Vandaag 13 april is het landelijke actiedag voor Japan. Er wordt geld ingezameld voor de slachtoffers van aardbeving en tsunami. Daarom een terugblik op een Japanse tragedie. De overeenkomst met het handelen van energiebedrijf Tepco bij de kernreactoren van Fukushima ligt voor de hand.
Van 1932 tot 1968 loosde in het Japanse Kumamoto de chemische fabriek Chisso in de baai van Minamata zo’n 27 ton kwik in het afvalwater. Het stadje Kumamoto ligt 900 km ten zuidwesten van Tokio en werd hoofdzakelijk bevolkt door boeren en vissers. Duizenden mensen die vis uit de baai aten werden ziek.
Volgens Wikipedia is de Minamataziekte (水俣病, Minamata-byō) ‘een neurologisch syndroom dat veroorzaakt wordt door een zware kwikvergiftiging. De symptomen zijn ataxia (gevoelloosheid in handen en voeten), spierverzwakking, vernauwing van het gezichtsveld en aantasting van het gehoor en het spraakvermogen. In extreme gevallen veroorzaakt het krankzinnigheid, verlamming, coma of de dood. Bij zwangere vrouwen heeft het ook invloed op de foetus.’
Vanaf het begin bestond in de regio een stilzwijgend idee dat het lozen in zee van kwik binnen ethische grenzen viel. Vissers werden gecompenseerd omdat hun visgronden vervuild waren. Hiermee was Chisso goedkoper uit dan wanneer het allerlei mileumaatregelen had moeten nemen. Chisso was een belangrijke fabriek die vanaf 1932 plastics maakte door het gebruik van de grondstof acetaldehyde.
Pas rond het midden van de jaren ’50 begon de bevolking van Minamata de effecten van de kwikvergiftiging te zien. Katten in de haven krijgen eleptische aanvallen en vielen dood neer. In 1956 kregen mensen de ziekte. Chisso-bedrijfsdokter Dr. Hajime Hosokawe reporteerde dat ‘een onverklaarbare ziekte van het centrale zenuwstelsel was uitgebroken’. Hosokawe legde een verband tussen het eten van vis en de ziekte. Onderzoekers constateerden dat de zee door Chisso vergiftigd was. Het bedrijf ontkende en ging door.
Uiteindelijk werd in 1959 toch onomstotelijk bewezen dat kwikvergiftiging de oorzaak van de ziekte was. Chisso hield de bevindingen van Dr. Hosokawe onder de pet. De vissers protesteerden en vroegen compensatie. Chisso intimideerde de bevolking en sloot buiten de normale wetgeving om overeenkomsten met de bevolking. Pas in 1968 stopte Chisso defintief met de kwiklozingen in het afvalwater.
Meer dan 3000 slachtoffers zijn officieel erkend aan de Minamata ziekte te lijden. Het kostte sommigen meer dan dertig jaar om compensatie te krijgen. Nog in 1993 waren er rechtszaken. Velen zijn eraan gestorven, hadden lichamelijke afwijkingen opgelopen of moesten met de pijn van de ziekte leven. Het lijden van de mensen is gevolg en symbool van verkeerd en nalatig handelen van Chisso. In 1973 stelde de rechtbank van Kumamoto definitief de schuld van het bedrijf vast.
W. Eugene Smith maakte voor LIFE tussen 1971 en 1973 een serie indrukwekkende foto’s in Minamata waar-ie woonde. Bovenstaande foto van Ryoko Uemura die haar zwaar misvormde dochter Tomoko in bad doet werd op verzoek van de familie door Smith uit de serie verwijderd. Werknemers mishandelden Smith omdat-ie in hun ogen te ver was gegaan in het tonen van dit leed. De fotograaf liep blijvende schade op. Vroege fotojournalistiek over de gevolgen van milieuvervuiling. Onmiskenbare referentie naar Marat van David.
George Knight 