D66 moet terug naar vrijzinnige kern

D66 heeft in haar pragmatisme nooit de intentie gehad beginselvast te zijn zoals de klassieke stromingen. Het zag als eigen kracht een onafhankelijke positie in het centrum van de politiek. Ofwel, in de praktische politiek suggereerde D66 haar beginsel te vinden. 

Lonken naar links wekt verbazing. Van Mierlo werd geschoffeerd door Den Uyl, was daarover teleurgesteld, maar trok daaruit onvoldoende consequentie. Namelijk het innemen van een positie tussen links en rechts. Dat betreft meer de positionering dan het programma zelf. Want sociaal-economisch helt D66 doorgaans over naar rechts, en sociaal-cultureel naar links. 

Bijsturen en afstand nemen is de constante in de geschiedenis van D66. De doodskus van links hebben meerdere D66-leiders zich moeten laten welgevallen. Maar ook werd D66 af en toe in het rechtse kamp getrokken, zoals de crisis rond de kabinetten Van Agt II en III aantoont toen het afstand nam van de PvdA.

D66 is lichtvaardig, heeft weinig soortelijk gewicht en verschiet makkelijk van kleur. Stel je voor dat Lousewies van der Laan enkele jaren geleden politiek leider was geworden. Of Boris van der Ham. D66 had gefocust op vrijzinnigheid en zich niet geprofileerd als anti-Wilders. D66 is inwisselbaar geworden en weet haar centrumpositie onvoldoende uit te buiten.

D66 kent voldoende elementen van secularisme, redelijke zakelijkheid en hervormingsgezindheid om voor de zoveelste keer een herstart te maken. Haar zwakte blijft echter een gebrek aan ruggegraat, organisatiegraad en een duidelijke reflectie op de eigen beginselen. Programmatisch is D66 een leeggelopen ballon die wacht op lucht.

Alexander Pechtold is een vaardige politicus zonder reliëf. Onder hem heeft D66 aan onderscheidingsvermogen verloren. Het maakte een strikte opvatting van rechtsstatelijkheid ondergeschikt aan groepsdenken over leden van minderheidsgroepen. Wat halfslachtig bleef hangen tussen middel en doel.

Door handiger opereren had D66 in de afgelopen formatie meer invloed kunnen verwerven. D66 had zich minder moeten binden aan de PvdA. Het is triest om te zien hoe een ooit originele en creatieve partij is weggezakt in de middelmaat en zich om electorale redenen tot een diapositief van Wilders heeft gemaakt. Wat uiteindelijk niets opleverde, dus ook nog eens een inschattingsfout van Pechtold was.

Na de verkiezingen had D66 afstand tot de PvdA moeten nemen. Programmatisch bestaat die afstand. D66 had het eigen programma kunnen volgen. Denk aan een kleinere overheid, onderwijs, sociaal-economische onderwerpen, de AOW naar 67 jaar, de bezuinigingen, burgerrechten, verduurzaming, cultuur en bestuurlijke vernieuwing. Keurige onderwerpen die bij een middenpartij passen. 

Fout van Pechtold is dat-ie onvoldoende benadrukt dat D66 geen linkse partij is. Juist doordat GroenLinks en D66 zich in de onderhandelingen als bijwagen van PvdA opstelden vond Rutte een front van drie partijen tegenover zich. Dat was anders geweest als D66 zich halverwege VVD en PvdA had opgesteld. Het had het voor de VVD moeilijker gemaakt om te breken met Paars.  

Des te meer is het een inschattingsfout van links, inclusief D66, omdat rechts deze keer een meerderheid had en rechts overigens altijd een meerderheid heeft. Dan getuigt het van lichtzinnigheid om dat te vergeten. Terwijl de meest authenthieke linkse stem, de SP ook nog eens onder aanvoering van de PvdA wordt uitgesloten.

Tekent deze vereenzelviging met de PvdA een gebrek aan zelfvertrouwen en geloof in eigen ideeën van D66? Hoe kan D66 in hemelsnaam aanschurken tegen de PvdA die volgens eigen zeggen in deplorabele staat verkeert?

Als remedie voor de politiek wordt her-ideologisering aanbevolen. Da’s lastig voor een partij die het in de pragmatiek zoekt. Het antwoord bestaat voor D66 in onderscheidingsvermogen, een autonome positie tussen links en rechts, het ontwikkelen van ideeën en het geloof in eigen kracht.

De volgende verkiezingen worden voorbereid. Een centrum-rechts kabinet met gedoogsteun van de PVV zegt nu aan achterstallig onderhoud op het gebied van integratie te doen. Een evenwicht dat verstoord was door afwachtend en inadequaat beleid kan in de komende kabinetsperiode grotendeels hersteld worden. De huidige coalitie komt onvoldoende toe aan hervormingen.

Na het opruimen van de puinhopen is het weer tijd voor opbouw. Da’s de horizon voor D66. Daarom is het verstandig om nu niet mee te gaan in een linkse polarisatie, maar verder te kijken en de eigen partij op te bouwen voor de opbouw. 

Partijvorming gaat nog verder. Zoals de vorming van een Vrijzinnig Democratische Partij die elementen van PvdA, D66, VVD en GL verenigt. Rond de kern van D66 geformeerd zou dat het komend doel van D66 kunnen zijn. De partij die het systeem op wilde blazen. D66 kan opgaan in een nieuwe partij om het vrijzinnig gedachtengoed optimaal te representeren. Dan heb ook ik weer politiek onderdak. 

Foto: Signorina Maria Spelterina in her high rope performance, 1869-1880