelijk van die belastingcodering.
Dan zullen de kaartjes kosten tussen 1 en 300 euro.
Maar met terechte prijsverschillen.
Wat betreft kunstles op school: de scholen geven zelfs geen behoorlijke voorlichting over studeren.
Vandaar dat net als in 1940 nog maar 6% van de studenten uit de arbeidsklasse komt.
LikeLike
@George 19:33: “Je hebt gelijk dat al die projecten van de Culturele Hoofdsteden uit lokale budgetten worden gefinancieerd en niet onder de basisinfrastructuur vallen. Ik heb dat ook nooit beweerd. Maar ze leggen wel een extra beslag op particuliere en openbare fondsen. Mijn kritiek betrof de hele culturele sector die ondoelmatig omgaat met gelden.”
Het overheidsbeleid is niet de culturele sector! Dit soort politieke speeltjes worden in het stadhuis bedacht. (Heeft bovendien alles te maken met de stedelijke concurrentiestrijd, zie R. Florida.) Dat voor politici ambities najagen aantrekkelijker is dan op de winkel passen is een algemeen probleem.
De peer review heeft jarenlang naar tevredenheid gefunctioneerd. Voor zo’n commissie kan men zich gewoon aanmelden. De problemen begonnen pas in 2008 met het nieuwe beleid. Ab Gietelink en Theu Boermans hebben toen op procedurele gronden gelijk gekregen, maar dat komt omdat je een overheidsbesluit niet op inhoudelijke gronden mag aanvechten. Van de schijn van belangenverstrengeling was nooit eerder sprake, maar eerder hoefde men goede producties ook niet af te wijzen. Ook hangt e.e.a. samen met het feit dat er geen meerjarige subsidies met worden verstrekt. Nu is de kans dat een commissielid zelf ook een aanvraag heeft lopen, vrij groot. Bij Gietelink idem dito: die beriep zich op het feit dat niemand was komen kijken. Dat was idd. erg slordig van NFPK. Maar als men Gietelinks productie o.b.v. zijn aanvraag ongezien had gehonoreerd, had er heus geen haan naar gekraaid. Eigenlijk betreft al die kritiek gewoon de overheid die ordinaire quota hanteert.
Maar als insiders niet langer de aangewezen personen zouden zijn om kwaliteit te beoordelen, wie dan wel? Ik heb nl. veel liever met fondsen te maken dan met ambtenaren. Fondsen zijn betrokken en hebben know-how, van mensen uit het veld – de overheid dat zijn meestal technocraten. Ondanks dat NFPK een fusie is van de 3 vroegere rijksfondsen, is hun houding totaal anders: het is de houding van de politiek.
Je eindigt met “Probleem is dat er geen objectieve en evenwichtige toets bestaat die het hele veld kan doorlichten.” Je gaat er steeds vanuit dat er ‘heus wel’ wat mindere kwaliteit tussen zal zitten. Die zijn er tijdens eerdere bezuinigingsrondes echt wel uitgevist. Wat rest is willekeur, een aftelversje. Tien Kleine Negertjes.
LikeLike
@ george, ik ben het met je eens dat er onevenredig wordt bezuinigd op cultuur, omdat men bijvoorbeeld ondernemers en huizenbezitters wel blijft ‘steunen’. Maar ik heb al gezegd dat ook voor het steunen van die branches of markten mijn kritiek geldt. Als het gaat om een slanke, slimme en succesvolle staat dan moet dat terugtreden natuurlijk gepaard gaan met over de hele linie private investeringen stimuleren. Je betoogde ook dat de cultuursector geld in het laadje brengt, dus er is privaat kapitaal aan het eind dat geherinvesteerd kan worden. Financieringen die uitgaan van return on investment zijn mogelijk op alle markten, als deze niet verzadigd zijn of qua prijs de vraag doen stokken. De huizenmarkt zit nu met dat probleem, ontstaan door de opgepompte prijzen en vooral hypotheken (waar men de aftrek incalculeerde) en de woekerkredieten. Ook hier zie je de staat inadequaat opereren als een sinterklaas en oplichting van b anken aanvankelijk door de vingers zien.
Als we daar echt vanaf willen dan kan dat. De pijn kan verzacht worden voor de lagere inkomens met het kapitaal dat woningcortporaties van de markt geplukt hebben en de banken!
LikeLike
Nog wat betreft die vervreemding: De creatieve stad werkt vervreemdend, omdat het een marketingconcept is. Sommige kunstenaars wenden zich daar walgend vanaf, maar keren van de weeromstuit naar binnen toe. Merijn Oudenampsen schreef mij:
“>>>Domeniek Ruyters huldigt de klassieke autonomie gedachte van de
>>> kunst, waar ik weinig mee heb.
>>> De uitdaging ligt voor mij om voorbij de huidige tegenstelling Kunst
>>> als Kaste (Domeniek Ruyters en de huidige kunstelite) en Kunst als
>>> Koopwaar (creatieve stad e.d.) te denken..
>>>
>>> Ik denk dat wat je iig wel zou moeten lezen, het BAVO pleidooi voor
>>> een oncreatieve stad is:
>>> http://www.bavo.biz/texts/view/152”
Die ‘derde weg’ van BAVO houdt min of meer in dat bv. in de wijken waar kunstenaars ingezet worden om koopkrachtige bewoners aan te lokken, die kunstenaars zich juist moeten richten op de ‘oorspronkelijke’ bewoners (en ook diens creativiteit aanspreken).
LikeLike
@Joke
Het is veelzeggend dat de overheid zich op allerlei terreinen hoger acht dan de lagere overheden. Da’s de werkelijkheid die volgt uit de huidige machtsvorming. Daar helpt geen cultuurwethouder van een grote stad aan die het tegendeel beweert. Zoals Carolien Gehrels van Amsterdam. Dat blijven woorden die niet landen.
Waar kan ik me aanmelden voor peer review? Als ik daar al behoefte aan zou hebben. De oproep om me aan te melden is me de afgelopen jaren ontgaan. Het gaat verder dan procedurefouten. De structuur is gewoonweg verkeerd.
Probleem is inderdaad wie wie beoordeelt. Wat je zegt snijdt hout, maar toch vergeet je de incest en de interne kringen binnen de cultuur. Dan gaat me in dit verhaal nog niet eens om de verdeling van de pot, maar om de contouren van de cultuur. En de controle en toezicht op het management en de raden van toezicht. Die zijn in mijn ogen in de cultuursector onderontwikkeld en van een bedenkelijk laag niveau. Enkele doorwinterde professionals sturen goedwillende amateurs aan. Een lethale mix. Maar de kritische massa ontbreekt.
Ik ga er inderdaad vanuit dat er nog kwalitatieve winst te halen valt. De slimmerikken met politiek dekking die vorige rondes hebben overleefd hoeven niet synchroon op te lopen met kwaliteit. Integendeel. Willekeur is zeker aan de orde bij de huidige reparaties van de bezuinigingen. Niet de kwaliteit, maar het politiek belang (VVD’ers in het bestuur!) geven daarbij de doorslag.
Kunst in de wijken maakt me allergisch. Dan trek ik bijna mijn Browning waar mw. Tilroe abusievelijk aan refereerde. Kunst is geen sociaal beleid, stadspromotie of sociale woningbouw. Kunst is kunst en niets anders. Heerlijk vrij en autonoom en niet inzetbaar voor politici die aan haar knoppen willen zitten. Branchevervaging leidt tot niks. Zoals minister Hillen zegt dat soldaten terug moeten naar hun kerntaken, dus vechten, en geen opbouwwerkers of diplomaten zijn. Zoals politieagenten de wet moeten handhaven en geen sociale werkers zijn. Zo moeten kunstenaars kritisch naar alle kanten zijn en zich nooit in het verlengde zien van de macht of de tegenmacht. Zo’n kunstenaar snapt de functie van de kunst niet. Gisteren hoorde ik een museumdirecteur op een opening zeggen, mijn kleur is rood. Is meer commentaar nodig?
@artafterallart
Die kritiek staat als een huis.
LikeLike
Er stonden tot voor kort regelmatig vacatures bij Volkskrantbanen en het TIN. ’t Is wel liefdewerk, hoor. Hoe wil je nieuw bloed laten stromen in een sector die krimpt? De incest die je beschrijft zit ‘m vooral in marketing-types die het veld in bewegen (ipv hun carriere andersom in te richten). Dat wereldje heb ik al eens beschreven in http://www.scribd.com/doc/36076265/Tempelvrees. Letty Ranshuysen bv., die onlangs in de Volkskrant schreef over de elitaire kunstsector, is zo’n typische doelgroepen-deskundige.
Maar voor 2008 was er afstand tussen de politiek en de rijksfondsen en de Raad voor Cultuur, ze waren onafhankelijk – nu niet meer. Wat in 2008 over de schuttingen van de gemeenten werd gegooid werd daar vaak niet opgevangen, bij gebrek aan kennis van ‘het wiel’. Bij de fusie van de fondsen zijn geen ontslagen gevallen – beter had men de uitstekende beroepskrachten over het land kunnen verdelen, i.h.k.v. de ‘decentralisatie’.
Bij ons is er een cultuurfonds opgericht en, nadat een tijdlang niemand criteria had weten te verzinnen en zo, is er een cultuurmakelaar aangesteld om het te beheren. Die wist van wanten en blijkt bovendien op de juiste afstand van de politiek te staan om de belangen van de sector te behartigen. Dat fonds is echter voor nieuwe intiatieven, want anders zou het meteen potdicht zitten. En dat is het probleem, want de gemeente pikt haar taak t.a.v. het bestaande niet op.
Ja, ik werd ook altijd kriegel van kunst in de wijken. Zo’n PvdA-stokpaardje, dat linkse dedain voor hogere cultuur. Maar ik moet toegeven dat het al heel wat interessante kruisbestuivingen heeft opgeleverd. (Met name de performances in sloopwijken gedijen zichtbaar goed in de regelluwe omstandigheden.) Ook bij een culturele taak voor woningbouwcorporaties kan ik me iets voorstellen, zolang die corporatie dat ook echt als sociale taak beschouwt. Dus jij voelt meer voor de autonome positie van Ruyters (hij schrijft op metropolism.com; ‘Asociaal, onrendabel en autonoom’ staat helaas niet online (maar ik kan het je wel toesturen))?
@PHM: Over die tarieven voor minima: Bij ons heeft de bibliotheek een tijdje aangepaste tarieven gehanteerd. Bij hun laatste bezuinigingsvoorstel gaven zij aan dit voortaan vergoed te willen krijgen uit het minimapotje van de gemeente. Dit vond de voorzitter van de clientenraad SoZa weer geen goed idee. Zo hou je gesteggel over uit welk potje het moet komen.
LikeLike
@Joke.Omgekeerd doen.Zoals gezegd: op de ID kaart info over belasting groep; aan de hand daarvan tarief; vanaf gratis tot volprijs; dan ben je er.Simpel, effectief en terecht.
Wat betreft kunst en cultuur: ken je een sector die zich meer dan deze bijna volledig bezighoud met het vinden van sluipwegen en achterdeurtjes naar de subsidie pot?
Waarom moeten er 5 overbetaalde kunsthistorici (hysterici) aan te pas komen om een schilderij op te hangen???
Philips geeft licht/lichtval/lichtkleur en toon effecten advies gratis…..
De kunstenaars die wat presteren kunnen overleven zonder subsidie.
Een museum kan een raamloze staalconstructie zijn; Philips kan zorgen voor het juiste licht.
Museumdirecteur kan van MBO nivo zijn; kunsthistorici//afviseurs zijn totaal overbodig en mogen een aangepast baantje zoeken als vakkenvuller.
Nog even die beeldhouwer die dat beeld maakte in concentratiekamp Amersfoort.
Die hakte dat beeld zelf.
Een van deze tijd maakt een 3 d tekening en het geval wordt gefreesd in India of China.voor een paar honderd dollar.
En hij bedragen opstrijken voor een paar uur werk die dichter bij de ton dan bij de nul liggen.
Waarom zou een kunstenaar kritisch moeten zijn?
Als hij dat zou zijn, zou hij als eerste handeling de kunstsubsidie schrappen.
————–
Laat de “kunst” maar wat opbouwen.
Eerst bv in de beeldende kunst: prestatie leveren.
Dan bv in de theater wereld: zorgen dat ze toegankelijk worden voor de lagere inkomens, via die ID kaart, zoals ik al zei, en met behoorlijke info.
En als ze dat nou goed doen, hebben de goede geen subsidie meer nodig, en heeft AH vakkenvullers genoeg.
LikeLike
En kunstenaars maatschappijkritisch?
Dat is een lachertje.
Waneer gingen ze massaal de straat op om te demonstreren tegen oorlogen?
WEL als de subsidiepot in gevaar komt….
Geeft e denken nietwaar?
En is een rechtvaardiging voor de bezuinigingen.
LikeLike
@Joke
Wat Domeniek Ruyters precies zegt weet ik niet, maar ik ben inderdaad voor een autonome positie van kunst. Eigenlijk moet ik het anders zeggen, kunst die geen autonome positie inneemt houdt op kunst te zijn. Dat wordt iets anders dat nog in de verte op kunst lijkt. Dat kan asociaal en onrendabel zijn, maar ook sociaal en rendabel. In elk geval niet bij voorbaat sociaal en rendabel. Maar wel relevant.
@PHM
Er zijn vele sectoren die de weg naar de subsidiepotten vinden. Het is een misverstand om te veronderstellen dat de kunst daarin sluikser en doortrapter is dan andere sectoren of groeperingen. Omdat de subsidiepotten voor kunst relatief bescheiden zijn is het eerder een korte sluipweg.
In de museumwereld worden bij mijn weten kunsthistorici niet overbetaald. Integendeel. Dat er in Nederland ook museumdirecteuren van lager niveau benoemd worden zonder kunsthistorische opleiding is een weeffout. Ze missen competentie en weten niet waarover ze praten. Zodat wartaal resteert. Het is aan de opleidingen kunstgeschiedenis om zich af te vragen hoe dat komt en waarom ze daarin onvoldoende voorzien. Het is aan staatssecretaris Zijlstra om daar een langetermijnstrategie met de instellingen voor af te spreken. Daarnaast kent Nederland gelukkig ook uitmuntende museumdirecteuren.
Ik wees eerder op de oneerlijke achterstand voor filmproducenten, uitgeverijen en toneelhuizen vanwege ons kleine taalgebied. Da’s een feit. Het is een godswonder dat een uitgeverij als Van Oorschot binnen die slechte omstandigheden mooie en moeilijke boeken blijft uitgeven. Lees de dagboeken van Frida Vogels. Topkwaliteit die nauwelijks gelezen wordt. Het verschijnt tegen de keer en vormt mede ons culturele klimaat.
Zo is er ook beeldende kunst die in de marge het onmogelijke presteert. In een relatief isolement van het atelier volgen kunstenaars gedreven hun roeping. Bankiers die de overheid de rekening presteert zijn ze niet. Geld voor vakantie hebben ze niet. Een beetje waardering voor deze culturele ploeteraars en ondernemers zou welkom zijn. We moeten trots zijn dat we ze hebben, blij dat ze een schijntje kosten en ruimdenkend om ze hun gang te laten gaan. Dat maakt Nederland tot een open en levendige samenleving.
LikeLike
Wat betreft boken: de drukkosten zijn sinds de laatste 30 jaar gezakt; het drukken van een boek van 300 pagina’s kostte en jaartje of 10 terug f3,50.
Met de toenemende automatisering nu dus minder.
Feit is, dat de verkoopprijs een boek te hoog is; ik zal ook echt geen boek meer kopen.
Wat betreft inkomen: als een ‘kunstenaar” iets moest leveren voor een rijksgebouw, was de prijs een percentage van de bouwkosten.
die knaap verdiende in een week meer dan ik in 4 jaar.Wat nou ploeteren?
Er zal best een uitzondering zijn, maar de meeste hebben leven als een luis op een zeer hoofd–ik bedoel dus de beeldende kunst.
Zelf hakken doen ze niet-is uitbesteed.
Wat betreft taalgebied voor film en boek is klein dat is waar.
Maar wat goed is wordt vertaald.
En dat houdt ook in, dat we niet ieder jaar een kudde “kunsthistorici” nodig hebben.
Wat betreft hun betaling: die is hoog.Zij hebben minimaal hetzelfde als ambtenaren, of zijn ambtenaren.
Dat is meer dan het dubbele van een gewoon inkomen.
Bovendien; wat houdt hun werk in? Schilderijtje ophangen.
Een schilderij is goed–of niet.
Hoe je die ophangt maakt weinig uit–op lichtval en afstand na.
Hetzelfde voor een beeld.
Een neutrale ruimte daarvoor is nog steeds het beste, omdat dan alle de aandacht naar het onderwerp gaat.
———
geld
Daarnaast: het gaat niet eens om de hoeveelheid subsidie, maar ook om het gegeven dat meer dan 70% systematig daar komt waar het niet hoort.
In onze maatschappij zijn dat de gelden voor kunst en cultuur, maar ook sport, scholing(zeer zeker hogere scholing!!)wonen, gezondheidszorg, gebruik van infrastructuur, betere voeding, dat alles is ruim voorhanden voor modaal en hoger inkomen.
De rest heeft het nakijken.
Dat wordt een heeeeeeeel klein beetje rechtgetrokken met deze bezuinigingen.
Is een beginnetje
LikeLike
Kijk ik zal je uitleggen he een beeld ontstaat.
Je maakt van klei of gips of wat dan ook een klein model.
Als dat wordt goedgekeurd, scan je dat in met een 3d scanner.
Je zet dat op internet na China of India–zover is met 50$ alles betaald.
Een router of gcnc kotterbank freest het uit–zeg 400$
Transport in kist: zeg 500$
Zeg extra kosten, telefoon, maken minimodel e.d. 400$
Levert het af; opbrengst zeg 70.000 euro
Wat nou zwoegen in een atelier?
In de 19de eeuw–toen wel ja.
LikeLike
@PHM
Drukkosten vormen slechts een klein onderdeel van de kosten voor het uitgeven van een boek. Probleem is dat cultuur een arbeidsintensieve sector is. Er kan slechts tot op zekere hoogte geautomatiseerd worden. Daarom loopt de cultuur steeds meer uit de pas en stijgen de productiekosten bovengemiddeld. Dat valt door de aard van de sector niet op te lossen. Zoals de religie of de politiek evenmin verregaand geautomatiseerd kunnen worden. Het kent weinig standaardprocessen. Daarbij vormen rituelen een onlosmakelijk onderdeel van de sector. Een robot als priester toont toch anders.
Voor de rest zijn we het grotendeels oneens. Dat hoeven we niet te herhalen omdat het hierboven al genoemd wordt.
LikeLike
Naast het drukken sec is er natuurlijk de voorbereiding, spellingscontrole e.d.
Dan is er de inschatting van hoeveelheid aan de hand van het boek en reputatie schrijver en vaststellen van verkoopsprijs.
Maar b.v. het op de markt brengen is tegenwoordig makkelijk; mailing naar winkels. rececenten benaderen.
Een stuk minder dan vroeger.
probleem is prijs.
met de veel te hoge verkoopsprijs–waarin de auteursrechten een belangrijkdeel nemen- zal het verkoopcijfer laag blijven.
Dat is een zakelijke fout; marketing mistake.
Daarnaast: het hele theater van uitgeven wordt al vaak uitbesteed aan oostbloklanden-en aan china.
Is niet nodig en niet nuttig; risico is verdwijnen van NL drukkers/uitgevers.
Uiteraard zijn we het oneens.
Ik zou willen, dat ik zo hard moest werken als een kunstenaar, en zo slecht betaald zou worden….
LikeLike
@PHM: “@Joke.Omgekeerd doen.Zoals gezegd: op de ID kaart info over belasting groep; aan de hand daarvan tarief; vanaf gratis tot volprijs; dan ben je er.Simpel, effectief en terecht.”
En wie legt het verschil dan bij? Als wij een muziekfestival doen in een klein theater (vlakke vloer), dan zitten we echt het aantal stoelen te turven: bij teveel gratis plekken (voor gasten) komen we nl. financieel in de min. (En wij zijn allemaal vrijwilligers.) Kortingssystemen als CKV-vouchers worden altijd vergoed.
In de (pop)muzieksector is wat gesubsidieerd wordt vnl. infrastructuur – m.a.w. het prijskaartje van het gebouw drukt sterk op de kosten van concerten. Over de wenselijkheid om die kosten laag te houden hebben George en ik het pas nog gehad, n.a.v. het Armando-museum.
De 1%-regeling waar jij aan refereert, bestaat niet meer. Vorig jaar hebben we in een manifest het volgende voorgesteld:
“Alle gemeentelijke diensten, servicepunten e.d. reserveren 1% van
hun budget voor kunst & cultuur. Dat kan materieel (bijvoorbeeld door
gratis dranghekken te plaatsen), financieel (geen leges en precario heffen)
en personeel (ambtenaren ter beschikking stellen). Naar analogie
van de vroegere 1 procentsregeling één procent van de kosten van
bouwprojecten en infrastructuur weer beschikbaar stellen voor kunst in
de openbare ruimte (binnen en buiten).”
(http://www.scribd.com/doc/28036100/Manifest-Kunst-amp-Cultuur-Geen-Zeepbel)
@George: De autonomie van de kunstenaar levert ‘m steeds het verwijt op dat-ie elitair is – dat is het punt. Ik vind het geen sterk argument, maar wel een aandachtspunt. Daarnaast hoor je vaak dat de sector alleen voor zichzelf op zou komen (hoe vaak er ook in pamfletten en speeches wordt gerefereerd aan al het andere wat door de bezuinigingen getroffen wordt, met uitgebreide solidair-verklaringen). Sommige collectieven vatten echter hun maatschappelijk engagement dermate serieus op, dat ze anderen bijstaan in hun strijd tegen het oprukkende markt-monster van o.a. de creative city. Ten derde is de vermaatschappelijking die Oudenampsen c.s. voorstaan een tegenreactie op het feit dat er vanuit de politiek getrokken aan kunstenaars, dat zij hun nut moeten bewijzen door politieke doeleinden te dienen. Dat is bv. wat Gehrels propageert, en waar kunstenaar Jonas Staal blijkbaar wel voor voelt (met ironie, maar toch). Ook de Raad voor Cultuur stelde onlangs dat kunst de taak heeft ‘de democratie’ te dienen.
Het ideaal van (werken met) de creativiteit van alle mensen is trouwens een echo van de ‘homo ludens’.
LikeLike
@Joke. Datzelfde dus ook voor alle gesubsidieerde toestanden, inclusief bieb; de ID kaart met belasting info.
Is simpeltjes; er komt dan alleen subsidie terecht waar het hoort.
Dus miepie uit de bijstand betaald 5 euro voor een klassiek concert; en Jantje directeur met 50.000 op jaarbasis 300.
Zo simeltjes kan het werken.
Nou is het natuurlijk wel zo, dat de Miepies uit de bijstand-en de rest uit de lagere inkomens weinig naar concert of theater zullen gaan.
Dat heeft te maken met de arrogante houding van enerzijds de artiesten, anderzijds slechte info via veel te slechte onderwijzers, en daarnaast; de huidige toegangsprijzen.
Dat er met de infrastuctuur–gebouwen–wat financieel gerotzooit wordt om de gemeente kas te spekken met subsidie uit den haag, is dan ook manipuleerbaar; als een groep moet kiezen waar ze moeten optreden natuurlijk niet in een te duur gebouw.
En zo–met een simpel ID kaartje schep je sociale rechtvaardigheid en bezuinig je de rotzooi weg.
Trouwend een van de redenen waarom ik niet naar concert of bieb ga is dat het te duur is, maar als ik wat vroeg vroeger werd ik genegeerd of kreeg een kut antwoord, zoiets als dat is niet voor jouw soort.
En zoals ik zijn er veel; en die zeggen nu allemaal: sluiten die handel.
LikeLike
@PHM: Je vertelt me nog steeds niet uit welk potje Miepjes kaartje vergoed gaat worden. Zoals je het nu voorstelt, moet ik als organisator dat uit eigen zak betalen.
Hoe duur een gebouw is daar heb ik geen invloed op. De hele nonprofit-sector (de sport uitgezonderd) betaalt helaas marktconforme huren aan publiek-private huisjesmelkers (zodat de vraag rijst ‘wie subsidieert wie nu eigenlijk?’). Ik ken impresario’s die rondreizende artiesten boeken die gratis optreden, in kraakpanden, en dan bij hun thuis logeren. Alleen zo kun je gratis optredens bieden. Maar kraken is inmiddels ook al verboden.
LikeLike
@Joke
Als autonomie eindigt in isolatie en irrelevantie dan ben ik tegen autonomie. Maar als het betrokkenheid betekent dan ben ik voor. Domeniek Ruyters stelt in zijn artikel Asociaal, onrendabel en autonoom dat de autonome kunst onder druk wordt gezet met de opkomst van de creatieve klasse. Een titel als waarschuwing. Dat economische gebouw van gewichtige half-creativelingen die tegen de autonome kunst aanleunen en deze leegzuigen. Dat wordt bij een terugtredende overheid alleen maar erger. Alles wordt vermarkt. Veilinghuizen stropen Nederlandse musea in moeilijkheden al af om er hun winst te halen ten koste van het Nederlands openbaar kunstbezit. De 18de eeuw keert terug, Jan Salie levert zich over aan de eigen lamlendigheid. Zit het zo?
Hoe kan de Nederlandse autonome kunst overleven tussen de druk van de markt inclusief het conglomeraat van de creatieve klasse van architecten, reclamemakers, gamecultuur, vormgevers en culturele ondernemers maar tegelijkertijd de weg naar publiek, politiek en publiciteit openhouden? Als de teruggang door de kunstenaar naar het atelier als conservatisme wordt gezien en de overgave aan de creatieve klasse als een schijnoffer, dan rest er een miniem muizengat waarin de autonome kunstenaar zich nog kan bewegen. Maar zo negatief hoeft het niet te worden. Een atelier kan open werkplaats als navel van de wereld zijn en de creatieve klasse een gelijkwaardige partner. Voorwaarde is dat de autonome kunstenaar zich organiseert en wapent. En niet gelooft in mooie praatjes van anderen. En dat er een mentaliteitsomslag in het denken ontstaat die de kunstenaar de nodige morele steun geeft. Want isolatie is het ergste wat een kunstenaar kan overkomen. Da’s de ultieme overbodigheid.
LikeLike
@Joke: Dat is heel simpel.
Nu krijgt de producent subsidie; en zijn de “eindvernruikers” degenen die er gebruik van maken.
Meestal–meer dan 70%–zijn dat inkomens die geen recht op subsidie hebben.
Nou heeft miepie dat dus wel en jantje met zijn 50.000 niet.
Miepie betaalt dus 3 euro en Jantje 300.(de kostprijs+ iets extra)
Voila..
LikeLike
en voor het geval er geen subsidie meer is:
stel dat de kostprijs 30 is per bezoeker; dan vraag je Miepie 2, en jantje 58
LikeLike
@PHM: Op die manier maak je het onaantrekkelijk voor bv. een schouwburg om Miepje over de vloer te krijgen. Je krijgt dan een soort omgekeerd doelgroepenbeleid, om vooral Jantjes binnen te lokken. Niet handig.
@George: Dat heb je mooi gezegd.
De terechte kritiek van Ruyters en Oudenampsen op het creative city-concept komt op hetzelfde neer, daarin verschillen zij niet – maar hun oplossing is anders. (Wat dat betreft is hun houding t.a.v. het beleid van van der Ploeg, nl. om af te stemmen op de wensen van het publiek, wel weer verschillend:) Oudenampsen beschouwt Ruyters nogal zwart-wit als iemand in een ivoren toren. Ook Florida beoordeelt hij eenzijdig op hoe diens geesteskind is uitgegroeid – terwijl Florida de grootste criticaster van zichzelf is en altijd heeft gewaarschuwd voor de sociale ongelijkheid die het met zich meebracht. Voor Oudenampsen is het uiteraard niet te bevatten dat Ruyters, bij het zien daarvan, niet meer doet dan zich boos afwenden.
Zelf vind ik beide standpunten zinnig, het hangt er maar net vanaf (van de kunstvorm o.a.). Jammer dat ze zich tegenover elkaar opstellen.
Dat wij de autonome positie koesteren blijkt wel uit het manifest: Op voorhand kunstenaars gebruiken voor de creatieve economie of als sociaal bindmiddel, verdraagt zich slecht met de autonomie van het kunstenaarschap. Voor het ontwikkelen van kunst zijn onderzoek en rust van belang. Het economisch nut kan in een latere fase komen. Maar Ruyters’ oplossing is niet toe te passen op de podiumkunsten – die zijn niet in de positie niet aan het spel mee te doen – en dus kan ik er niks mee.
LikeLike
@Joke
Zover als jij was ik er niet ingedoken. Dank voor je toelichting over het verschil tussen Oudenampsen en Ruyters. Ik heb ook het idee dat Florida voor allerlei karretjes wordt gespannen, ondanks Florida zelf. Ik kan het debat over het economisch nut van kunst niet meer aanhoren. Typisch iets van cultuurwethouders van een provinciehoofdstad die reeds stenen hebben besteld, het gat in de grond zien en nog een legitimatie zoeken. Tevens schat ik in dat je toch uiteindelijk meer voelt voor het standpunt van Ruyters. Hij redeneert als hoofdredacteur van Metropolis M natuurlijk vanuit de beeldende kunst. Aan andere kunstvormen als toneel, popmuziek of film refereert-ie naar verwachting minder.
Je uitdaging is dan om de kritiek van Ruyters en ook Oudenampsen ondanks de nadelen toch op de podiumkunsten toe te snijden. Hoewel er een Berlijnse muur door de kunsten loopt tussen kunstenaars die in groepen en die solo werken. Ik denk dat de eersten de zwaarste klappen gaan krijgen, maar de laatsten eerder de handdoek in de ring gooien.
LikeLike
@Joke; nee hoor; alweer mis.
De lage prijs en eventuele voorlichting op school zal miepies aanmoedigen te komen, en voor de jantjes: als daar op wordt gericht is ook niks mee, maar die komen vanzelf; ze kunnen het zich veroorloven.
En ge ziet; mijn voortsellen zijn altijd doelmatiger dan die van de politiek.
maar kunst is nog nooit een sociaal bindmiddel geweest; hooguit laxeermiddel.
Wel valt me op, dat de kunst ontzettend veel pretenties heeft, maar ook een super laag prestatienivo.
Als morgen de kunstenaars zouden emigreren naar somalie of zo, zouden ze echt niet gemist worden.
LikeLike
@PHM
Wat is dan de juiste weg om cultuur weer op het rechte pad te brengen? Laten we het positief opvatten. Hoe kan de jonge aanwas verzekerd blijven in de kunstjungle?
LikeLike
Subsidie kappen en kosten regelen via de eindverbruiker; zoals ik beschreef met ID card.
Daarnaast: niets doen, geen kunsthistorici opleiden, geen idiote musea bouwen.
Normaliseren.
Neutraal gebouw; kost niet meer dan 15% van een hedendaags museum; laat het onderwerp spreken.
Echte kunst wordt wel herkend als zodanig.
De pakhuizen vol met rotzooi van contraprestatie; leegmaken; verkopen of vernietigen.Opslag kost meer dan de waarde.
Kunstacademies alleen voortzetten als particuliere school; er zijn al veel te veel mensen die zich zelf kunstenaar vinden.
Daarintegen concervatoriums ontwikkelen.
Dan bespaar je een hoop, en de kwaliteit heeft niks te lijden, integendeel.
LikeLike
@PHM: Tja, ik zou voetbal nou weer helemaal niet missen. Maar je snapt het nog steeds niet. Als ik een programma neerzet, dan is dat berekend op het aantal stoelen in de zaal. Als een groot aantal daarvan maar 2 euro opbrengen, dan gaan we gigantisch het schip in ipv quitte te draaien. Je maakt er een roulette van. Waarom kan de staat die nivellering niet regelen, dat is toch veel zuiverder (door te zorgen dat er al direct meer naar Miepje en minder naar Jantje gaat)?
@George: De inhoudelijk-maatschappelijke kant is bij muziek niet zo relevant, vgl. met theater. Ik wil in de 1e plaats financieel en fysiek autonoom zijn, om laagdrempelig en non-commercieel te kunnen blijven.
De creatieve economie is bij ons de centrale onderlegger voor het lokale beleid, waar we nu geheel op aangewezen zijn. Er zit inderdaad totaal geen visie op kunst achter, omdat het in wezen om de p.r.-sector draait. Ik heb helemaal geen zin om hun high-brow ambities, die kapitaalkrachtige inwoners aan moeten trekken, op te komen leuken zodat de huizenprijzen stijgen. Daarnaast is hier al vele jaren een nijpend tekort aan geschikte panden, je zit altijd op de schopstoel. Nou hebben die lui een rare tic wat oude gebouwen betreft: de creative city-hippie is een romanticus die plekken met een ‘verhaal’ verzamelt. Zo hebben ze inmiddels 9.000 m2 afgesnoept van 4 panden die een culturele bestemming hadden (http://creatievestadleiden.blogspot.com/2009/11/incubator-in-nieuwe-energie.html). Hun goeroe ging een keer compleet uit zijn dak omdat men in een oud fabriekspand seniorenwoningen wou realiseren, ipv de zoveelse ‘incubator’ voor de startersbedrijfjes waarvan hij de komst al zo lang voorspelt….
Morgenmiddag ga ik naar een bijeenkomst ihkv de komende Leidse cultuurnota, waar o.a. de positie van de makers op het program staat. Ben heel benieuwd.
LikeLike
@PHM
Echte kunst wordt als zodanig erkend. Precies. Da’s een positief idee. Maar het komt niet uit de lucht vallen. Musici, schilders, acteurs, filmers, ontwerpers moeten toch ergens hun vak leren. Zoals de kapper, de timmerman en de monteur. Vanzelf aangewaaid komt het niet. Daarom is er een zekere mate van onderwijs en een leerschool nodig. En da’s nog maar de basis voor het bereiken van volleerd vakmanschap. Als we dat alles op een goed niveau kunnen handhaven, dan zijn we het behoorlijk eens.
@Joke
Nee, die designbrillen zijn de pest omdat ze geen kern hebben en degenen die van de buitenkant tegen kunst aankijken een buitenkant tonen die ze kunst noemen. Maar dat is het niet. Je mag alleen maar hopen dat deze types door de crisis naar de marges verdwijnen. Ik heb er echter een zwaar hoofd in dat dat ook werkelijk gebeurt. En zoals je weet zijn het veel PvdA-ers die zich in dat veld ingegraven hebben. Hoewel, de eersten verlaten het zinkende schip. Dat kan als een positief signaal opgevat worden als niet-partijpolitieke burgers het stokje overnemen. Enfin, er is nog veel meer over te zeggen.
http://vorige.nrc.nl/kunst/article1854248.ece/Els_Swaab_is_meest_invloedrijk
LikeLike
Ben ik mee eens.Maar dat zijn de gewone vakopleidingen, die staan los van kunstacademies.Gelukkig.
LikeLike
@PHM
Als kunst geen vak is, wat is het dan wel?
LikeLike
De pretentie is: alles wat een kunstenaar doet.
Wat is in werkelijkheid kunst: Minder dan 1% van wat kunst genoemd wordt.
Datgene dat de tand des tijds ruimschoots overleeft, omdat het een meerwaarde boven het vaktechnisce heeft.
V.b: dat stenen beeld in kamp Amersfoort.
Wat is een echte kunstenaar? Iemand die kunst heeft gemaakt.
Wat is in huidige begrippen een kunstenaar? Iemand die de academie gedaan heeft en/of subsidie krijgt als zodanig en/of iemand die als zodanig staat geregistreerd.
LikeLike
de discussie over kunst en met name moderne kunst is deel van de kunst zelf en wordt door beeldende kunstenaars met kunst gevoerd, waarbij het over een vakgebied heen reiken in toenemende mate gebeurt. Het gevolg is dat:
a) de kunst(en) in een paradox verkeert/verkeren als het om een vaste definitie van het vak/de vakken gaat. Dit wordt op de opleidingen ‘ opgelost ‘ met nieuwe benamingen als visuele communicatievormgeving of visual arts. Daarmee kom je in een gebied terecht dat visuele communicatie genoemd wordt, waarin foto, film, video, tv, audio, computer, theater en alle producties waar het kijken bemiddeld wordt door stilstaande, bewegende en at random aangeboden beelden onder zouden vallen, waarvan de media van en door elkaar heen gebruikt kunnen worden
b) de kunst(en)als entiteit(en) vloeibaar is/zijn, zoals dat ook voor veel maatschappelijke instituties geldt zoals het gezin of de familie of de relatie (het gezin is wellicht het duidelijkst als voorbeeld van een entiteit die moeilijk met een vaste structuur en cultuur te vatten is. De klassieke vorm van huishouden met een vader, moeder en kind(eren)komt nog wel voor, maar de rol- en taakverdelingen zijn zeer divers, waardoor er vele varanten bestaan. De moderne vormen lopen uiteen van een ouder met 1 of meer kinderen tot een woongroep in bijna oneindige varianten
c) de kunstenaars zelf, die zich erin onderscheiden als excellente beroepsbeoefenaars hebben in veel gevallen ‘het vak’ zelf geleerd, zoals de autodidacten Francis Bacon, Jeff Koons, Herman Brood enz.
LikeLike
@PHM
Los van alle pretenties, claims en vals pochen moet het kunstvak toch ergens geleerd worden. Velen maken zich zorgen dat juist daar door de staatssecretaris Zijlstra onevenredig zwaar in wordt gekort. Een mogelijk gevolg is dat Nederland over 10 jaar als de jonge aanwas van musici, beeldende kunstenaars en acteurs tot stilstand is gekomen talent uit het buitenland moet aantrekken. Dan krijgen we dus acteurs uit Vlaanderen, musici uit Japan en beeldende kunstenaars uit Engeland of Turkije. Willen we dat? Ik niet.
@artafterallart
Bij alle Nederlandse opleidingen worden onnavolgbare, liefst Engelstalige termen gebruikt. Da’s marketing om de eigen toko in de aanbieding te zetten. Soms heeft de naamsverandering ook een inhoudelijke betekenis omdat het vakgebied verandert. Dan heet een studie Theaterwetenschap ineens Performance en Reproductie of Media en Representatie. Een beetje aanstellerij van onze bestuurders, maar men acht het blijkbaar nodig om de veranderingen te vangen.
Sommige kunstenaars komen er op eigen kracht. Dat gaat makkelijker voor disciplines die weinig technische vaardigheden vragen. De vraag of Herman Brood en Jeff Koons sowieso in het domein van de kunst thuishoren is weer een andere discussie. Ik denk van niet. Francis Bacon heeft tekenlessen gevolgd en werd opgeleid tot binnenhuisarchitect. Dus helemaal autodidact was-ie zeker niet.
LikeLike
Nee hoor; verkeerde veronderstelling.
Net zoals er in de tijd van Rembrandt geen academies waren, zijn ze nu ook niet nodig.
Het vaktechnische deel kunnen ze leren door iets te doen waar ze een pest aan hebben: werken voor een CAO loon.
Schrijvers: is anders; moeten nederlands studeren.
Musici: conservatorium; daar verandert niks aan.
maar vooral voor de beeldende kunst; sluiten die academies.
LikeLike
@PHM
In de tijd van Rembrandt werden kunstenaars opgeleid aan een atelier. Daar leerden ze het vak. De meeste beeldende kunstenaars in Nederland werken al voor een CAO-loon. Door les te geven of te assisteren.
Ok, geen kunst. Dus ook geen vormgeving meer. Geen muziek op de radio. Geen bevrijdingsconcerten. Geen popmuziek. Geen Nederlandstalige films. Geen Nederlandse boeken.
Maar ik heb niets met voetbal of de Nederlandse omroep. Mijn buurman heeft niets met Defensie en religie. En de overbuurman niets met het Koningshuis en de politiek. Moet dat daarom allemaal afgeschaft worden?
Daarbij komt dat een samenleving grootmoedig en ruimhartig moet zijn. Anders is het geen samenleving, maar een verzameling individuen die alleen voor zichzelf denken. Dus ik gun de ander zijn voetbal, Frans Bauer op het Plein of de Efteling, of het wuiven naar de Koningin en het zwaaien met wierook in de kerk en het dansfeest in het weekend. Maar zelf heb ik daar niets mee. Maar dat geeft niet. Zo zit een maatschappij in elkaar. Niet alles is voor iedereen bedoelt. Van mij hoeft niet iedereen naar het museum te gaan, een film in het filmhuis te zien of een boek te lezen. Maar mag ik het aub wel? En de basisinfrastructuur daarvoor moet dan eenmaal door de overheid gelegd worden.
Mijn uitgangspunt is niet dat kunst en cultuur nodig zijn, maar dat onze samenleving niet zonder kan. Daarom is het een onzindiscussie om het onderwerp sowieso aan de orde te stellen. Maar hervormen van de cultuursector lijkt me een goed idee.
LikeLike
Daarnaast: de maatschappij kan best zonder kunstenaars en de massa heeft toch altijd vanwege de prijs met een minimum aan cultuur moeten stellen; dus als er morgen geen kunst en cultuur meer is, behalve in wat musea, vind ik dat best; ik mis niks.
met mij ongeveer 10 millioen anderen die ook niks missen.
Dat is het resultaat van opzettelijk verkeerd beleid van de laatse 50 jaar.
Zou het voortbestaan van “kunst” mij een enkele euro per maand kosten, zou ik dat niet accepteren.
LikeLike
Juist; aan de academies; die een vermogen kosen en alleen maar inproductieven opleiden tot meer inproductieviteit.
Laat ze maar een vak leren–gewoon technische school, dan in de leer voor wat zakgeld.
Daarna kunnen ze zichzelf bewijzen–of niet.
LikeLike
Jouw en jokes premisse is dat Kunst en cultuur nodig is–en zijdelings dat de staat daar voor moet betalen.
De mijne is simpel; kunst en cultuur is een overbodige luxe en alleen toegankelijk voor de betere inkomens, maar betaald door de lagere inkomens; en derhalve mag verdwijnen, in ieder geval de subsidie ervoor.
Subsidie: de grondslag ervan is dat het staatsgelden zijn bedoeld voor de lagere inkomens.
verder: mij these is dat niet de producent maar de consument gesubsidieerd zou moeten–en kunnen- worden.
Geld wat daar terecht komt waar het voor bestemd is, is beter besteed
LikeLike
@george
je gaat wel erg kort door de bocht over de differentiatie in het kunstvakonderwijs. Afgezien van de allang bestaande scheiding in een opleiding voor autonome beeldende kunst en een opleiding voor grafische vormgeving zijn er al decennia lang opleidingen in het aanbod die aanvankelijk onder toegepaste kunst werden geplakt, maar nu als gelijkwaardige kunstvakken aangeboden worden. Daaronder vallen fotovakopleidingen, mode-ontwerpen en interieurarchitectuur.
De HBO-raad heeft een state-of-the-art van de sector in 2009 naar buiten gebracht, waarin geprobeerd wordt om belanghebbenden van dienst te zijn die “op basis van onvolledige en soms achterhaalde beelden (…) over het kunstvakonderwijs” hun oordeel vormen.
Daarin stellen zij terecht dat het aanbod van opleidingen veranderingen in de samenleving volgt. “Cultuur met een grote “C” is geen eenduidig begrip meer. Autonomie en commercie staan in de beleving van studenten niet meer lijnrecht tegenover elkaar. Zij zoeken zowel het beste uit het verleden, als ruimte voor experiment, vernieuwing en onverwachte ombinaties. Nieuwe opleidingen als bijvoorbeeld circus arts, gamedesign, media design en studiocomponist weerspiegelen dit esprit.”
Voordat je het weet ben je een roepende in de woestijn.
Bovendien ga je niet in op wat ik in mijn reactie de vloeibaarheid van (het) kunst(vak) noem. Ikzelf zie daarin een overeenkomst met religie, die ook voor overleving vloeibaar wordt en daardoor nauwelijks nog dogmatisch is, wat mij geinspireerd heeft tot een serie blogs over de Choreografie van de natuur (klik daarvoor mijn naam maar aan).
Je zuinige opmerking over autodidacten snap ik niet. Je voorkeuren mogen m.i. nooit de ander diskwalificeren die door waardering van zijn werk, door niet de minsten onder de kunstkenners, onmiskenbaar succes hebben met hun werk.
LikeLike
@artafterallart
Bij mijn weten sprak ik helemaal niet in over de differentiatie in het kunstonderwijs. Wat je zegt klopt als een bus. Toch stop ik bij de conclusie dat er geen verschil tussen autonome en commercie zou zijn. Met een cirkel komt de discussie terug bij datgene waar Joke en ik het hierboven over hadden. Namelijk de half-intellectuelen uit een creatieve klasse die de autonome kunsten als een vampier leegzuigen.
Dat het kunstonderwijs in die tendens meegaat lijkt me een teken aan de wand voor de stand van dat onderwijs. Wat niet betekent dat kunststudenten zich niet zouden moeten specialiseren in beroepsvarianten die richting commercie en markt gaan. Maar de kern, het fundament, de integriteit van de opleiding moet daar verre van blijven in mijn ogen.
Anders gezegd, kunstonderwijs zou irrelevant zijn als het zich niet zou verbinden met allerlei maatschappelijke ontwikkelingen, maar het moet daar in de vorming van studenten terughoudend in zijn. Ofwel, compromissen richting commercie kunnen, maar niet voordat in de vorming een hechte basis bij studenten is gelegd. Als dat daarvoor gebeurt gaat het naar mijn idee fout en worden hybride studenten zonder eigen signatuur opgeleid.
Autodidacten horen thuis binnen de kunsten. Maar ik denk niet dat ze de norm zijn. Ik diskwalificeer ze niet. In de verscheidenheid van smaken hoef ik sommigen daarvan echter nog niet te genieten. Zelfs als er kunstkenners zouden zijn die deze autodidacten op een schild hesen.
Verzoek aan allen om terug te keren naar het eigenlijke onderwerp. Namelijk wat is het smalle pad van het juiste protest tegen de bezuinigingen op cultuur. Aan degenen die geloven in het belang van kunst en cultuur de vraag welke vorm dat moet krijgen.
LikeLike
Je vraagstelling is niet correct.
Ik heb niks tegen kunst of cutuur; maar wel tegen GESUBSIDIEERDE kunst/cultuur.
Daar zit een verschil
LikeLike
@PHM
Dat zie ik anders. Ik doelde overigens op niemand bijzonder. En ik nam niet bij voorbaat aan dat iemand die tegen gesubsidieerde kunst en cultuur is ook tegen kunst en cultuur als zodanig zou zijn. Dus:
Verzoek aan allen om terug te keren naar het eigenlijke onderwerp. Namelijk wat is het smalle pad van het juiste protest tegen de bezuinigingen op cultuur. Aan degenen die geloven in het belang van kunst en cultuur de vraag welke vorm dat moet krijgen.
LikeLike
@George
ok, als we steeds in interpretatie-verschillen elkaar niet tegemoet kunnen komen dan zal ik je regie maar volgen en braaf je bijbelse beeldspraak van het smalle pad gebruiken. Hopend dat je flexibel genoeg bent om mijn woorden ruim op te vatten. Om misverstanden te voorkomen stel ik voorop
1) het belang van kunst en cultuur is dat ze in alle vrijheid tot stand gebracht, onderhouden en vernieuwd kunnen worden, dat onderkend wordt dat beide pluriform van aard zijn en pluralistisch qua verscheidenheid van opvattingen over wat kunst is en wat cultuur is, hoe het spel gespeeld wordt om die pluriformiteit en dat pluralisme te verwezenlijken en welk model gehanteerd wordt voor en van het ontwikkelen van een pluriforme en pluralistische kunst en cultuur
2) het smalle pad van het juiste protest tegen de bezuinigingen op cultuur is moeilijk begaanbaar, stelt je op de proef en kan leiden tot het tegendeel als je niet luistert naar degene de figuur die je de juiste richting wijst en eindigt in een smalle poort, waar je als de deur op slot kunt vinden
de centrale overheid en de lagere overheden bezuinigen op cultuur, terwijl het moet gaan om slimme investeringen die uitgangspunt 1 recht doen en met een slank apparaat succesvol worden gedaan
een slimme investering via subsidies is alleen mogelijk als privaat kapitaal gegenereerd wordt waarmee genoemde vrijheid van alle kunsten- en cultuurmakers optimaal gerealiseerd wordt. Economisch zou dat veronderstellen dat de makers tegen een zo laag mogelijke kostprijs produceren en hun aanbod distribueren. Waar de vraag hoog is, is dat niet zo’n probleem. Waar de vraag gering is, is creativiteit en flexibiliteit nodig.
In de bedrijfskolom van de beeldende kunst zit heel veel kapitaal geinvesteerd in kunst dat musea op hebben geslagen. Dat zou slim gebruikt moeten worden door verkoop aan beleggers met de clausule dat het museum het mag exposeren wanneer het dat wil.
Dat geldt ook voor de huisvesting, nieuwbouw enz.
Het management en de conservatoren kunnen verminderd worden in aantal als we radikaal besluiten dat er niets meer zelf aangekocht wordt, maar particuliere investeerders interesseren om dat conform eerder gestelde figuur ter beschikking te stellen.
Differentiatie van de bedrijfskolom kan zorgen voor de mogelijkheid om schakels op te heffen die niet slank, slim en succesvol opereren en schakels toe te voegen die dat wel doen (zoals die investeerders).
Ik hou het hier even bij, want er is zoveel meer over te zeggen dat het niet meer met elkaar uit te wisselen is.
LikeLike
@artafterallart
Je hoeft niks te volgen. Omdat we afgedwaald waren vroeg ik alleen terug te keren naar het eigenlijk onderwerp. Daarover kan alles gezegd worden.
Inhoudelijk kan ik het niet helemaal volgen. Maar dat hoeft ook helemaal niet. In ontwikkelde landen mogen musea zonder onderzoeksafdeling zich niet eens museum noemen. Dat lijkt me een terechte opvatting. Hoe het protest vorm moet krijgen is geen makkelijke vraag.
LikeLike
@george
oh, inhoudelijk hoeven we elkaar niet te volgen, dat lijkt me een dooddoener van je welste, maar goed we proberen toch te communiceren en dan kun je moeilijk de inhoud negeren
dus dan maar inhaken op je rare stelling dat in ontwikkelde landen musea zonder onderzoeksafdeling zich geen musea mogen noemen, dat schiet lekker op, ik kan dat inhoudelijk ook niet volgen, dus gaan we over op de vorm van protest.
Ik zou, gegeven het protest dat al geweest is, in de Kunsthal in Rotterdam daar een expositie van maken en performances organiseren, waarin ik graag een tank vol champagne over het publiek wil laten stromen die daar de trappen opklimmen om ze het gevoel te geven dat we tegen een stroom goud in proberen naar boven te komen
verwijzend naar Fluxus en de nederlandse inbreng van Wim T. Schippers, die de kunst wilden zuiveren van haar elitaire karakter en de realiteit daarvan wilde verschonen
mocht je dit ook inhoudelijk niet kunnen volgen, dan helpt wellichte een Wikipedia-citaat:
Het streven van de Fluxuskunstenaars was het bij elkaar brengen van kunst en dagelijks leven. Daartoe moest de kunstpraktijk ‘gezuiverd’ worden van de door de musea en de commercie aangehangen ‘elitaire’ kunstopvattingen. Kunst en leven moesten elkaar bepalen.
LikeLike
@artafterallart
Zucht. Verdient een in mijn ogen normaal verzoek om terug naar het onderwerp de toevoeging dat anderen mijn regie moeten volgen? Dat heeft niets met inhoud, maar alles met de afbakening van de discussie te maken.
De opvatting dat musea zonder onderzoeksafdeling geen musea zijn is volstrekt logisch en in de museumwereld aanvaard. Maar ik kom er later op terug, het gaat nog steeds niet over ons onderwerp van het protest.
Dat idee van de Kunsthal is grappig. Maar ik denk dat staatssecretaris Zijlstra er niet van onder de indruk zal zijn. De toevoeging over Fluxus ontgaat me. Wim Schippers van 1965 is een andere dan die van 2011. Hij heeft inmiddels zijn weg naar de museumwereld gevonden. Getuige zijn pindakaasvloer die laatst door Boijmans is aangekocht en gepresenteerd. Dat waren andere tijden met andere accenten.
LikeLike
@george
je zucht is onoprecht. Je stelde zelf in je reactie op mij “Inhoudelijk kan ik het niet helemaal volgen. Maar dat hoeft ook helemaal niet.”
vervolgens vraag je naar de vorm en niet naar het onderwerp van het protest en op die vorm ga ik in
dan herhaal je weer wat je al eerder had gesteld en waar ik inhoudelijk niks mee kan
vervolgens geef ik slechts aan waar mijn voorstel over de vorm op aansluit en laat je blijken de geschiedenis niet te kennen, want het was 1962 toen hij dat flesje ghreenspot in de Noordzee bij Petten leegde
tenslotte ben je ook nog onoprecht om de aankoop van die vloer op te vatten als een verandering van opvattingen van Wim T. Schippers, terwijl hij dat zelf niet gezegd heeft of geimpliceerd mag worden
wellicht dat Wim het opvat als een Fluxus-succes dat zo’n museum zo’n vloer aankoopt….
ik ben bang dat je voor de beeldenkunst beter het woord niet kunt voeren, want je bent manipulerend bezig om je gelijk te krijgen
zoals ik al eerder in een van mijn reacties heb gesteld “de discussie over kunst en met name moderne kunst is deel van de kunst zelf en wordt door beeldende kunstenaars met kunst gevoerd”
LikeLike
George, waarom ben je eigenlijk zo wars van kunst in de wijken en de idee van de homo ludens? Ik hou van de momenten waarop passieve en actieve kunstbeleving in elkaar overlopen, dat hoeft niet meteen kitsch te zijn of met z’n allen gezellig iets maken, maar dat er contact is en iets overspringt.
Ook een belangrijke broedplaats vind ik de amateurkunst, waar topniveau tussen zit. Ze kunnen nergens voor uitvoeringen terecht, omdat ze dat uit eigen zak moeten betalen. Ineens wil de schouwburg dat nu wel gaan doen, maar niet ‘zomaar’ want de kachel moet bij hem ook blijven loeien. Zelfs het bieden van repetitieruimte kan een ‘probleem’ zijn, omdat bv. het nog te bouwen muziekcentrum voor 90% ‘belast’ moet gaan draaien (op oefenen zit geen BTW). Het is die (kapitalistische) mentaliteit die afstand heeft geschapen tussen cultuur en (de) publiek(e ruimte), volgens mij.
LikeLike
@artafterallart
Tja, wat moet ik ermee als mensen vragen bij mijn motivatie zetten? Hoe kan men antwoorden als een ander zegt dat ik onoprecht ben? Laat ik er maar geen woorden meer aan besteden. Zoals Wim zou zeggen, weet je wel hoeveel procent van Nederland geasfalteerd is? Met gefixeerde meningen.
@Joke
Omdat de kunst in de wijken een politiek project is geworden heb ik er niks mee. Het idee van de homo ludens is weer wat anders, wie kan Huizinga nou passeren? Amateurkunst en cultuureducatie liggen onder vuur. Het lijkt me ook dat de mentaliteit niet klopt. Kunstliefhebbers zitten klem tussen simplisme en profijtbeginsel. Verschrikkelijk.
LikeLike
@george
ik zou gewoon antwoorden dat ik me vergist heb en wat slordig gereageerd heb en niet de bedoeling heb te manipuleren, als ik jou was
ik zou beloven zorgvuldiger te reageren, zodat niet de indruk ontstaat dat ik de reactie vande ander niet goed in me opgenomen heb
ik zou niet zo slap zijn om als jij om me er zo van af te maken
ik zie namelijk niet in waarom je ook nu weder nergens op in gaat van wat ik inhoudelijk heb gezegd
ik zou Wim erbuiten houden om mij te verwijten dat ik gefixeerde meningen zou hebben
ik zou nit zo superieur doen over een in jouw ogen onterecht verwijt
ik zou eens echt gaan discussieren met mensen
maar ach, alas je asl over een verkerde indruk van iemand struikelt, dan houdt het ook voor mij hier op
jammer, ik dacht dat iemand die het smalle pad wil bewandelen ook echt uit is op een gesprek
overigens vind ik mijn idee over de vorm niet grappig en jouw veronderstelling dat Zijlstra daar niet van onder de indruk zal zijn ook weer zo’n dooddoener als je je slechts focust op mijn performance
wat ik over wilde brengen was dat wij beeldende kunstenaars (wat ik ben) met kunst ons antwoord moeten formuleren op de zijn plan
voorts ben ik van mening dat Zijlstra helemaal niet met de gehele sector of zelfs een deel ervan in gesprek wil en dat hij gewoon zijn totale bezuiniging wil realiseren of dat nou linksom of rechtsom moet; die indruk geeft hij mij
daarom heb ik hierboven ook geprobeerd een meer econometrische benaderiong te kiezen
tenslotte denk ik dat het niet over de bezuinigingen sec moet gaan, maar over de visie op de financiering van de culturele sector en waar de staat een rol zou moeten spelen om die financiering rond te krijgen om niet simpel daar geld weg te halen en toedeloe te zeggen
ps
je moet je toch eens verdiepen in het smalle pad als metafoor, want het is een uitdrukking die geladen is met het geloof dat we het niet makkelijk zullen hebben als we voor rechtvaardigheid kiezen, maar dat we wel een oprechte keuze maken om in een kansrijke situatie te komen en daarbij risico’s nemen dat het uitloopt op een gesloten deur
omdat we een smal pad kiezen en ons hoofd pijnigen hoe we het moeten doen, terwijl de protesteerders voor de brede weg gekozen hebben, is dat al het eerste risico, namelijk dat zij helemaal niet een smal pad willen, maar opnieuw luid willen schreeuwen dat het een onrechtvaardig is om zoveel te bezuinigen en zeker om dat zo blind te doen
ik hoop dat je zere teentjes snel genezen
groet,
Marius van Artaaa
LikeLike
@Marius
Doorgaans verwijder ik persoonlijke aanvallen. Deze keer zal ik dat niet doen. De bedoeling is dat als je het niet met me eens bent dat je dan mijn meningen en argumentatie aanvalt. Niet mijn persoon. Laten we dat voor het vervolg afspreken. Je suggesties laat ik maar voor wat ze zijn. De lezer moet maar uitmaken wat ze waard zijn.
Allerlei reconstructies van Zijlstra’s optreden geven aan dat-ie zich snel ingewerkt heeft en zonder kennis van ambtenaren praat over het culturele veld. Ofwel, de man weet waarover-ie praat. Hij volgt nauwgezet een neo-liberale agenda en gaat op zijn terrein voor een terugtredende overheid.
Met Joke heb ik eerder de degens gekruist over die agenda van de VVD. Han ten Broeke heeft de cultuurparagraaf vormgegeven en praatte in 2008 al over bezuinigingen op cultuur. Als ik het me goed herinner in de 70 miljoen euro. Ongeveer het bedrag dat het CDA later ook inboekte op cultuur.
Mijn smalle pad van protest bestaat eruit terug te gaan naar dat beredeneerde bedrag van 70 miljoen dat VVD en CDA op zakelijke gronden hadden vastgesteld. En te begrijpen waarom het verhoogd is tot 200 miljoen. Om dat vervolgens in het protest centraal te zetten. Kortom, die 70 miljoen is de inhoudelijke component en die 130 miljoen de ideologische.
Nu komt Zijlstra er telkens mee weg dat er iets moet veranderen in de cultuursector. Ja, dat moet en is verdedigbaar. Maar dan praat je over een lichtere operatie van 70 miljoen. Zijlstra kan aangevallen worden op de uitbreiding van 70 naar 200 miljoen. Want waarom hadden VVD en CDA dat dan eerder niet al naar 200 miljoen verhoogd? Dat moet naar mijn idee de kern van het protest zijn.
Da’s dus in het protest niet alleen inzetten op een smal pad, maar ook op een tussenweg. Tussen de te rigoureuze bezuinigingen van 200 miljoen en de roep van demonstranten voor de nullijn. Ik acht het allebei niet realistisch.
Het culturele veld zou kunnen terugrekenen naar een bezuinigingsbedrag tussen de 70 en 200 miljoen. En daar plannen aan koppelen. Met verwijzing naar de eerdere intenties van VVD en CDA. Helpen zal het in deze bezuinigingsronde niet meer, maar het kan zowel de eensgezindheid als het zicht op een kleinere hervorming van de cultuursector realiseren.
PS Dat gelovigen het taalgebruik claimen is prima. De statenbijbel heeft veel gedaan voor de Nederlandse taal. Anders zouden we nu anders praten. Maar de metafoor van het smalle pad is niet exclusief religieus. Ik gebruikte het eerder in een impliciete referentie naar Jacob Geels Gesprek op den Drachenfels. Hoogromatiek dus en seculier. Ook schaker Jan Timman publiceerde een boek Het Smalle Pad waarin-ie zijn weg naar de top beschrijft.
LikeLike
@george
akkoord en mijn excuses voor het op de man spelen
om direct in te steken op je bedoeling om de sector
eensgezinder te maken. Ik heb zelf met de Rotterdamse
sector tot 2004 beroepsmatig (ik was beleidsadviseur
bij de Willem de Kooning Academie) te maken gehad en
daar steeds mijn neus gestoten als je een gezamenlijk
front wilde vormen. Omdat je op strategisch niveau te
maken hebt met rivaliserende stamhoofden, die je uiterst
tactisch moet benaderen en moet inpalmen. Veel instituten
worden geleid door narcistische baasjes, die diplomatie
vergen afgewisseld met een robbertje vechten. Je moet een
kameleon zijn om projectmatig iets tot stand te brengen.
Welnu, als we tussen die 70 en 200 een plan kunnen maken
om de sector cooperatiever te doen opereren, dan moeten
we uitgaan van de bedrijfskolommen waarin ieder voor zich
denkt het te kunnen redden, maar elkaar waanzinnig hard
nodig hebben.
Zo’n bedrijfskolom begint voor mij bij de beroepspraktijk,
waar het kunstvakonderwijs in een duale opzet behoorlijk
kan bijdragen aan talentontwikkeling binnen het veld
en een schakel kan zijn voor versterking van het ondernemerschap,
de professionalisering van die praktijk, de managementontwikkeling
en de innovatie.
In een projectvorm gericht op een boost in alle schakels (tot
en met de afnemers, de podia en de beleggers) kan veel bereikt
worden, omdat het ook de omringende velden erbij kan betrekken
zoals de marketing van de stad en de regio.
Daarmee stel ik ook dat het plan zo regionaal mogelijk geimplementeerd
moet worden, zodat je de markten van de hogescholen als zuilen
gebruikt die steeds sterker met hun lokale overheden deals
sluiten, om bij de basis te starten en terug te keren.
Ik denk daarbij aan stedelijke kompassen waarin we alle
stappen in trajecten uitstippelen die als het ware een
talent vanaf zijn incubatie tot en met zijn vestiging als
cultureel ondernemer in een gladde loopbaan versneld
succes doet boeken.
Ik stop hier, want het kan zijn dat je me niet kunt
volgen en dat moeten we nu echt voorkomen.
ps
een kompas is een plan van aanpak,dat begint met
het probleem getalsmatig te definieren, zoals de instroom
van talenten, de doorstroom in de opleiding en het beroep, de
uitstroom als zelfstandige ondernemer of anderszins een
autonome beroepsuitoefening; waarbij wat verstopt zit of
te langzaam voortgang boekt, versneld moet worden en wat
van steun afhankelijk is adequaat afgebouwd kan worden.
Een dergelijk plan heb ik voor de provincie Zeeland gemaakt
in 2008 m.b.t. de maatschappelijke opvang, verslaafdenzorg,
vrouwenopvang en huiselijk geweld, waarbij het ook ging
om structureel met minder subsidie meer resultaat te boeken en
het daklozenvraagstuk t/m het vraagstuk van verslaafden en huiselijk
geweld cijfermatig met 30 of meer procenten te doen dalen op termijn.
LikeLike
@Marius
Akkoord. Uitgangspunt is het realiseren van een bezuinigingsplan dat laten we zeggen tussen de 70 en 100 miljoen euro bedraagt. Waarbij in dat bedrag ook frictiekosten zijn opgenomen, zeg sociaal geld voor afvloeien en afbouwen.
Maar de verschillende disciplines kennen hun eigenheid en eigenaardigheden. Zo is er een glijdende schaal richting commercie van musea/ beeldende kunst via toneel en popmuziek naar film tot de musicals van Van den Ende. Hoe vang je dat alles onder een noemer? Evenmin is in elke discipline het kunstvakonderwijs zo ontwikkeld en georganiseerd als in de beeldende kunst. Zelfs met postacademische uitbreidingen als het EKWC, Rijksacademie en Ateliers.
Dat onderwijs het startpunt voor de redenering vormt is verstandig. Complicatie is dat het hoger onderwijs ook onder druk staat en hervormd gaat worden. In die zin dat excellentie en specialisatie voorop komen te staan. Dat biedt echter kansen voor het kunstvakonderwijs binnen het HBO. Er kan een kwaliteitsslag gemaakt worden waar de kwaliteit nu hier en daar ontbreekt.
De regionale basis die je voorstelt is interessant. Ik weet nog niet hoe ik dat moet inschatten. Voorkomen moet in elk geval worden dat er een rivaliteit tussen regio’s ontstaat zoals nu bij de reparatie van de regionale orkesten waarbij de kwaliteit ondergeschikt werd. Want het gevaar is dat regionale sentimenten leidend worden. Maar het model lijkt me kansrijk en gaat als ik het goed begrijp uit van een gemoderniseerd meester-gezel model.
Wie heeft er nog suggesties voor een plan dat 70-100 miljoen bezuinigt?
LikeLike
@george
nu staan alle disciplines onder druk en die druk is voelbaar als iets collectiefs
dat is een kans om over de waardering voor elkaar heen te stappen in ieders (eigen) belang
als we de behoeften van ieder afzonderlijk door een heus onderzoek eerst in kaart brengen en de ambities met hen samen formuleren dan zien ze al vrij snel daarin de voordelen van een eigen omslag naar meer zelfstandigheid, kwaliteit en efficientie e.d. gloren.
Mijn ervaring is dat iedereen eerst afzonderlijk met je daarnaar willen kijken, dus nooit iets voorleggen waar zijzelf niet de hand in hebben gehad, zich aan gecommitteerd hebben
Die glijdende schaal negeren we in de eerste fase
Voor de regionale rivaliteit kunnen provinciale bestuursorganen een rol spelen, zoals een college van lokale bestuurders, die al op het gebied van gezondheidszorg, welzijnsbeleid, veiligheidsbeleid en dergelijk actief zijn en waar altijd wel iemand zit die hiermee wil scoren en dat kan omdat hij een goede reputatie heeft.
Dat levert ook op dat men op dat niveau een deel van het lokale beleidswerk naartoe delegeeert en daar zitten weer die regionale organisaties aan vast, omdat zij van hun subsidies afhankelijk zijn.
Het grappige is dat als er 1 regio met zo’n kompas naar buiten treedt de anderen het meteen gaan kopieren om niet achterop te raken. Daarom moet je die regio eerst selecteren die je daartoe het meest in staat acht.
Ook moet je de VNG meteen als een landelijk platform benutten, waar beleidsfunctionarissen kunst en cultuur met elkaar confereren en modellen voorgeschoteld krijgen en andered handvaten om zelf zo’n kompas op te bouwen. Het is wat ze noemen een groeiboek.
Die kwaliteitsslag in het kunstvakonderwijs is nog veel te weinig een ding waar regio’s zich mee bemoeien, maar wel graag zouden willen, opmdat het deel uitmaakt van jeugdwerkeloosheidsvraagstukken kunnen oplossen e.d.
Inderdaad is het een soort meester-gezel model, maar dan meer in de coachende zin, en er is een meer aan coaches onder oudere beroepsbeoefenaren die dit heel leuk zouden vinden.
Ach man, er is zijn zoveel human-resources in het veld die nu niet benut worden en die veel minder eigen belangen hebben en veel meer kwaliteitsbelangen op het oog hebben.
Ook zijn er veel bedrijven die graag het creatieve talent bij hen binnen willen halen en daarmee kunstenaars op hun maatschappelijke bijdragen kunnen laten flowen.
ps
het is geheel buiten de orde maar ik ben bezig met dat essay over religie en literatuur, waarin ik probeer religies als literatoren van zingevingsverhalen te rehabiliteren. Een beginnetje daarvan is mijn net afgesloten choreografie van de natuur, waarin het ironiserend verkend wordt wat ik in dat essay kwijt wil; mocht je tijd hebben dan hoor ik graag wat je ervan vindt, maar als je nu geen zin hebt dan is dat geen punt hoor
ik stap even terug, want anderen moeten nu ook kunnen inhaken,
grote groet,
Marius van Artaaa
LikeLike
@George 11:28:
“Met Joke heb ik eerder de degens gekruist over die agenda van de VVD. Han ten Broeke heeft de cultuurparagraaf vormgegeven en praatte in 2008 al over bezuinigingen op cultuur. Als ik het me goed herinner in de 70 miljoen euro. Ongeveer het bedrag dat het CDA later ook inboekte op cultuur.”
Het zou me niet verbazen als die 70 mio al voortvloeide uit het staande beleid van vergroting van het percentage eigen inkomsten. Museum Boerhaave bv. zit middenin een operatie waarin ze een paar ton zouden gaan opvangen per 2013. Zijlstra heeft het peiljaar echter doodleuk verlegd naar vorig jaar(!), zodat ze als sanctie alles kwijt dreigen te raken.
Het moment waarop een realistische aderlating is geopperd, heeft reeds plaatsgevonden. Vorig jaar augustus tijdens het Paradisodebat gaven de aanwezige directeuren aan dat ze wel het bedrag zouden kunnen bezuinigen waar ze al rekening mee hadden gehouden – er werd zelfs man en paard genoemd – maar niet die 200 mio. Ik vond het een moment waar veel solidariteit uit sprak, zo van ‘allemaal een duit in het zakje doen en elkaar op sleeptouw nemen’. Echter, reeds in april had Berenschot geadviseerd om te kappen met de kaasschaaf en harde keuzes te maken, in die gedenkwaardige uitzending van NOVA: http://www.novatv.nl/page/detail/uitzendingen/7740/Kunstsubsidies+onder+druk#. (Bastiaan Vinkenburg is stomtoevallig ook aangesloten bij een van onze podia, Made in Leiden.)
Overigens houdt de VVD zich niet eens aan haar eigen verkiezingsprogram, waarin (verkort) het volgende stond:
– Subsidies op het gebied van cultuur worden met 0,2 mld € verminderd.
– ‘De VVD geeft cultuur terug aan de burger.’ De cultuursector is te afhankelijk geworden van overheidssubsidies. Dat kan door subsidies te verminderen én burgers tegelijkertijd mogelijkheden te bieden om meer te geven aan cultuur (stimulering van sponsoring, fondsen, mecenaat, particuliere bijdragen).
– Middelen voor de cultuursector moeten minder in de vorm van subsidie worden verstrekt, en meer in de vorm van (laagrentende) leningen en belastingfaciliteiten.
– De WWIK moet worden afgeschaft. Het zijn van kunstenaar is niet voldoende om via een apart stelsel van sociale zekerheid een uitkering te krijgen.
– Cultuureducatie en behoud van cultureel erfgoed zijn nadrukkelijk wel overheidstaken.
Dat steden en regio’s ons voorland waren, was ook al langer duidelijk en begint zich af te tekenen. Ik hoop dan ook op een breed verzet vanuit al die regio’s tegen de maatregelen die haaks staan op ‘de stad als onderneming’ (zoals de BTW tbv de staatskas) en het uitblijven van stimulerende maatregelen.
Inderdaad zou de VNG behulpzaam kunnen zijn bij het vormgeven van de productiekant. Er bestaat zelfs al een soort beursindex voor hippe steden: de Atlas voor Gemeenten, die bv. vermeldt dat het culturele aanbod van Leiden 662 mio waard is. Bij de Stadspartners is het kwartje nog niet helemaal gevallen: de Universiteit, het Bio Science Park etc. zijn bv. nog steeds gefixeerd op die tramlijn die Leiden in de vaart der volkeren had zullen opstuwen. In het 1e Manifest van de structureel gesubsidieerde instellingen ism de stadspartners (waar ons manifest in feite een reactie op is), worden dergelijke stokpaardjes zelfs genoemd als voorwaarde voor een bloeiend cultureel klimaat… Maar wat wil je met lobbyisten als Haro Schultz van Haegen (de ‘man van’) en Elco Brinkman.
LikeLike
@Marius: ik ga je blog nog lezen.
Het smalle pad doet mij denken aan de ‘Yellow Brick Road’ uit de Wizard of Oz: http://en.wikipedia.org/wiki/Yellow_brick_road. Omdat het pad van goud was en de schoentjes van Judy Garland van zilver, staat onder Political Interpretations: “According to this view, for instance, the “Yellow Brick Road” represents the gold standard, and the silver slippers (ruby in the 1939 film version) represent the Silverite sixteen to one silver ratio (dancing down the road).”
Aangezien het oorspronkelijk om rode schoentjes ging en de weg leidt naar de ‘Emerald City’, zie ik er meer de oerkleuren rood, geel en groen in (de tegenhanger van rood, wit en zwart) die veel voorkomen in sprookjes.
LikeLike
@Joke
dat komt mooi uit gezien je verwijzing naar de weg in de WoO; mijn blog is ook een allegorietje en tevens een grote allegorie/sprook dat ik met een ander sprookje wil tegenspreken, maar dan op zaktheaterformaat 🙂
het werken met de metafoor van een smalle weg bij een politiek conflict brengt me via jouw verwijzing terug bij een literatuurstudie die ik in de jaren zeventig voor mijn doctoraal sociale psychologie moest doen. Dat ging over het boek van Morton Deutsch The resolution of conflict.
Hij heeft vijftien jaar in een laboratorium de voorwaarden onderzocht die bepalen of een conflict met constructieve of vernietigende gevolgen wordt opgelost. Hij deed dat door een conflict op te roepen met een tafeltje, waarop men een smalle weg kan kiezen die direct naar de overkant leidt of een kronkelige lange weg. Als beide partijen de smalle weg kiezen botsen ze op elkaar en moeten onderhandelen wie toch de kronkelige lange weg kiest enz. Waarbij hij experimenteerde met beloningen, bedreigingen, straffen, dwang, publiek enz.
Hij kwam zo op variabelen die de loop van het conflict beinvloeden en de constructieve of destructieve uitkomst bepalen zoals de kenmerken van de partijen, met inbegrip van hun waarden en motivaties; ambities en doelstellingen, lichamelijke, intellectuele en sociale capaciteiten; hun overtuigingen over conflicten; strategie en tactiek en machtsverhoudingen. Hun voorafgaande relatie tot elkaar waaronder houdingen, overtuigingen en verwachtingen over elkaar, mate van polarisatie en vertrouwen. De sociale omgeving. De belanghebbenden als publiek. Enz.
Op basis van de uitkomsten heeft hij adviezen geformuleerd voor het beheersen van de rassentegenstellingen in de VS, die eigenlijk neerkomen op een mediator tussen de partijen zetten, maar dan met een scenario op zak vol gevonden constructieve variabelen.
Ik zou het moeten opzoeken en te kijken of we het op onze smalle weg van het juiste protest kunnen toepassen.
LikeLike
Pingback: Halbe Zijlstra keurt verkoop The Schoolboys af « George Knight
Pingback: De nadelen van het pakketdenken. Hoe ermee om te gaan? | George Knight